Molla Mustafa Barzani (Kürtçe: مەلا مستەفا بارزانی – Mela Mistefa Barzanî), Kürt lider. Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin kurucusudur. 1946 yılından 1979’daki ölümüne kadar Kürdistan Demokrat Partisi’nin başkanı olarak siyaset yapmıştır. Bağımsız Kürt devleti görüşleriyle Kürt milliyetçiliğine önemli katkılar sunmuştur. Mesud Barzani ve İdris Barzani’nin babasıdır.
Kadı Muhammed savunmalarında Kürdistan bayrağını, Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin savaş bakanlığını yapmış olan Mustafa Barzani’ye emanet ettiğini ve Mele Barzani’nin bayrağı her yerde dalgalandıracağını bildirmiştir.
Mustafa Barzani, 1903 yılında Irak Kürdistanı’nda bir köy olan Barzan’da doğdu. Barzani henüz üç yaşındayken, aşiretinin başlattığı bir Kürt ayaklanmasının ardından kendisi ve ailesi Diyarbakır’a sürgün ve hapse gönderildiler. Babası, büyükbabası ve ağabeyi Abdülselam daha sonra başka isyanlar için Osmanlı makamları tarafından idam edildi.[5] 1919 yılında İngiliz işgalcilere karşı yürütülen isyana katıldı. 1931’de büyük abisi Şeyh Ahmed Barzani’nin başlattığı ayaklanmaya katıldı. Ertesi yıl Barzani aşiretinin lideri oldu. II. Dünya Savaşı’nda karışıklıklardan yararlanarak 1943’te Bağdat yönetimine başkaldırdı. Ağustos 1945’te geniş çaplı bir ayaklanmaya dönüşen bu hareketin bastırılması üzerine aşiretiyle birlikte İran’a geçti. 13 Ocak 1946’da, Sovyetler Birliği’nin desteğiyle İran sınırları içinde Azerbaycan Millî Hükûmeti ile birlikte kurulan Kürt Mahabad Cumhuriyeti’nin kuruluşunda önemli rol oynadı. Hemen ardından tümgeneral rütbesiyle Mahabad Cumhuriyeti başkomutanlığına getirildi. SSCB’nin İran’dan çekilmesinden (Aralık 1946) sonra İran güçlerince Mahabad Cumhuriyeti’ne son verilince, yaklaşık 500 silahlı adamıyla birlikte Türkiye-İran sınırı üzerinden SSCB’ye gitti. Burada kaldığı yıllarda Moskova’da öğrenim gördü. Uzun yıllar SSCB’de yaşadığı için Kızıl Molla olarak da anılır.
Mustafa Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), 1957 Kongresi’nde Marksist-Leninist bir çizgi benimsediğini açıkladıysa da, esas olarak Kürt milliyetçi bir örgüt olmaya devam etti.
Mahabad Cumhuriyeti Genelkurmay başkanıyken Mustafa Barzani (1946)
Abdülkerim Kasım’ın 1958’de krallığa son veren darbesinden sonra Irak’a döndü. Yasal bir kimlik kazanan Kürdistan Demokratik Partisi’nin önderi olarak önceleri yeni yönetimi destekledi. Ama ekonomik ve kültürel haklar konusunda verilen sözler yerine getirilmeyince, Eylül 1961’de ayaklandı ve günümüzdeki Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin askerî gücü olan Peşmerge (ölümle yüzleşenler) gerilla kuvvetiyle Kuzey Irak’ın büyük bir bölümüne egemen oldu. Irak yönetimindeki çeşitli değişiklikler doğrultusunda zaman zaman ateşkes anlaşmaları yapmakla birlikte, Kuzey Irak’ta özerk bir yönetim kurmaya yönelik silahlı mücadeleyi başarıyla sürdürdü. Mart 1970’te Kürtlerin isteklerini kabul eden bir antlaşmanın imzalanması üzerine, silahlı mücadeleye son verdi ve bu antlaşma ile birlikte resmî olarak Kürdistan Bölgesel Yönetimi kuruldu.
1973 yılında Irak’ın Sovyetler Birliği’yle imzaladığı dostluk ve işbirliği antlaşmasından sonra Moskova’nın Barzani’ye verdiği destek giderek azaldı. 1970’te yapılan antlaşmanın uygulanması için öngörülen dört yıllık sürenin bitimine doğru, Irak yönetiminin 1957 nüfus sayımını temel alan sınırlı bir kültürel özerklik planı sunması, ilişkileri gerginleştirdi. Bu sırada Irak ile anlaşmazlık hâlinde olan İran ve SSCB’ye yakınlaşan Bağdat rejimini istikrarsızlaştırmak isteyen Amerika Birleşik Devletleri’nden destek alarak yeniden silahlı mücadeleyi başlattı.[6] Ancak, 6 Mart 1975’te imzalanan Cezayir Anlaşması’yla, bazı tavizler karşılığında Irak ile anlaşmaya varan İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi’nin yardımı kesmesi üzerine, zor duruma düştü. Barzani çatışmayı durdurarak İran’a geçti. 1976’da Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti ve orada öldü. Cenazesi İran’a getirilerek Irak sınırındaki Uşnu kasabasına defnedildi. 1993’te mezarı Kuzey Irak’a getirildi.
Oğlu Mesud Barzani’ye devrettiği aşiretinin bağımsız Kürdistan hedefine ulaşması gerektiğini vasiyet etti. Oğulları Mesud ve İdris (ö. 1987), İran-Irak Savaşı’nın başlamasından (1980) sonra Irak’taki Kürt hareketini yeniden toparlamaya giriştiler.