Bavê Teyar – Cuma Xelîl Îbrahîm

Bavê Teyar, gerçek adıyla Cuma Xelîl Îbrahîm (Cuma Xelo veya Muhma Xelo olarak da bilinir), Kürt tiyatro dünyasının önde gelen isimlerinden biriydi. 1957-1961 yılları arasında Suriye’nin kuzeydoğusunda, Rojava’nın Qamişlo (Kamışlı) kentinde dünyaya gelen sanatçı, hem oyuncu hem de komedyen kimliğiyle tanınmaktaydı.¹²³⁴⁵

Doğum Tarihi: 1957 veya 1961 (kaynaklar arasında farklılık bulunmakta)
Doğum Yeri: Qamişlo (Kamışlı), Rojava, Suriye
Ölüm Tarihi: 19 Ocak 2025
Ölüm Yeri: Tişrin Barajı, Kuzey Suriye

Aile Yaşamı ve Kişisel Özellikler

Bavê Teyar mütevazı bir yaşam sürdüren, evli ve 8 çocuk babasıydı. Hayatı boyunca doğduğu şehir Qamişlo’da yaşamaya devam etti ve burada köklerine sıkı sıkıya bağlı kalarak yerel kültürün korunmasına katkıda bulundu.²⁴⁶⁷

Sanatçı, gerçek isminin Bavê Teyar değil Muhma Xelo olduğunu bir röportajında belirtmiş ve “kendi halimde mütevazi bir hayat sürdürüyorum” açıklamasında bulunmuştur. Sahne adı olan “Bavê Teyar” Kürtçede “Teyar’ın Babası” anlamına gelmektedir.⁴¹

Sanatsal Kariyeri ve Grup Kuruluşu

Kariyerin Başlangıcı

Bavê Teyar, 1989 yılından itibaren kültür ve sanat alanında faaliyet göstermeye başladı. 30 yılı aşkın süren kariyeri boyunca Kürt tiyatrosunda aktif rol oynadı ve yazdığı ve sahnelediği eserlerle Kürt halkının mücadelesini sahnelere taşıdı.²⁴

Bavê Teyar Grubunun Kuruluşu

2001 yılında Ebdulbasit Navyan ile birlikte Qamişlo kentinde Bavê Teyar Grubu‘nu kurdu. Navyan, grubun yazar ve yönetmenliğini yaparken, Cuma Xelo başrol oyuncusu olarak performans sergiliyordu. Grup, sadece tiyatro değil, müzik, film ve rap gibi çeşitli sanat dallarında da çalışmalar yürüttü.⁸⁷²

Grup Yapısı ve Üyeleri

Bavê Teyar grubu toplam 10 kişiden oluşmakta, bunun 6’sı resmi üye olmakla birlikte grubunda Eyşo rolünde oynayan Kifah Col ve diğer 3 kadın oyuncu da yer almaktaydı.⁸²

Eserleri ve Sanatsal Çalışmaları

Filmografi ve Tiyatro Eserleri

Bavê Teyar grubu, 16 yıllık faaliyeti süresince önemli eserler üretmiştir:

6-8 kısa metrajlı film (kaynaklar arasında sayı farklılığı)
Yüzlerce tiyatro gösterisi ve program
Çeşitli müzikal performanslar⁷⁴²

Başlıca Film Çalışmaları:

“Dibistan” (2003) – Mamoste temalı komedi
“Mere Du Jına” serisi
“Jına Çara”
“Eyşo Were”
“Dolar u Euro”
“Heval Otobüs”
“Xiret”⁹¹⁰¹¹¹²

Müzikal Eserleri

Son yıllarda dijital müzik platformlarında yer alan şarkıları:

“Mamoste”
“Kahf Mezıno”
“Heval Otobüs”
“Ere Ere”
“Eyşo Were”
“Sed Maşallah”
“Heylo Heylo”
“Belengaz”
“Meşa Kera”¹³¹⁴

Sanatsal Yaklaşımı ve Toplumsal Mesajları

Mizahi Eleştiri ve Sosyal Yorum

Bavê Teyar’ın sanatsal çalışmaları, genel olarak feodal düzene yönelik eleştiri ön plandaydı. Sanatçı, toplumun kanayan yarasına parmak basan çalışmalar üretmiş, feodalizmı ve çok eşliliği mizahi bir açıdan yermeye çalışmıştır. Bu gibi toplumsal sorunları espritüel bir ifade ile sunarak hem insanları eğlendirmiş, hem de onları düşünmeye sevk etmiştir.³

Dil ve Kültür Koruma Çabaları

Eserlerdeki amaçları arasında zengin bir Kürtçe dilini kullanmak ve insanlara Kürtçeyi öğretmek de vardı. Bu yaklaşımı, Kürt kültürel mirasının korunması ve geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.³

Ünlü Replik

Bavê Teyar’ın en bilinen repliği “ez bave tayar mere se jina” (“Ben Bavê Teyar, 3 kadının kocası”) olmuştur. Bu replik, karakterinin çok eşlilik konusundaki mizahi yaklaşımını örneklemektedir.³

Popülerlik ve Kültürel Etkisi

Geniş Kitlelere Ulaşım

2001 yılında başlayan Bavê Teyar filmleri Kürt toplumunda büyük beğeni topladı. O dönemde CD şeklinde elden ele dolaşan kasetleri milyonlarca izleyiciye ulaştı. Hem Türkiye tarafında hem de Suriye ve diğer ülkelerdeki Kürtlerde popüler hale geldi.³

Satış Rakamları

Dönemin kayıtlarına göre, sadece Genç Müzik Market’in 5000 civarında Bavê Teyar CD’si sattığı, Diyarbakır genelinde ise 30 bin CD satıldığı belirtilmektedir. Bu rakamlar, Harry Potter ve Yüzüklerin Efendisi gibi popüler filmlerin 1000-1500 arasında satabildikleri dönemde oldukça dikkat çekicidir.³

Aktivizm ve Politik Duruşu

Tişrin Barajı Protestoları

2025 Ocak ayında, Bavê Teyar Tişrin Barajı’nda gerçekleştirilen barışçı oturma eylemlerine katıldı. Bu eylem, Türkiye ve Türkiye destekli milislerin bölgeye yönelik saldırılarını protesto etmek amacıyla düzenlenmişti.¹

Son Açıklamaları

Yaralanmadan önce Rojnews’e verdiği röportajda “Ölümden korkmuyoruz, sonuna kadar topraklarımıza sahip çıkacağız” demiştir. Bu açıklama, onun politik kararlılığını ve Kürt toprakları için mücadele etme iradesini göstermektedir.¹⁵

Ölümü ve Son Günleri

Olay Kronolojisi

8 Ocak 2025: İlk sivil konvoy Tişrin Barajı’na doğru yola çıktı ve Türk drone saldırısına maruz kaldı
18 Ocak 2025: Bavê Teyar, barışçı protestolarda bulunurken Türk kuvvetlerine atfedilen hava saldırısında ağır yaralandı¹⁶¹
19 Ocak 2025: Aldığı tedaviye rağmen yaralarından dolayı hayatını kaybetti¹⁶¹

Saldırının Bağlamı

Tişrin Barajı, Fırat Nehri üzerinde yer alan ve kuzeydoğu Suriye’ye elektrik sağlayan hayati bir tesis olarak, Türkiye ve Türkiye destekli Suriye Ulusal Ordusu (SNA) tarafından saldırılara maruz kalıyordu. Bu saldırılar 413.000’den fazla kişiyi su ve elektrikten mahrum bırakmıştı.¹⁷

Mirası ve Kültürel Önemi

Kürt Kültürel Mirasındaki Yeri

Bavê Teyar, Suriye Kürdistanı’nın halkı tarafından “espiri ve neşenin temsilcisi” olarak bilinmekteydi. 30 yılı aşkın kariyeri boyunca Kürt tiyatro ve müzik dünyasına yaptığı katkılar, gelecek nesillere ilham vermeye devam edecektir.⁷²

Sosyal Yorum Sanatçısı Olarak

Sanatçı kimliğinin yanında oyuncu kimliğiyle de tanınan Bavê Teyar, sanatsal amaçları ile toplumsal konulara değinmiş ve bu amacı gerçekleştirirken espirili bir dil kullanmıştır. Bu yaklaşımı, onu sadece bir sanatçı değil, aynı zamanda toplumsal bir eleştirmen haline getirmiştir.⁷

Uluslararası Tanınırlık

Eserleri sadece Kürt toplumu içinde değil, uluslararası platformlarda da tanınmıştır. Müzikleri Spotify, Apple Music ve Amazon Music gibi küresel platformlarda yer almış, etkisinin dünya çapında bir kitleye ulaşmasını sağlamıştır.⁵

Bavê Teyar’ın Çağdaş Kürt Sanatına Etkisi

Dil ve Kimlik Vurgusu

Rojava’da Kürt dilinin canlanması sürecinde önemli bir rol oynadı. 2011 sonrası dönemde Kürt dilinin eğitim dili haline gelmesi sürecinde, onun gibi sanatçıların çalışmaları kültürel direncin önemli bir parçası olmuştur.¹⁸¹⁹

Gelecek Nesillere İlham

Bavê Teyar’ın sanat anlayışı ve mücadeleci ruhu, genç Kürt sanatçılar için bir okul haline gelmiş, birçok genç sanatçı onun izinde yürümeye devam etmektedir.²

Sonuç

Bavê Teyar – Cuma Xelo, sadece bir komedyen veya tiyatro oyuncusu değil, aynı zamanda Kürt kültürel kimliğinin korunması ve geliştirilmesi için yaşamını adayan bir kültür savunucusuydu. 2025 yılında Tişrin Barajı protestolarında yaşamını yitirmesi, onun sanatsal mirasının yanında politik kararlılığının da simgesi olmuştur. Eserleri ve mücadeleci duruşu, Kürt halkının kolektif hafızasında daima yaşamaya devam edecektir.

⁂

21.Yüzyıl, Aktivizm, B, C, Qamişlo, Rojava, Sinema, Sosyal Sorumluluk, Stand-up, Tiyatro