Pîremêrd - Tevfik Mahmut Hamza

Pîremêrd (Kürtçe: “Yaşlı Adam”), asıl adı Tevfik Mahmut Hamza (1867-1950), modern Kürt edebiyatının en önemli figürlerinden biri ve Kürt milliyetçi düşüncesinin öncülerinden biridir. Süleymaniye şehrine bağlı Gwêje (Gowej) mahallesinde dünyaya gelen Pîremêrd, 20. yüzyılın ilk yarısında Kürt kültürü, edebiyatı ve gazeteciliğinde çığır açan çalışmalar yapmıştır.¹²³⁴

Aile Geçmişi ve Erken Yaşam

Pîremêrd’in dedesi, Baban Kürt Mirliği‘nin son miri olan Ahmed Paşa Baban’ın Maliye Bakanı’ydı ve bu nedenle “Mesref” lakabıyla anılıyordu. Bu köklü aile geçmişi, Pîremêrd’in sonraki hayatında aldığı eğitim ve edindiği pozisyonlarda önemli rol oynamıştır.⁴

Eğitim Dönemi

Pîremêrd’in eğitim hayatı geleneksel İslami eğitimle başlamıştır:¹⁴

6-7 yaşlarında: İlk eğitimini Molla Hüseyin Goce‘nin hücresinde aldı
Kuran ve Hücre eğitimi: Temel dinî bilgileri öğrendi
Molla Saidi Zilzileyi’nin hücresi: Eğitimine burada devam etti
Arapça eğitimi: Dedesinin camisinde (Mizgefta Hemzeaxa) Molla Mehmud‘dan dersler aldı
Bane şehrinde: Doğu Kürdistan’da geleneksel feqî eğitimini tamamladı⁴

Meslek Hayatının Başlangıcı

Osmanlı Bürokrasisi (1882-1898)

Pîremêrd 15 yaşında meslek hayatına başladı ve çeşitli idari görevlerde bulundu:⁴

1882: Süleymaniye Nüfus Dairesinde katip
1883: Halebçe’de “Emlak Humayuni”nin katibi
1886: Şarbajer Mahkemesi Başkatibi
1895: Osmanlılar tarafından Kerbela Müdürünün yardımcılığına atandı (görevi kabul etmedi)

İstanbul Dönemi (1898-1925)

#### Sultan II. Abdülhamid’in Daveti (1898)

Pîremêrd’in hayatında dönüm noktası, 1898 yılında Sultan II. Abdülhamid‘in daveti üzerine İstanbul’a gitmesi olmuştur. Bu davet, Şeyh Mustafa Neqib ve Şeyh Saidi Hefid ile birlikte organize edilen bir karavan çerçevesinde gerçekleşmiştir.¹⁴

#### Hac Ziyareti ve “Hacı Tevfik Bey” Unvanı

İstanbul’da bir yıl kaldıktan sonra, Pîremêrd hacca gitmiş ve bu ziyaret sonrasında Sultan tarafından kendisine “Bey” unvanı verilmiştir. Bu dönemden itibaren “Hacı Tevfik Bey” olarak anılmaya başlamıştır.²¹

#### Hac Sırasındaki Önemli Karşılaşmalar

Hac ziyareti sırasında Pîremêrd, Kürt edebiyatı için önemli şahsiyetlerle tanışmıştır:⁴

Büyük Kürt şairi Wefayi (Hicaz’da vefat etti)
Seyid Ahmed Xaneqa Kerkuki (din alimi)

#### Yüksek Şura Üyeliği ve Hukuk Eğitimi

14 Eylül 1899: Sultan Abdülhamid’in fermanıyla Yüksek Şura‘nın üyeliğine atandı⁴
İzzet Paşa‘nın vasıtasıyla İstanbul Hukuk Fakültesi‘ne kaydoldu ve hukuk eğitimini tamamladı²¹
Farsça mektup yazarlığı: İran Şahı Nasreddin Şah’a Farsça cevabi mektup yazdı⁴

Siyasi Örgütlenme ve Gazetecilik Faaliyetleri

Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti (1907-1909)

Pîremêrd, 1907 yılında İstanbul‘da kurulan “Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti”nin aktif üyelerinden biriydi. Bu cemiyet, Şeyh Ubeydullah Nehri‘nin oğlu Seyit Abdülkadir‘in başkanlığında kurulmuştur.⁵⁶⁴

#### Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi

5 Aralık 1908 tarihinde “Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi” yayın hayatına başladı. Bu gazete:⁷⁵

İmtiyaz sahibi ve sorumlu müdürü: Pîremêrd (Süleymaniyeli Tevfik)
Başyazarı: Diyarbakırlı Ahmed Cemil
Yayın dili: Türkçe ve Kürtçe (Soranî lehçesiyle yazı yayımlayan ilk gazete)
Toplam sayı: 9 sayı (son sayı 30 Ocak 1909)
Yayın politikası: Meşrutiyet yanlısı, Osmanlı milliyetçiliği çizgisinde⁸⁵

Gazetenin Özellikleri ve Önemi

Gazete önemli yenilikler getirmiştir:⁵

Ermeni-Kürt ilişkilerinin düzeltilmesi için çaba gösterdi
Ulusal birlik çağrıları yaptı, Arnavutları örnek gösterdi
Meşrutiyetin ilanını olumlu karşıladı
Kürt aşiret reislerinin gazetede mektup ve telgrafları yayımlandı

İdari Görevler Dönemi (1909-1925)

Osmanlı İdaresindeki Kaymakamlık Görevleri

1908’de Meclis-i Âlâ dağıldıktan sonra, Pîremêrd çeşitli kaymakamlık görevlerine atandı:⁴

1909: Çolemerg (Hakkari) kaymakamlığı
1912: Karamürsel kaymakamlığı
1915: Balawa kaymakamlığı
1916: Beytüşşebap kaymakamlığı
1917: Gümüşköy, Adapazarı ve Heybeli Ada kaymakamlıkları⁴

Amasya Valiliği

Kaynaklara göre, Pîremêrd Amasya‘da valilik yapmıştır ve bu dönemde Türk yazarlarla yakın ilişkiler kurmuştur. Bu deneyim, onun modern edebiyat anlayışının gelişmesinde önemli rol oynamıştır.³

Süleymaniye’ye Dönüş ve Yeniden Yapılanma (1925-1950)

Jîyan Gazetesi Dönemi (1926-1938)

1925 yılında Süleymaniye’ye dönen Pîremêrd, Kürt kültürel yaşamında yeni bir dönem başlattı:⁹¹

1926: “Jîyan” gazetesinin editörü oldu
1932: Gazetenin müdürü pozisyonuna yükseldi
Jîyan’ın 312. sayısından itibaren “Hacı Tevfik Bey” yerine “Pîremêrd” (yaşlı adam) lakabını kullanmaya başladı¹⁰

Jin Gazetesi Dönemi (1938-1950)

1938 yılında gazete adını “Jin” olarak değiştirdi ve 1950 yılına kadar yayın hayatını sürdürdü. Bu gazetenin özellikleri:⁹¹

Sürekli yayın: 1950’ye kadar kesintisiz çıktı
Kültürel misyon: Kürt kültürü ve edebiyatının gelişmesi için önemli platform
Miras: Pîremêrd’in vasiyeti üzerine 1963’e kadar yayımını sürdürdü (toplam 1700 sayı)¹⁰

Eğitim ve Kültür Alanındaki Çalışmaları

İlk Kürt Okulu: Qutabxaney Zanistî

Pîremêrd, Kürdistan’da ilk özel Kürtçe okul olan “Qutabxaney Zanistî” (Partukxane i Zanistî – Bilim Okulu) kurulması için çalıştı. Bu proje:²¹

Öncü nitelik: Kürtçe eğitimde ilk örnek
Gece okulu: Gündüz çalışmak zorunda olanlar için
Cem’iyyet-i Zânistî Kurdân: Kürt Bilim Derneği tarafından desteklendi¹⁰

Kültürel Etkinlikler

Pîremêrd, Süleymaniye’de önemli kültürel etkinlikleri organize etti:¹⁰

Hamza Ağa Camii’nde mevlid törenleri: Her yıl düzenlendi
Nevruz ateşinin yakılması: Bu bayramın kutlanmasına öncülük etti
Nevruz marşı: Kendisi yazdı ve bu marş günümüze kadar söylenmektedir¹¹

Edebî Eserleri ve Çevirileri

Şiir Koleksiyonları ve Divan

Pîremêrd’in Soranî Kürtçe Divanı önemli eserleri arasındadır:¹²

Çeşitli konular: Aşk, tasavvuf, mizah, hiciv, sosyal ve siyasal konular
Klasik ve modern formlar: Hem geleneksel formları kullandı, hem serbest şiirler yazdı
Didaktik değer: Şiirin öğretici boyutunu öne çıkardı

Tiyatro Eserleri

Pîremêrd, modern Kürt tiyatrosunun öncülerindendir:¹⁰

#### Mam û Zîn Trajedyası (1935)

Özgün eser: Ahmad Khani’nin meşhur eserinden farklı bir yapıt
İlk tiyatro: Kürt edebiyatında tiyatro türünün ilk örneklerinden²

#### Diğer Tiyatro Eserleri

“On İki Şövalye”nin Hikayesi (Mariwan’ın On İki Şövalyesi) – 1935²
Mahmoud Agha Shiwakal’ın Hikayesi – 1942²

Çeviriler

#### Kemançejen (1942)

Türkçe’den çeviri: Bir romanın Kürtçe’ye çevirisi
Orijinal kaynak: Daha sonra Hans Christian Andersen‘in Danca eserinden geldiği anlaşıldı¹³
Öncü nitelik: Modern edebî türleri Kürtçe’ye kazandırma¹³

Folklorik Çalışmalar

#### Galte û Gep (1947)

Kürt folklorunun derlemesi: Halk edebiyatı örnekleri
Atasözleri koleksiyonu: Nazma çektiği atasözleri gazetesinde yayımladı¹⁰

Editörlük Çalışmaları

Pîremêrd, eski Kürt şairlerinin eserlerini modern okuyucuya kazandırdı:²

#### Mawlawi Kurd’un Şiirleri (1935)

Hawrami lehçesinden Soranî’ye çeviri ve düzenleme

#### Besaranî’nin Şiirleri

Hawrami’den Soranî’ye çeviri ve düzenleme

#### Mawlana Khalid Naqshbandi’nin Şiir Koleksiyonu

Kürt sufi şairinin eserlerinin düzenlenmesi

Kürt Milliyetçiliği ve Siyasal Görüşleri

Osmanlı Dönemindeki Tutumu

Pîremêrd’in siyasal görüşleri dönemsel olarak değişim göstermiştir:⁸⁵

Erken dönem: Osmanlı milliyetçiliği ve “ittihadı anasır” (unsurların birliği) anlayışına bağlılık
Meşrutiyet yanlısı: İkinci Meşrutiyet’i “bayram” olarak karşıladı
Kürt-Ermeni uzlaşısı: Etnik gruplar arası barışçıl ilişkileri savundu

Millî Uyanış Dönemi

1920’lerden sonra Pîremêrd’in milliyetçi tutumu belirginleşti:

Kürt kültürel milliyetçiliği: Dilin, kültürün ve tarihin korunması
Eğitim odaklı yaklaşım: Kürt toplumunun modernleşmesi için eğitime öncelik
Nevruz vurgusu: Kürt millî kimliğinin sembolü olarak Nevruz’u öne çıkardı¹¹

Nevruz Marşı ve Kimlik İnşası

Pîremêrd’in yazdığı Nevruz Marşı, Kürt millî kimliğinin inşasında kritik rol oynamıştır:¹¹

“Bugün Yeni Yıl, Nevroz geri geliyor
Bu kadim Kürt bayramı, neşeyle geri geliyor”

Bu marş, binlerce kişinin bir araya gelerek söylediği, Kürt kimliğini pekiştiren toplumsal bir araç haline gelmiştir.¹¹

Modern Kürt Edebiyatındaki Yeri ve Etkisi

Edebî Yenileşmenin Öncüsü

Pîremêrd, modern Kürt şiirinin ve edebiyatının yenileşmesinin öncülerinden biridir:¹⁴¹⁵

#### Türk Edebiyatından Etkilenme

İstanbul’daki yıllar: Türk yazarlarla yakın temas
Üç edebî akım: İslami-milliyetçi, ulusal dil-kültür, Batılı modernist akımlardan etkilenme¹⁴
Romantik hareket: Batı edebiyatı hareketlerinin Kürt edebiyatına taşınması¹⁴

#### Yenilik Getirdiği Alanlar

Serbest şiir: Klasik kalıpların dışına çıkan şiirler¹⁰
Çocuk şiirleri: Kürt edebiyatında yeni bir tür¹⁰
Kısa hikaye: Modern Kürt nesrinin öncülerinden¹⁰
Tiyatro: Kürt tiyatrosunun kurucuları arasında¹⁰

Dil ve Üslup Özellikleri

Pîremêrd’in edebî dili ve üslubu:¹⁰

Kürt, Türk ve Fars edebiyatları: Her üç edebiyata da vakıf
Çok dilli yetenek: Bu dillerde şiirler yazdı
Etkilendiği şairler: Özellikle Nalî, Molla Abdürrahîm Mevlevî, Hacı Kadir-i Kûyî
Klasik-çağdaş sentezi: Çağdaş temaları klasik Kürt şiiri form ve temalarıyla birleştirdi

Gazetecilikteki Önemi ve Mirası

Kürt Gazeteciliğindeki Konumu

Pîremêrd, Kürt gazeteciliği tarihinde özel bir yere sahiptir:¹⁰

#### Jîyan/Jin Gazetesi Mirası

44 yıllık yayın: 1926-1950 doğrudan, 1950-1963 mirasçıları tarafından
1700 sayı: Toplam çıkan sayı adedi¹⁰
Kültürel merkez: Kürt entelektüelleri için buluşma noktası
Dil gelişimi: Kürt dilinin yazılı edebiyat dili haline gelmesinde katkı

#### Gazetecilik İlkeleri

“Hayat” felsefesi: Gazete adı olan “Jîyan” (Hayat) Kürt toplumunun yaşam felsefesini yansıtıyordu
Çok seslilik: Farklı görüşlere açık platform
Eğitim odaklı: Toplumsal eğitimi önceleyen yaklaşım

Basın Özgürlüğü ve Sansür

Pîremêrd’in gazetecilik deneyimi, basın özgürlüğü mücadelesi açısından da önemlidir:

“31 Mart Vakası” sonrası tutuklanma ve Bekirağa Bölüğü’nde hapis⁵
İttihat ve Terakki baskısı altında gazete kapatma
Süleymaniye döneminde görece özgür gazetecilik imkanı

Kadın Hakları ve Toplumsal Yenilik Anlayışı

Kadın Eğitimi ve Özgürlüğü

Pîremêrd, kadın eğitimi ve özgürlüğüne büyük önem vermiştir:¹⁰

Osmanlı değişiminden etkilenme: İmparatorluktaki toplumsal değişimleri takip etti
Kadın hakları savunuculuğu: Kadınların toplumsal hayattaki yerini güçlendirme çabaları
Eğitim eşitliği: Kadın-erkek eğitim eşitliğini savundu

Toplumsal Modernleşme Vizyonu

Pîremêrd’in toplumsal değişim anlayışı:

Geleneksel-modern sentez: Kürt geleneklerini koruyarak modernleşme
Eğitim merkezli gelişme: Toplumsal kalkınmanın temelini eğitimde görme
Kültürel özgüven: Kendi kültüründen gurur duyma ve onu geliştirme

Aile Hayatı ve Kişisel Özellikler

Aile Bireyleri

Pîremêrd’in ailesi de Kürt kültürünün gelişmesinde rol oynamıştır:¹⁶

Eşi: Xezal Abdullah Ebdulezîz
Kızı: Rehme Xan (Rehme Tawfeq Mahmoud)
Rehme Xan’ın rolü: Babasının ölümünden sonra Jin gazetesinin yayımcılığını üstlendi¹⁶

Kişilik Özellikleri

Kaynaklarda belirtilen kişisel özellikleri:

Çok yetenekli kişilik: Şair, yazar, gazeteci, çevirmen, eğitimci¹⁴
Entelektüel liderlik: Kürt aydınları arasında saygın konum
Köprü kurucu: Farklı kültürler arasında bağlantı kurabilme yetisi
Uzun vadeli vizyon: Kürt kültürünün geleceğini planlama becerisi

Ölümü ve Mirasın Devam Etmesi

Son Yılları ve Vefatı

Pîremêrd 19 Haziran 1950 tarihinde Süleymaniye‘de hayatını kaybetmiştir:⁹¹

Yaşı: 83 yaş
Defin yeri: Gird-i Mâme Yâre Kabristanı, Süleymaniye¹⁰
Son çalışmaları: Ölümüne kadar Jin gazetesinin yayımını sürdürdü

Mirası ve Kalıcı Etkisi

#### Edebî Miras

Kürt edebiyatının klasikleri: Eserleri hala okumaya devam ediliyor
Dil gelişimi: Kürt dilinin edebî diline katkısı
Tür çeşitliliği: Şiir, tiyatro, hikaye, çeviri, gazetecilik¹⁰

#### Kurumsal Miras

Jin gazetesi: 13 yıl daha yayın hayatını sürdürdü (1950-1963)
Eğitim kurumları: Kurduğu okul modeli örnek teşkil etti
Kültürel gelenekler: Nevruz kutlamaları ve kültürel etkinlikler

#### Entelektüel Miras

Modernleşme anlayışı: Kendi kültürünü koruyarak modernleşme modeli
Milliyetçi düşünce: Kültürel temelli, barışçıl milliyetçilik anlayışı
Çok kültürlülük: Farklı kültürlerle diyalog kurabilme becerisi

Çağdaşları ve Etkilediği İsimler

Kürt Aydın Çevresindeki Konumu

Pîremêrd, dönemin diğer önemli Kürt aydınlarıyla yakın ilişkiler içindeydi:³

#### İstanbul Dönemi Çevresi

Seyit Abdülkadir: Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti başkanı
Emin Ali Bedirxan: Kürt milliyetçi hareketi liderleri
Xelil Xeyali (Mutkili): Kürtçe alfabenin hazırlanması çalışmaları³

#### Süleymaniye Dönemi

Jamil Saib: Yeğeni, modern Kürt hikayeciliğinin öncülerinden¹³
Ahmad Mukhtar Jaf: Kürt romancılar arasında¹³
Musa Anter: 1940’da İstanbul’da tanışması³

Sonraki Nesillere Etkisi

#### Edebiyat Alanındaki Takipçileri

Modern Kürt şairleri: 1918-1970 arası şairler onun açtığı yoldan gittiler¹⁷¹⁴
Gazeteci nesil: Kürt gazeteciliğinin gelişmesinde örnek model
Çevirmenler: Çeviri geleneğinin kurulmasındaki rolü¹⁸

#### Akademik Çalışmalarda

Araştırma konusu: Hayatı ve eserleri üzerine çok sayıda akademik çalışma
Karşılaştırmalı edebiyat: Doğu-Batı edebiyatı karşılaştırmalarında referans¹⁹²⁰

Eleştiriler ve Tartışmalı Yönleri

Siyasal Tutumundaki Değişimler

Pîremêrd’in siyasal tutumundaki evrim bazı tartışmalara yol açmıştır:

Osmanlı sadakati: İlk dönem Osmanlı milliyetçiliği yanlısı tutumu
Milliyetçi dönüşüm: Sonraki dönem Kürt milliyetçiliğine yönelme
Pragmatik yaklaşım: Dönemin koşullarına göre uyum sağlama becerisi

Modernleşme Anlayışındaki İkilemler

Gelenek-modernlik gerilimi: Geleneksel değerleri koruyarak modernleşme çabası
Dil politikaları: Kürtçeyi güçlendirme ile diğer dillerle ilişkiler arasında denge
Batılılaşma tutumu: Batı medeniyetinden yararlanma ancak kendi kimliğini koruma

Güncel Akademik İlgi

Pîremêrd’e olan akademik ilgi devam etmektedir:

Doktora tezleri: Hayatı ve eserleri üzerine kapsamlı araştırmalar
Uluslararası konferanslar: Kürt çalışmaları kongrelerinde düzenli sunumlar
Çeviri çalışmaları: Eserlerinin farklı dillere çevrilmesi projeleri

Sonuç: Pîremêrd’in Tarihî Önemi ve Kalıcı Mirası

Pîremêrd – Tevfik Mahmut Hamza (1867-1950), modern Kürt kültür tarihinin en önemli figürlerinden biri olarak, çok boyutlu kişiliği ve çalışmalarıyla kalıcı izler bırakmıştır. Onun yaşam hikayesi ve entelektüel mirası, bir yandan Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemindeki çok kültürlü yapıdan diğer yandan modern Kürt kimliğinin inşasına uzanan köprü niteliği taşımaktadır.¹¹⁴²

Çok Yönlü Entelektüel Kişilik

Pîremêrd’in en belirgin özelliği, çok alanlı uzmanlığı ve köprü kurucu işlevi olmuştur. Şair, yazar, gazeteci, çevirmen, eğitimci ve kültür örgütleyicisi kimliğiyle, modern Kürt kültürünün temellerinin atılmasında kritik rol oynamıştır. Osmanlı bürokrasisinde edindiği deneyim ile Kürt kültürüne olan bağlılığını birleştirerek, benzersiz bir sentez yaratmıştır.

Modern Kürt Edebiyatının Mimarı

Modern Kürt edebiyatının yenileşmesinde Pîremêrd’in katkısı tartışılmazdır. Klasik şiir geleneği ile Batılı edebî akımları arasında köprü kurarak, Kürt edebiyatını çağdaş dünya edebiyatıyla buluşturmuştur. Serbest şiir, modern tiyatro, çeviri edebiyatı ve çocuk edebiyatı alanlarında öncü çalışmalar yaparak, Kürt edebiyatının tür çeşitliliğini genişletmiştir.¹⁵¹⁴

Gazetecilikte Kurucu Rol

Kürt gazeteciliği tarihinde Pîremêrd’in yeri ayrı bir öneme sahiptir. 44 yıl boyunca sürdürdüğü gazetecilik faaliyetiyle, Kürt toplumunun entelektüel gelişimi, dil bilincinin artması ve kültürel kimliğin pekişmesinde vazgeçilmez rol oynamıştır. Jîyan/Jin gazetesi, sadece bir haber organı değil, aynı zamanda Kürt kültürünün laboratuvarı işlevi görmüştür.²⁷¹⁰

Eğitim ve Kültürel Örgütlenmedeki Öncülük

İlk Kürtçe okul kurma girişimi ve kültürel etkinlikleri organize etmesi, Pîremêrd’in toplumsal modernleşme vizyonunu göstermektedir. Nevruz kutlamalarını yeniden canlandırması ve bunun için özel marş yazması, Kürt kimliğinin toplumsal düzeyde inşasında kalıcı etkiler yaratmıştır.¹¹

Millî Kimlik İnşasındaki Rolü

Pîremêrd’in milliyetçilik anlayışı, döneminin koşulları içinde önemli bir dönüşüm geçirmiştir. Osmanlı vatandaşlığı ile başlayan süreç, zamanla kültürel Kürt milliyetçiliğine evrilmiştir. Bu dönüşümde şiddet içermeyen, kültür temelli ve eğitim odaklı bir milliyetçilik anlayışı geliştirmesi, günümüz Kürt siyasetine de ışık tutmaktadır.

Çok Kültürlü Dünya Görüşü

Türkçe, Arapça, Farsça ve Kürtçe dillerinde yetkinliği, Pîremêrd’i sadece Kürt kültürü değil, Ortadoğu kültürel mozaiği açısından da önemli kılar. Farklı kültürlerle diyalog kurabilme yetisi ve çeviri faaliyetleri, kültürlerarası köprü kurma konusundaki başarısını göstermektedir.

Günümüze Uzanan Etki

Pîremêrd’in mirası günümüzde de devam etmektedir:

Kürt gazeteciliği hala onun açtığı yolda ilerlemektedir
Modern Kürt edebiyatı onun attığı temeller üzerine gelişmektedir
Kürt milliyetçiliği onun belirlediği kültürel çerçevede şekillenmektedir
Eğitim-kültür ilişkisi onun vizyonuyla güncelliğini korumaktadır

Tarihî Değerlendirme

83 yıllık yaşamı boyunca Osmanlı İmparatorluğu‘nun çöküşünden modern Ortadoğu‘nun doğuşuna kadar uzanan süreçte, Pîremêrd hem tanık hem de aktif katılımcı olmuştur. Bu deneyim, onun eserlerine tarihî belge değeri kazandırmaktadır.

Pîremêrd – Tevfik Mahmut Hamza, sadece bir edebiyat ve gazetecilik figürü değil, aynı zamanda modern Kürt kimliğinin inşasında merkezi rol oynayan, çağının ötesinde vizyon sahibi bir kültür mimarı olarak tarihteki yerini almıştır. Onun çok yönlü mirası, Kürt kültürünün hem köklerine bağlılık hem de çağdaş dünyaya açılım konusundaki rehberliğini sürdürmektedir.

⁂