Dashni Morad - Deşnê Murad

Dashni Morad, yalnızca bir müzisyen veya televizyon sunucusu değil, aynı zamanda kadın hakları, çevre mücadelesi ve mülteci çocuklar için verdiği insani mücadelelerle tanınan çok yönlü bir aktivist. 1986’da Irak’ın Süleymaniye kentinde doğan Morad, Saddam Hüseyin rejiminin zulmünden kaçarak çocuk yaşta mülteci olmak zorunda kalmış, Hollanda’da yeniden inşa ettiği yaşamında Kürdistan’ın kültürel tabularını yıkan bir öncüye dönüşmüştür^[1]^[6]. Müziğiyle Arap dünyasında çıkış yapan ilk Kürt kadın sanatçılardan biri olarak “Kürdistan’ın Shakira’sı” lakabını alırken^[2], “Green Kids” derneği aracılığıyla binlerce çocuğun eğitimine destek olmuş, 2015’te TEDx konuşmasıyla küresel bir platformda hikâyesini paylaşmıştır^[3]. Bu biyografi, onun sanatsal başarılarının ötesinde, toplumsal dönüşümdeki rolünü ve kişisel mücadelelerini kapsamlı bir şekilde ele almayı amaçlamaktadır.

Erken Yaşam ve Mültecilik Deneyimi

Savaşın Gölgesinde Bir Çocukluk

Dashni Morad, 1 Ocak 1986’da Irak’ın Süleymaniye kentinde, Kürt bir ailenin kızı olarak dünyaya geldi^[6]. Doğumundan kısa süre sonra, 1988’deki Halepçe Katliamı’nda ailesinin bir kısmını kaybetmesi, onun henüz anlamlandıramadığı bir travmanın izlerini taşımasına neden oldu^[5]. 1991’deki Kürt ayaklanmasının ardından Saddam rejiminin baskısından kaçan ailesi, İran sınırına yakın dağlara sığındı. Beş yaşındaki Dashni, bu dönemde açlık, soğuk ve helikopterlerden atılan yardımlara ulaşmak için verilen mücadeleye tanık oldu^[5]. Bir röportajında, “Birleşmiş Milletler helikopterlerinin ardından koşarken ‘bir gün çikolatayı yakalayacağım’ diye hayal kurardım” sözleriyle bu dönemi özetlemiştir^[5].

Hollanda’ya Yerleşme ve Kültürel Çatışma

1997’de ailesiyle birlikte Hollanda’ya mülteci olarak yerleşen Morad, Arnhem şehrindeki St. Paulus Okulu’nda eğitimine başladı^[6]. Dil bariyeri ve kültürel farklılıklar nedeniyle ilk yıllarda içe kapanık bir çocuk olarak tanınsa da, 16 yaşında modellik ve sokak dans gruplarına katılarak özgüven kazandı^[2]. Ancak Kürt gelenekleriyle Hollanda’nın özgürlükçü ortamı arasındaki gerilim, ergenlik döneminde şiddetlendi. Ailesinin futbol oynamasını ve dans etmesini yasaklaması üzerine, “Özgür bir ruh olmak için önce evdeki özgürlük savaşını kazanmalısın” diyerek bu mücadelenin temellerini attı^[5].

Medya Kariyeri ve Kültürel Devrim

Bê Kontrol: Tabuları Yıkan Televizyon Programı

2005’te, henüz 19 yaşındayken, Almanya-Hollanda sınırındaki küçük bir Kürt televizyon kanalında “Bê Kontrol” (Kontrolsüz) adlı programı sunmaya başladı^[1]. Batı kültürünün müzik, moda ve ilişki dinamiklerini açıkça tartışan ilk Kürt programı olan Bê Kontrol, özellikle gençler arasında büyük ilgi gördü. Programda flört kültürü, kadınların eğitim hakkı ve cinsiyet eşitliği gibi konuları ele alması, muhafazakâr kesimlerden tepki alsa da^[6], Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde kadınların kamusal alanda seslerini duyurmasının önünü açtı. Bir bölümde, göçmen bir Etiyopyalı ev işçisinin şarkıcı olma hikâyesini işlemesi, uluslararası medyanın dikkatini çekti^[2].

Shepolakani Jiyan: Sosyal Değişim için Yeni Bir Platform

2012’de “Shepolakani Jiyan” (Yaşam Dalgaları) adlı talk show’u sunmaya başlayan Morad, bu kez kadın hakları, çevre krizi ve eğitim reformlarına odaklandı^[6]. Programa davet ettiği uzmanlarla mülteci kamplarının durumunu belgesel formatında işlemesi, Birleşmiş Milletler’in bölgedeki projelerine ilham kaynağı oldu^[3].

Müzik Kariyeri ve Sanatsal Direniş

Hela Hupa: Kürt Popunun Doğuşu

2009’da çıkardığı ilk albümü “Hela Hupa”, Kürt müzik endüstrisinde bir dönüm noktası oldu. Lübnanlı yapımcı Fadi Haddad ile çalıştığı ve provokatif dans hareketleri içeren klipleri nedeniyle “Kürdistan’ın Shakira’sı” olarak anılmaya başlandı^[2]^[6]. Ancak albüm, dini liderler tarafından “ahlaksız” bulunarak yasaklandı. Morad, bu tepkiler karşısında “Sanatımın bedelini ödemeye hazırım” açıklamasını yaparak kadınların bedensel özgürlüğünü savundu^[6].

Binaz ve Altın Plak Ödülü

2013’te müzisyen Karwan Kamil ile düet yaptığı “Binaz” şarkısı, Duhok Müzik Enstitüsü’nden Altın Plak Ödülü’nü kazandı^[1]. Şarkı, savaş nedeniyle eşlerini kaybeden Kürt kadınlarının hikâyesini anlatan bir ağıt olarak yorumlandı. Morad, ödül töreninde yaptığı konuşmada, “Kadınların acısını dans ederek değil, sözlerimle anlatmak istedim” diyerek sanat anlayışını özetledi^[4].

İnsani Çalışmalar ve Green Kids

Mülteci Kamplarında Eğitim Seferberliği

2012’de kurduğu “Green Kids” derneği, savaş mağduru çocuklar için okullar inşa ederken, aynı zamanda Kürdistan’ın dağlık bölgelerinde çevre temizliği projeleri yürüttü^[3]. 2014’te IŞİD saldırılarından kaçan Ezidi mülteciler için düzenlediği konserlerde toplanan bağışlarla 16 okulun yenilenmesini sağladı^[8]. Morad’ın “kütüphanesiz okul kalmasın” sloganıyla başlattığı kampanya, 2018 itibarıyla 5 binden fazla çocuğa kitap ulaştırdı^[8].

Çevre Aktivizmi ve Sürdürülebilir Kalkınma

Green Kids aracılığıyla plastik atık sorununa dikkat çeken Morad, 2015’te Erbil’de düzenlediği “Dağları Temizle” etkinliğinde 500 gönüllüyle 2 ton atık topladı^[3]. Projelerini anlatırken “Çocuklara temiz bir dünya bırakmak, onlara yiyecek vermekten daha önemli” vurgusu yapması, uluslararası çevre örgütlerinin dikkatini çekti^[5].

Kişisel Mücadeleler ve Toplumsal Tepkiler

#MeToo ve Cinsel Taciz İtirafları

2018’de SBS Kürtçe’ye verdiği röportajda, müzik endüstrisinde cinsel taciz ve ayrımcılığa maruz kaldığını açıkladı: “Yapımcılar, ‘kadın olduğun için şarkıların yasaklanıyor’ diyerek beni sindirmeye çalıştı”^[8]. Lübnan’da bir müzik şirketiyle yaptığı anlaşmanın erkek yöneticiler tarafından sabote edilmesi üzerine, “Kadın sanatçıların eserleri gasp ediliyor” eleştirisini yöneltti^[6].

Kültürel İkilemler ve Aile İlişkileri

Hollanda’da büyüyen ancak Kürt geleneklerine sıkı sıkıya bağlı bir ailede yetişen Morad, iki kültür arasındaki gerilimi “Evden çıkınca Hollandalı, eve gelince Kürt olmak zorundaydım” sözleriyle anlatır^[5]. Ailesinin zorla evlendirme girişimlerine direnmesi, genç Kürt kadınlar için bir ilham kaynağı oldu.

Sanatsal Miras ve Etki Alanları

Kürt Kadınlarının Sembolü

Morad’ın 2017’de çıkardığı “Ey Raqib” (Ey Gözetleyici) şarkısı, Kürt kadınlarının özgürlük mücadelesini uluslararası arenaya taşıdı. Şarkının klibinde geleneksel Kürt kıyafetleriyle modern dansı harmanlaması, kadın bedeninin politik bir ifade aracı olabileceğini gösterdi^[4].

Müzikal Evrim ve Küresel İş Birlikleri

2012’de İngilizce olarak kaydettiği “Open Your Eyes”, Hollanda’nın FunX Radio listelerinde 6 hafta 1 numarada kalarak Avrupa’da tanınmasını sağladı^[1]. 2013’te Fransız grup Le Dinê ile yaptığı “Take Me Home” düeti, Spotify’da 5 milyon dinlenmeyi aşarak Kürtçe müziğin küreselleşmesine katkıda bulundu^[4].

Güncel Projeler ve Gelecek Vizyonu

Eğitimde Dijital Dönüşüm

2023’te başlattığı “Dijital Kütüphane” projesiyle, Kürdistan’daki 20 okula tablet bilgisayar ve internet altyapısı sağladı. Proje kapsamında mülteci çocuklara kodlama eğitimleri verilmesi planlanıyor^[8].

Sanat ve Aktivizm Sentezinde Yeni Arayışlar

Morad, 2024’te Amsterdam’da açacağı “Sesler ve Renkler” adlı sergide, Kürdistan’lı kadınların portrelerini ve hikâyelerini sanat enstalasyonlarıyla birleştirmeyi hedefliyor. Proje, Avrupa’nın çeşitli şehirlerinde turneye çıkacak^[5].

Sonuç: Bir Neslin Öncüsü Olarak Dashni Morad

Dashni Morad’ın hikâyesi, savaşın yıkıcı etkilerinden küresel bir aktivistliğe uzanan olağanüstü bir direniş öyküsüdür. Müziğiyle kültürel tabuları yıkarken, Green Kids aracılığıyla inşa ettiği okullar binlerce çocuğun geleceğini aydınlatıyor. Kadın hakları konusundaki açık sözlülüğü, Ortadoğu’da benzer mücadele veren sanatçılara ilham kaynağı olmaya devam ediyor. Onun sanatı ve aktivizmi, yalnızca Kürdistan’da değil, tüm dünyada marjinalize edilmiş topluluklar için bir umut ışığı işlevi görüyor.

Dashni Morad – Deşnê Murad