Mehmet Ali Birand

Mehmet Ali Birand, 9 Aralık 1941 gecesi İstanbul’un Beyoğlu ilçesinde, Alman Hastanesi’nde dünyaya geldi. Mürvet ve İzzet Birand çiftinin oğluydu. Anne tarafından Elazığ’ın Palu ilçesine, baba tarafından ise Karadeniz Ereğli’ye dayanan etnik kökenine sahipti ve anne tarafından Kürt kökenliydi.¹²³⁴⁵⁶

Erken Yaşam ve Zorluklar

Ailevi Kayıplar ve Mali Sıkıntılar

Birand’ın hayatı erken yaşlarda zorluklarla karşılaştı. Henüz 2 yaşındayken babasını İzzet Birand’ı kalp krizi nedeniyle kaybetti. Annesi Mürvet Hanım, iki çocukla dul ve beş parasız kaldı. Erenköy’de 4 dönümlük bir bahçenin içindeki “her tarafı dökülmekte olan üç katlı köşk-konak karışımı” evde yaşadılar.²³⁴⁷

Talihsiz Kaza ve Sağlık Sorunları

3 yaşındayken sol bacağına kaynar su döküldü ve bu sebeple toplamda beş ameliyat geçirmek zorunda kaldı. Bu kaza, hayatının gidişini etkileyen ve toplam 1 yılını hastanelerde geçirmesine neden olan talihsizlik dizisini başlattı.⁸³⁷²

Eğitim Hayatı

İlk ve Orta Öğrenim

İlkokulunu Erenköy Zihnipaşa’da tamamlayan Birand, 1955 yılında Galatasaray Lisesi’ne girdi. Bu önemli adım, Dışişleri Bakanlığında “küçük bir diplomat” olan dayısı Mahmut Dikerdem’in maddi yardımlarıyla mümkün oldu.³⁹⁷¹²

Üniversite Dönemi ve Yarım Kalışı

1962 yılında Galatasaray Lisesi’nden mezun olan Birand, İstanbul Üniversitesi Filoloji Fakültesi’nde Fransızca bölümüne girerek eğitimini sürdürmek istedi. Ancak maddi sorunlar nedeniyle bir yıl bile olmadan okuldan ayrılmak zorunda kaldı.⁴⁵⁶²³

Gazeteciliğe İlk Adım

Londra Deneyimi

1963 yılında, ayağındaki 5. ve son ameliyatı için İngiltere’ye giderken, Galatasaray Lisesi yıllarından tanıştığı Abdi İpekçi, Milliyet’in Londra muhabirliği görevini kendisine verdi. İpekçi’nin “İlginç şeyler bulursan mektupla bize bildirirsin” sözleriyle gazeteciliğe ilk adımını attı.⁹¹⁰¹¹¹²¹

Milliyet’te Mesleğe Başlangıç

1964 yılının Temmuz ayında Türkiye’ye döndüğünde Milliyet gazetesinde işe başladı. Bu, onun 49 yıllık meslek hayatının başlangıcıydı.¹⁸³⁹

Brüksel Dönemi (1971-1991)

Evlilik ve Avrupa’ya Yerleşim

1971 yılında Milliyet gazetesinin kurucusu Ali Naci Karacan’ın oğlu Ercüment Karacan’ın üvey kızı Cemre Güngören ile evlendi. Evlendikten sonra çift Brüksel’e giderek 500 dolar maaşla Milliyet’in muhabiri olarak çalışmaya başladı ve burada 20 yıl yaşadı.⁸²³⁴

Uluslararası Habercilik

Brüksel’de geçirdiği yıllarda, 1974 Kıbrıs Barış Harekatı’nın ardından sürekli Washington, Atina, Strazburg’a giderek haberler yapmaya başladı. 1986 yılında Sovyetler Birliği yetkililerini ve Milliyet’i ikna ederek Moskova’da da büro açtı.¹³⁹¹⁸

Televizyon Kariyeri ve 32. Gün

Çığır Açan Program

1985 yılında TRT 1’de “32. Gün” adlı aylık haber programını yapmaya başladı. Program, Türk televizyon tarihinde çığır açtı ve Birand’ı geniş kitlelerle buluşturdu. Programı, Avrupa televizyonlarında gördüklerini örnek alarak yaptı.³⁹¹⁸

Uluslararası Röportajlar

Gün programında François Mitterrand, Jacques Chirac, Mikhail Gorbachov, Boris Yeltsin, Yaser Arafat, Helmut Kohl gibi dünya liderleriyle röportajlar gerçekleştirdi. Programa Can Dündar, Mithat Bereket, Çiğdem Anad, Ali Kırca, Deniz Arman, Cüneyt Özdemir, Rıdvan Akar gibi birçok muhabir, kameraman ve teknisyen çalıştı.¹⁴¹⁵¹⁶¹³⁹⁸

Tartışmalı Röportajlar ve Cesur Habercilik

Abdullah Öcalan Röportajları

1988’de Lübnan’ın Bekaa vadisindeki PKK kampında Abdullah Öcalan ile röportaj yaptı. Bu röportaj, Türkiye’de Öcalan ile yapılan ilk röportajdı ve basılması sonrası Milliyet gazetesi toplatıldı. 1992 yılında yapılan ikinci röportaj ise Şam’daydı ve televizyonda yayınlandığında Türkiye gündemine oturdu.¹⁷¹⁸¹⁹²⁸

28 Şubat Süreci ve Zorluklar

Andıç Skandalı

1997’de 28 Şubat müdahalesine muhalefeti ve Kürt sorununda resmi ideolojiye karşı çıkması nedeniyle asker tarafından anıldı. Genelkurmay Başkanlığı’nda hazırlanmış bir komplo sonucu Sabah’tan kovuldu ve Show TV’deki programı da durduruldu.²⁰¹³¹⁸

Birand bu dönemi şöyle özetledi: “1997’de ünlü 28 Şubat müdahalesine muhalefetim ve Kürt sorununda resmi ideoloji ve söyleme karşı çıkmam nedeniyle, asker tarafından anılandım. Hayatımda hiçbir zaman bu kadar acı çekmemiştim.”²¹

CNN Türk ve Kanal D Dönemi

Medyada Yeniden Yükseliş

1997’de Aydın Doğan, kendisine CNN Türk’ün kuruluşunda görev verdi. Bu dönemde Posta gazetesinde yazmaya başladı ve “Manşet” adlı programıyla büyük bir izleyici kitlesine ulaştı.¹¹¹⁸

2005’ten 2009’a kadar Kanal D Ana Haber Bülteni’ni sundu. Ocak 2009’da iki kanalın da Genel Yayın Yönetmeni olarak Türk medyasında bir ilke imza attı.²²²

Eserleri ve Belgeselleri

Kitapları

Birand’ın önemli eserleri arasında şunlar yer alır:²³²⁴²⁵

30 Sıcak Gün (1975)
Bir Pazar Hikâyesi (1978)
Diyet: Türkiye ve Kıbrıs Üzerine Uluslararası Pazarlıklar (1978)
12 Eylül Saat 04.00 (1984)
Türkiye’nin Ortak Pazar Macerası (1985)
Emret Komutanım (1986)
Demirkırat (1991, Bülent Çaplı ve Can Dündar’la birlikte)
Apo ve PKK (1992)
12 Mart İhtilalin Pençesinde Demokrasi (1997)
12 Eylül: Türkiye’nin Miladı (1999)
The Özal: Bir Davanın Öyküsü (2001)
20 Yılın Perde Arkası: 32. Gün (2005)
Son Darbe – 28 Şubat (2012)

Tarihi Belgeseller

Türkiye’nin yakın tarihini ele alan belgesel serileri hazırladı:²⁶²⁷

Demirkırat: Bir Demokrasinin Doğuşu (1991)
12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi (1994)
12 Eylül (1998)
Özallı Yıllar (1999)
Son Darbe: 28 Şubat (2012)

Ödülleri ve Başarıları

Ulusal ve Uluslararası Tanınma

1976’da TÜYAP Kitap Fuarı tarafından Yılın Yazarı seçildi. 1987’de Avrupa Konseyi tarafından Yılın Gazetecisi seçildi.¹⁰⁷²

Altın Kelebek Ödülleri’nde En İyi Erkek Haber Sunucusu kategorisinde dört kez ödül kazandı (2006, 2007, 2008, 2012).²⁸

Siyasi Görüşleri ve Felsefesi

Liberal Duruş

Kendisini liberal olarak tanımlayan Birand, “sonsuz demokrasiden yana” olduğunu belirtiyordu. Laikliğin çok önemli olduğuna inanan Birand, resmi ideolojiye karşı duruşuyla biliniyordu.²⁹³⁰

Medya Eleştirisi

Türk medyasının devletin medyası olduğunu, siyasi iktidarlara güvenmeyip daima devlete, askerin ve bürokrasinin ne dediğine baktığını eleştiriyordu. “Medyanın özür dilemesi gereken o kadar çok şey var” diyerek medyanın tarihi hatalarını açıkça eleştirdi.²⁹

Hastalığı ve Vefatı

Sağlık Mücadelesi

2011 yılında pankreas kanseri teşhisi konulan Birand, hastalığına karşı “muhteşem şekilde cevap verdi”. Kanser tedavisi süresince çalışmaya ara vermedi ve hastalığının 2. yıldönümüne girmek üzereyken kaybedildi.³¹³²

Son Günleri

17 Ocak 2013’te safra kesesindeki stent değişimi için Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi’ne gitti. Basit olduğu söylenen bu operasyon sırasında kardiyak yetmezlik nedeniyle hayatını kaybetti. 15 Ocak’ta son kez Kanal D Ana Haber’i sunmuş, her zamanki gibi “Yarın, kimse ile randevunuz olmasın” sözleriyle veda etmişti.³³³⁴²

Mirası ve Etkisi

Türk Gazeteciliğine Katkıları

Birand, Türkiye’de gazeteciliği dünyaya açtı. 32. Gün ile Türk televizyon izleyicilerinin dünyada neler olup bittiğini öğrenmelerini sağladı. Televizyon haberciliğinde çıtayı ulaşılması çok zor bir seviyeye taşıdı.¹⁵¹²³⁵

Yetiştirdiği Gazeteciler

Can Dündar, Mithat Bereket, Çiğdem Anad, Ali Kırca, Deniz Arman, Cüneyt Özdemir, Rıdvan Akar, Musa Çözen, Talip Korkmaz, Sacit Baydar gibi çok sayıda gazeteciyi yetiştirdi.³⁶¹⁶¹³⁹⁸

Anısının Yaşatılması

Günümüzde İstanbul’un Beykoz ilçesindeki bir cadde onun adını taşımaktadır. Her yıl Anadolu Hisarı Mezarlığı’nda ailesi ve meslektaşları tarafından anılmaktadır.³⁷³⁸³⁹²

Karakteristik Özellikleri

Çalışma Tutkusu

24 saati işle, tutkuyla geçen bir insandı. En büyük korkusu “sıradan olmak”tı. Çalışmazsa düşecekmişçesine hisseder ve bu yüzden çok çalışırdı.⁴⁰⁴¹³³

Mütevazılığı

Ödül aldığında “Ben değil, Biz” derdi. Çok sayıda “Medya Oscar’ı” kazandığında ekibindeki herkesi tek tek sayar, “Her iki ödülü de ekip olarak hazırladığımız güvenilir ve tarafsız haberler kazandı. Yoksa gaflarım ve kötü Türkçem değil” derdi.⁴²

Sonuç

Mehmet Ali Birand, zorluklarla başlayan hayatından Türk basınının duayen isimlerinden biri olma yolculuğunda, objektif habercilik, cesur gazetecilik ve mentor kişiliğiyle Türk medyasına unutulmaz katkılarda bulundu. “Aman kimselere söz vermeyin de, yine beraber olalım” sözleriyle milyonlarca izleyicinin kalbinde taht kuran Birand, vefatından 12 yıl sonra bile özgür düşüncenin ve objektif haberciliğin simgesi olarak hatırlanmaya devam ediyor.¹²³⁵

⁂

Anadolu, 21.Yüzyıl, A, Basın ve Yayın, İstanbul, M