Aram Tigran – Aram Melikyan

Aram Tigran (Ermenice: Արամ Տիգրան, Kürtçe: Aramê Dîkran/Aramê Tîgran), asıl adı Aram Melikyan (1934-2009), 20. yüzyılın en önemli Kürt müziği sanatçılarından biri olarak tarihe geçmiştir. Ermeni kökenli olan Tigran, Kürtçe müziğe ömrünü adamış ve “Apê Aram” (Aram Ağabey) lakabıyla anılan, halklar arası barışın simgesi haline gelmiş bir sanatçıdır.¹²³⁴

Erken Yaşam ve Aile Geçmişi

1915 Ermeni Soykırımı ve Aile Göçü

Aram Tigran’ın yaşam hikayesi 1915 Ermeni Soykırımı ile başlar. Babası Ardeşir Beg (Dikran Melikyan), Batman’ın Sason ilçesine bağlı Bianda köyünden, annesi Hilda Hanım ise Diyarbakır’ın Kulp ilçesinden olan aile, soykırım sırasında Kürt bir ağa tarafından korunmuş ve Suriye’nin Qamişlo kentine göç etmiştir.²⁵⁶⁷

Doğum ve Çocukluk

Aram Tigran, 15 Ocak 1934 tarihinde Suriye’nin Qamişlo kentinde dünyaya gelmiştir. Babası bilurvan (kaval sanatçısı) ve neyzen olan Dikran Melikyan, oğluna sürekli “Kürtlere minnettarız, onlar sayesinde yaşıyoruz” diyerek Kürt müziğine yönelmesini tavsiye etmiştir.⁷⁸⁹¹⁰

Müzik Eğitimi ve İlk Adımlar

Müziğe Başlangıç

Aram Tigran müziğe 6 yaşında amcasından aldığı ud ile başlamış, ilk derslerini babasından almıştır. 9 yaşında ciddî anlamda ud çalmaya başlayarak müzik yolculuğuna adım atmıştır.³¹¹¹²

Eğitim Süreci

Qamişlo’da lise eğitimini tamamlayan Tigran, üç yıl da yüksek öğrenim görmüştür. Çeşitli ud ustalarından aldığı derslerle Kürt makamları konusunda uzmanlaşmıştır.⁶¹⁰³

İlk Konser ve Enstrüman Değişikliği

1953 yılında, 19 yaşındayken ilk konserini Newroz gecesinde vermiştir. Kısa süre sonra uddan vazgeçerek, sesi daha yüksek çıktığı için cümbüşü tercih etmiştir. Bu değişiklik, Tigran’ın müzik kariyerinde dönüm noktası olmuştur.¹⁰³⁶

Profesyonel Müzik Kariyeri

Qamişlo Dönemi (1953-1966)

20 yaşına geldiğinde Kürtçe, Ermenice, Arapça ve Süryanice şarkılar söylemeye başlayan Tigran, özel gece ve düğünlerde sahne almaya başlamıştır. Bu dönemde dört dilde şarkı söyleme yeteneği ile tanınmıştır.¹²²¹⁰

Erivan Radyosu Dönemi (1966-1995)

#### Ermenistan’a Göç

1966 yılında ailesiyle birlikte Ermenistan’a göç eden Tigran, burada müzik kariyerinin en verimli dönemini yaşamıştır. Erivan Radyosu’nun Kürtçe bölümünde 18 yıl boyunca çalışmıştır.⁴³⁶¹⁰

#### Müzik Eğitimi ve Stil Geliştirme

Bu dönemde ciddi müzik eğitimi alan Tigran, klasik ve modern Kürt şiirine yaptığı besteler ve düzenlemelerle “Arami” adı verilen yeni bir stil geliştirmiştir. Bu stil, Ermeni müziğindeki koro tarzına benzeyen özelliklere sahiptir.³⁶¹⁰

Avrupa Dönemi (1995-2009)

1995 yılında Avrupa’ya göç eden Tigran, Atina’ya yerleşmiştir. Bu dönemde de müzik üretimine devam etmiş ve 2006 yılında 14. albüm çalışmasını 72 yaşında yayımlamıştır.¹³⁴⁶¹⁰

Eserler ve Diskografi

Stüdyo Albümleri

Aram Tigran’ın müzik yaşamı boyunca çıkardığı başlıca stüdyo albümleri kronolojik sırayla şunlardır:

1992 Yılı Albümleri:

Ax Dîlberê – İlk profesyonel albümü, 15 şarkıdan oluşur¹⁴¹⁵
Rabin – 13 şarkılık albüm¹⁶¹⁴
Keçê Dinê – 13 şarkılık albüm¹⁴¹⁶

1997 Yılı Albümleri:

Xwezî Dîsa Zarbûma – 16 şarkılık albüm¹⁶¹⁴

2002 Yılı Albümleri:

Evîna Feqiyê Teyran – Klasik Kürt şiirine dayalı besteler¹²¹⁶

2004 Yılı Albümleri (Aydın Müzik):

Çîyayê Geberê/Gabarê – 15 şarkı, 52 dakika, en popüler albümlerinden biri¹⁵¹⁷
Zîlan – 12 şarkı, 46 dakika, “Zirav Û Şîrîn E” gibi hit şarkıları içerir¹⁷¹⁵
Serxwebûn Xweş E – 13 şarkılık albüm¹⁴¹⁶
Kurdistan/Kurdistane – 15 şarkılık albüm, çifte format¹⁶¹⁴

2009 Yılı Albümleri:

Gelê Kurd Dest Bidin Destê Hev – 16 şarkı, Deutsch-Kurdisches Kulturinstitut yapımı, vefat yılında çıkan son albümü¹⁸¹⁴

Derlemeler ve Özel Yayınlar

2021 Yılı Derlemeleri:

Em Hatin (The Collection 2) – 14 şarkılık derleme albümü¹⁴
Ay Dil (The Collection 1) – 13 şarkılık derleme albümü¹⁴

Tekli Yayınlar (Single)

2001:

Roja Me – Tekli yayın¹⁵¹⁴

2003:

Dest Bidin Destê Hev – Tekli yayın¹⁴

2020:

Roja Me – Yeniden düzenlenmiş single¹⁴

2022:

Hevalê Serok – Abdullah Öcalan için yazılmış özel single¹⁴

2024:

Newroz – En son yayınlanan single, vefatından 15 yıl sonra çıkarıldı¹⁴

En Popüler Şarkıları

Spotify verilerine göre en çok dinlenen şarkıları:¹⁹

Navê Yara Min Nar – 217,511 dinleme
Zirav Û Şîrîn E – 48,839 dinleme
Dengê Saza Te – 47,738 dinleme
Çênê – 23,078 dinleme
Hay Dil Dilo – 16,313 dinleme

Repertuar İstatistikleri

Tigran’ın kapsamlı repertuarı şu şekildedir:²¹²

230 Kurmancî Kürtçe şarkı
150 Arapça şarkı
30 Türkçe şarkı
10 Süryanice şarkı
8 Yunanca şarkı
7 Zazaca şarkı
Toplam 435+ eser

Ünlü Şarkıları

En sevilen eserlerinden bazıları:⁶³

Bilbilo/Ay Dîlberê
Te Ez Kalkirim bi Ciwanî
Dîlber
Şev Çû
Dîyarbekir
Zimanê Kurdî
Ax Lê Eman
Penaber
Lo Lo Pismamo

Dil Yeteneği ve Kültürel Köprü

Aram Tigran, altı dilde yetkin konuşan çok kültürlü bir sanatçıydı:³⁶

Kürtçe (anadil düzeyinde)
Ermenice (anadil)
Arapça
Türkçe
Yunanca
Rusça
İngilizce

Bu dil yeteneği, onu farklı halkların müziklerini seslendiren köprü görevi gören bir sanatçı haline getirmiştir.

Diyarbakır ile Bağı ve Anayurt Hasreti

İlk Ziyaret (2006-2008)

2006 yılında Yunan vatandaşlığı aldıktan sonra ilk kez Diyarbakır’a gelen Tigran, burada iki ay kalmış ve atalarının köylerini ziyaret etmiştir. Babasının doğduğu Beemde (Ermenice: Kekhriban) ve Kaske köylerini görmesi onu çok etkilemiştir.²⁰¹³⁶

“Rojbaş Diyarbekir” Şarkısı

Bu ziyaret sırasında yazdığı “Rojbaş Diyarbekir” şarkısında duygularını şöyle dile getirmiştir:²⁰

“Rüyamda görsem inanmazdım,
Diyarbakır’ı görebileceğime.
Günaydın Diyarbakır,
Seni çok özlemişim.
Kapılarını açtın bana,
Bizi çok mutlu ettin.”

Sağlık Sorunları ve Vefatı

Son Hastalığı

2009 yılı Newroz kutlamaları için geldiği Diyarbakır’da rahatsızlanan Tigran, hastaneye kaldırılmış ve anjiyo yapılmıştır. Daha sonra tedavi için Yunanistan’a götürülmüştür.¹⁴²

Ölümü

6 Ağustos 2009 tarihinde Yunanistan’da tedavi gördüğü Evangelismos Hastanesi’nde beyin ölümü gerçekleşen Tigran, 8 Ağustos 2009’da 75 yaşında hayatını kaybetmiştir.²¹⁴²¹²

Vefat Sonrası ve Vasiyet Sorunu

Diyarbakır’da Defnedilme Vasiyeti

Tigran’ın en büyük vasiyeti Diyarbakır’da, atalarının topraklarında defnedilmekti. Ancak Türkiye İçişleri Bakanlığı, Türk vatandaşı olmadığı gerekçesiyle bu talebi reddetmiştir.²²²²⁰

Brüksel’de Defin

17 Ağustos 2009 tarihinde Belçika’nın başkenti Brüksel’deki Jette Mezarlığı’na defnedilen Tigran’ın mezarına, Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Osman Baydemir’in getirttiği Diyarbakır toprağı döküldü.⁴²⁰

Sembolik Cenaze

Asıl defin töreninden önce, 12 Ağustos 2009’da Diyarbakır’da sembolik bir cenaze töreni düzenlendi. Bu törende “Halkın bülbülü evsiz kaldı” pankartları açıldı.²⁰

Görüşleri ve Felsefesi

Barış Mesajı

Tigran’ın en ünlü sözü barışçıl felsefesini özetler:²³⁴

“Dünyaya bir daha gelirsem, ne kadar tank, tüfek ve silah varsa hepsini eritip saz, cümbüş ve zurna yapacağım.”

Minnettarlık Duygusu

Babasının öğütleri doğrultusunda, hayatı boyunca Kürtlere minnettarlığını ifade etmiştir:⁷¹⁰

“Şu anda yaşıyorsanız Kürtlerin sayesindedir, bu nedenle de Kürtleri unutmayın. Onlarla dost olun, biz Ermeniyiz, Ermenice de söyle ama ağırlığı Kürtçe’ye ver.”

Kürt Müziğindeki Yeri ve Etkisi

Müzik Stilinde Yenilikler

Tigran, Kürt müziğinde “Arami” adı verilen yeni bir stil geliştirmiştir. Bu stil:¹⁰⁶

Ermeni müziğindeki koro tarzını Kürt müziğine uyarlar
Klasik ve modern Kürt şiirini harmanlayan besteler içerir
Cümbüşü Kürt müziğinde popüler hale getirir

Sanatçılar Üzerindeki Etkisi

Kürt sanatçı Rewşen Çeliker, Tigran’ın özelliklerini şöyle özetler:²⁴

“Bana göre Aram Tigran’ın en büyük özelliği müziğinin basit olmasıdır. Kürt Halk Müziği formatında eserleri her kesime hitap ediyor.”

Müzik Mirasının Yaşatılması

Kürt sanatçılar, Tigran’ın müziğinin yaşatılmasının kendileri için sorumluluk olduğunu belirtmişlerdir. Yüzlerce Kürt müzisyeni onun eserlerinden etkilenmiş ve etkilenmeye devam etmektedir.²⁴⁷

Abdullah Öcalan ile Dostluğu

Özel İlişki

Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan, Aram Tigran’ın hem yakın dostu hem de hayranıydı. Öcalan’ın 1997 yılındaki sözleri bu ilişkiyi özetler:²⁵

“Bu sesi duyduğumda, bu ses sahipsiz kalmamalı, bu ses sahiplenilmeli, bu ses ölmemeli, bu ses başarıya gitmeli demiştim.”

Karşılıklı İlham

Öcalan, Tigran ile ilişkilerini şöyle anlatır:²⁵

“Birçok sanatçı dostla bu sahada [Suriye] tanıştık. Birbirimizden karşılıklı ilhamlar aldık. Sanatın gerçeği açıklayan bir ifade tarzı olduğu bilgisine ulaşmamı bu dostça ilişkilere borçluyum.”

Aram Tigran Konservatuarı

Kuruluş ve Kapatılış

2010 yılında Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi tarafından Tigran’ın anısına Aram Tigran Kent Konservatuarı açılmıştır. Ancak Kasım 2016’da belediyeye atanan kayyım tarafından kapatılmıştır.²⁶²⁷²⁸

Yeniden Açılış

2025 yılı Ağustos ayında, 9 yıl aradan sonra konservatuar yeniden açılmıştır. Yeni konservatuarda:²⁸²⁹

Tiyatro, müzik, çocuk müzik, edebiyat, resim ve sinema bölümleri
Eğitim dili Kürtçe
Yaş gruplarına göre 2-6 yıl arasında değişen eğitim programları

Telif Hakları ve Miras Koruma

Alman-Kürt Kültür Enstitüsü Anlaşması

2021 yılında, Tigran’ın eşi Sirvart Melikyan, tüm eserlerinin telif ve yayın haklarını Alman-Kürt Kültür Enstitüsü’ne devretmiştir. Bu anlaşmayla:⁵³⁰

Tüm eserleri restore edilecek
Kapsamlı bir katalog hazırlanacak
İzinsiz yayınlar engellenecek

Rojava’da Vakıf Projesi

Enstitü ile birlikte, Tigran’ın en büyük özlemi olan Rojava’da kendi adına bir vakıf kurulması planlanmaktadır.³⁰⁵

Siyasi ve Toplumsal Etki

Barış Sembolü

Aram Tigran, Kürt ve Ermeni halkları arasında “barış güvercini” olarak anılmaktadır. İki halk arasındaki tarihî dayanışmanın simgesi haline gelmiştir.³¹³²

HDP Milletvekili Garo Paylan’ın Girişimleri

HDP Diyarbakır Milletvekili Garo Paylan, Tigran’ın Diyarbakır’a gömülmesine neden izin verilmediğini soru önergeleriyle sürekli gündeme getirmektedir.²⁷³³³⁴

Uluslararası Tanınırlık

Akademik Değerlendirmeler

Pantheon World veritabanına göre, Aram Tigran dünya çapında 788. en popüler şarkıcı, Suriyeli şarkıcılar arasında ise 2. sıradadır.³⁵

Çok Dilli Kaynaklar

Tigran hakkında Türkçe, İngilizce, Kürtçe, Almanca ve Fransızca kaynaklarda geniş araştırmalar bulunmaktadır.¹¹³⁶³⁷²²¹²²⁰

Sonuç ve Değerlendirme

Aram Tigran, 20. yüzyılın en önemli Kürt müziği sanatçılarından biri olarak, sadece müzikal yetenekleriyle değil, aynı zamanda halklar arası barışa olan katkılarıyla da tarihe geçmiştir. 1915 Ermeni Soykırımı’nın gölgesinde başlayan yaşam hikayesi, Kürt müziğine adanmış bir ömür ve sürgünde geçen son yıllarıyla, hem bireysel hem de toplumsal travmaların sanatsal ifadeye dönüştürülmesinin örneğidir.

Eserleri bugün hâlâ Kürt müziğinin temel taşları arasında yer almakta, yeni nesil sanatçılara ilham vermeye devam etmektedir. 435’ten fazla eserle oluşturduğu zengin müzik mirası, çok kültürlü yapısı ve barışçıl mesajı, onu sadece bir müzisyen değil, aynı zamanda kültürel köprü kuran bir entelektüel haline getirmiştir.

Vefatından 16 yıl sonra bile, Diyarbakır’da defnedilme vasiyetinin gerçekleşmemiş olması, Türkiye’deki azınlık hakları ve kültürel çoğulculuk konularındaki sorunları gündeme getirmeye devam etmektedir. Aram Tigran’ın yaşamı ve eserleri, Anadolu topraklarının çok etnili geçmişine ve halkların ortak yaşam deneyimlerine ışık tutması bakımından da büyük önem taşımaktadır.

⁂

Bakur, 21.Yüzyıl, Kültür, Müzik, Qamişlo, Sanat