Hemin Mukriyani – KurdsWiki

Hemin Mukriyani (Kürtçe: Hêmin Mukriyanî; 1921-1986), asıl adıyla Seyed Mohammad-Amin Shaikholislami Mukri, modern Kürt edebiyatının en önemli şair ve gazetecilerinden biri olarak tanınmaktadır. 1921 baharında Mahabad yakınlarındaki Laçin köyünde doğan Hemin, hem Kürt ulusal kimliğinin şekillenmesinde hem de modern Kürt şiirinin gelişiminde kritik bir rol oynamıştır.¹²³

Eğitimi ve Erken Yaşam

Hemin’in eğitimi geleneksel İslami öğretim sistemi içerisinde başlamıştır. İlkokul eğitimini Mahabad’daki Saadat Okulu’nda tamamlayan Hemin, daha sonra Şarafkand köyündeki Şeyh Borhan’ın hanakahında dini eğitim almıştır. Bu dönemde aldığı geleneksel eğitim, ilerleyen yıllarda şiirlerinde görülecek olan derin kültürel köklerin temellerini atmıştır.³

Hemin’in babası Seyed Hasan Shaykh al-Islami Mukri ailesi, bölgede saygın bir konuma sahip olan din adamları ailesindendi. Bu aile bağı, hem onun eğitiminde hem de toplumsal konumunda önemli bir rol oynamıştır.⁴⁵

Siyasi Katılımı ve Komeley Jiyanewey Kurd Üyeliği

Kürt Ulusal Hareketine Katılım

1942 yılında kurulan Komeley Jiyanewey Kurd (Kürt Dirilişi Cemiyeti) adlı siyasi örgütün kurucu üyeleri arasında yer alan Hemin, Kürt ulusal hareketinin en aktif isimlerinden biri haline geldi. Bu örgüt, Büyük Kürdistan’ın kurulması için net hedefleri olan ilk Kürt siyasi organizasyonu olarak tarihe geçmiştir.⁶³

Mahabad Cumhuriyeti Dönemi (1945-1946)

İkinci Dünya Savaşı sırasında Kızıl Ordu’nun İran’ın kuzeyini işgal etmesiyle birlikte, Komeley Jiyanewey Kurd adını Kürt Demokrat Partisi‘ne çevirdi ve Mahabad’ı başkent yaparak ilk Kürt cumhuriyetini ilan etti. Bu dönemde Hemin, yakın arkadaşı Abdurrahman Şerefkendi (Hazhar) ile birlikte Mahabad Cumhuriyeti’nin ulusal şairi unvanını aldı.⁷³

Cumhuriyetin Başbakanı Haci Baba Şeyh‘in sekreteri olarak görev yapan Hemin, bu dönemde hem siyasi hem de kültürel alanda önemli katkılarda bulundu. Mahabad Cumhuriyeti, 1946 yılının Aralık ayında çöküşe uğradıktan sonra Hemin, takip eden baskılardan kaçmak zorunda kaldı.³⁷

Sürgün Dönemi ve Edebiyat Faaliyetleri

Güney Kürdistan’da Yaşam

Mahabad Cumhuriyeti’nin çöküşünden sonra Hemin, Güney Kürdistan’da Süleymaniye’ye sığındı ancak orada da tutuklandı. Bir süre sonra serbest bırakılan Hemin, 11 Mart 1970 anlaşmalarından sonra Bağdat’a yerleşti ve Kürt Bilim Akademisi‘nin aktif bir üyesi oldu.⁸³

Gazetecilik Kariyeri

Hemin, çok sayıda gazetede düzenli yazılar yazdı. Bunlar arasında:

Kurdistan gazetesi
Hawari Kurd (Kürtlerin Çağrısı)
Hawarî nîştiman (Vatanın Çağrısı)
Girugalî mindalan (Çocukların Gevezeliği)
Agir (Ateş)
Halala (Lale) – Kürt Kadınlar Derneği’nin yayın organı³

Yayıncılık Faaliyetleri

1979’da İran’da Pehlevi monarşisinin çöküşünden sonra Hemin, Urmiye’de Salaha-al-Din Ayyubi Kürt Yayınevi‘ni kurdu. Bu yayınevi, 1985 baharından itibaren Sirwe (Esinti) adlı üç aylık bir Kürt dergisi yayınlamaya başladı ve Hemin 1986’daki ölümüne kadar bu dergiyi yönetti.⁹³

Edebi Eserleri ve Katkıları

Başlıca Eserleri

Hemin Mukriyani’nin bilinen başlıca eserleri şunlardır:

Tarîk û rûn (Karanlık ve Işık) – 1974¹⁰
Naley cudayî (Ayrılık Ağıtı) – 1979¹¹⁰
Paşerokî mamosta (Öğretmenin Ardından)¹
Hewarî Xalî (Boş Çağrı) – Makaleler, 1986¹⁰
Bargey Yaran (Dostların Yaprağı) – Şiirler, 1986¹⁰
Çend Berhemêkî Berayî (Bazı İlk Eserler) – Şiirler, 1986¹⁰

Edebi Tarzı ve Temalar

Hemin, modern Kürt şiirinin öncülerinden biri olarak, şiirde çeşitli form ve teknikler kullanmada yenilikçi bir yaklaşım sergiledi. Geleneksel gazal ve mesnevilerin yanı sıra çağdaş şiir formlarını da kullanan Hemin, hem dil kullanımı hem de halk dilini şiire taşıması bakımından öncü isimlerden kabul edilir.¹¹

Şiirlerinin ana temaları:

Kürt halkının toplumsal sorunları
Siyasi ve tarihi olaylar
Kadın hakları ve toplumda kadının yeri
Ulusal kimlik ve bağımsızlık
Sürgün ve ayrılık acısı¹¹

“Sınır” Şiiri: Sürgün Deneyiminin İfadesi

Hemin’in en bilinen şiirlerinden biri olan “Sınır” (Sunûr), 1972 yılının Kasım-Aralık aylarında yazılmış olup sürgün deneyimini ve Kürt halkının bölünmüşlüğünü etkileyici bir dille anlatmaktadır. Şiir, hem kişisel bir veda hem de ulusun yaşadığı dramın alegorik bir ifadesi olarak okunabilmektedir.⁷

Kürt Edebiyatındaki Yeri ve Önemi

Modern Kürt Şiirinin Gelişimindeki Rolü

Hemin Mukriyani, 20. yüzyıl Kürt edebiyatının en etkili isimlerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Haci Qadir Koyi‘den sonra gelen neslin önemli temsilcilerinden olan Hemin, Kürt şiirini hem içerik hem de biçim açısından modernleştirme çabalarıyla tanınmıştır.²¹²¹³¹⁴

Sorani Kürtçesi Edebiyatına Katkıları

Sorani lehçesinde yazan Hemin, bu lehçenin edebi standart haline gelmesinde önemli katkılarda bulunmuştur. Mahabad lehçesi, büyük ölçüde Hemin ve çağdaşlarının eserleri sayesinde İran Kürdistan’ında edebi standart olarak benimsenmiştir.¹³⁹

Kişisel Yaşamı ve Görüşleri

Aile Bağları

Hemin’in ailesi, Shaykh al-Islam unvanını taşıyan köklü bir din adamları ailesiydi. Bu durum, onun hem eğitiminde hem de toplumsal konumunda belirleyici bir rol oynamıştır. Ailesi içerisindeki entelektüel atmosfer, onun erken yaşlardan itibaren edebiyat ve siyasetle ilgilenmesini sağlamıştır.⁵⁴

Toplumsal ve Siyasi Görüşleri

Hemin, güçlü bir Kürt milliyetçisi olmasının yanı sıra, toplumsal adalet ve kadın hakları konularında da ilerici görüşler taşımaktaydı. Şiirlerinde sıkça işlediği kadın hakları teması, o dönem için oldukça cesur bir yaklaşımı temsil etmekteydi.¹¹

Ölümü ve Mirası

Hemin Mukriyani, 16 Nisan 1986 tarihinde Urmiye’de hayatını kaybetti. Ölümünden sonra da Kürt edebiyatı üzerindeki etkisi devam etmiş, onun eserleri yeni nesil şairler için ilham kaynağı olmaya devam etmiştir.¹⁵¹⁶

Anma Etkinlikleri ve Günümüzdeki Etkisi

Her yıl Hemin Mukriyani’nin ölüm yıldönümünde çeşitli anma etkinlikleri düzenlenmektedir. 2025 yılında Erbil’de düzenlenen 39. ölüm yıldönümü etkinliklerinde, İran’dan gelen sanatçı ve yazarlar heyeti de katılım göstermiştir.¹²²

Sonuç

Hemin Mukriyani, sadece bir şair ve gazeteci olarak değil, aynı zamanda Kürt ulusal hareketinin önemli bir aktörü ve modern Kürt kimliğinin şekillenmesinde kritik rol oynayan bir entelektüel olarak tarihteki yerini almıştır. Mahabad Cumhuriyeti’nin ulusal şairi unvanından, sürgündeki yazarlık faaliyetlerine kadar uzanan yaşam öyküsü, 20. yüzyıl Kürt tarihinin dramatik dönemeçlerinin canlı bir kronikleri niteliğindedir.

Onun mirası, yalnızca edebi eserlerle sınırlı kalmayıp, Kürt dilinin ve kültürünün korunması ile geliştirilmesi yönündeki çabaların devam etmesinde de kendini göstermektedir. Modern Kürt edebiyatının öncü isimlerinden biri olan Hemin Mukriyani, gelecek nesillerin Kürt kimliği ve edebiyatı konusundaki arayışlarında rehber olmaya devam etmektedir.

⁂