Behrouz Boochani

Behrouz Boochani, çağdaş edebiyat ve insan hakları alanında önemli bir figür olan Kürt-İranlı gazeteci, yazar, akademisyen ve aktivist. Kendisinin yedi yıl boyunca Avustralya tarafından işletilen Manus Adası gözaltı merkezinde tutulması ve bu süre zarfında ürettiği edebiyat eserleri ile uluslararası bir simge haline gelmiştir.¹²³

Erken Yaşam ve Doğum

Behrouz Boochani, 23 Temmuz 1983 tarihinde İran’ın batısında bulunan İlam kentinde doğmuştur. İlam, İran-Irak Savaşı’nın (1980-1988) ana cephelerinden biri olan ve yoğun Kürt nüfusuna sahip bir şehirdir. Boochani kendisini “savaşın çocuğu” olarak tanımlamış ve bu deneyimin kimlik oluşumundaki rolünü vurgulamıştır. Beş çocuktan ikincisi olan Boochani, okuryazar olmayan Kürt çiftçi bir ailenin çocuğu olarak Zagros Dağları eteklerindeki küçük bir köyde büyümüştür.²⁴⁵⁶⁷⁸

Eğitim Hayatı

Boochani, eğitim hayatına İlam’da başlamış ancak üniversite eğitimi için 18 yaşında Tahran’a gitmiştir. Burada İran’ın prestijli üniversitelerinden eğitim almıştır:⁶

• Lisans: Tarbiat Moallem Üniversitesi’nden (şimdiki adıyla Kharazmi Üniversitesi) İnsan Coğrafyası alanında lisans derecesi⁹¹
• Yüksek Lisans: Tarbiat Modares Üniversitesi’nden Siyasal Coğrafya ve Jeopolitik alanında yüksek lisans derecesi¹⁰¹⁶

Üniversite yıllarında akademik başarısının yanı sıra, sosyal ve politik konulara olan ilgisi gelişmiştir. Bu dönemde yakın arkadaşı Toomas Askarian ile filozofi, Avrupa futbolu ve insan doğası üzerine uzun tartışmalar yapmıştır.⁸

Gazetecilik Kariyeri ve Werya Dergisi

#### Gazetecilik Başlangıcı

Üniversite yıllarında serbest gazeteci olarak çalışmaya başlayan Boochani, Ortadoğu siyaseti, azınlık hakları ve Kürt kültürünün korunması konularında yazmıştır. Aynı zamanda gizlice Kürtçe dil dersleri de vermiştir.¹¹⁶⁸

#### Werya Dergisi Deneyimi

Boochani’nin en önemli gazetecilik deneyimlerinden biri, Werya (Varya) adlı Kürtçe edebiyat dergisinin kurucusu, editörü ve yazarı olmasıdır. Bu dergi, Kürt kültürel ve politik hakları için savunuculuk yapan önemli bir yayın organı haline gelmiştir.^12131496

Werya Dergisi’nin Özellikleri:

• Kürt dili ve kültürünün korunmasını amaçlayan yayın⁹
• Kürt siyasi aspirasyonlarını ele alan içerik¹⁵
• İran’da Kürt kimliğinin yaşatılması için mücadele eden platform¹⁶

#### İran’dan Kaçış

17 Şubat 2013 tarihinde, İslami Devrim Muhafızları (IRGC) Werya dergisinin İlam’daki ofisine baskın düzenlemiş ve Boochani’nin 11 meslektaşını tutuklamıştır. Bu olayın ardından hakkında tutuklama kararı çıkarılan Boochani, iki ay boyunca saklanmak zorunda kalmış ve 23 Mayıs 2013’te İran’ı terk etmiştir.¹³¹⁴⁶

Manus Adası Deneyimi

#### Avustralya’ya Yolculuk

İran’dan kaçtıktan sonra Boochani, Endonezya üzerinden Avustralya’ya gitmeyi hedeflemiştir. İlk deneme başarısız olmuş ve teknesi batmış, ancak bir balık teknesi tarafından kurtarılmıştır. İkinci denemesinde, Temmuz 2013’te Avustralya Kraliyet Donanması tarafından yakalanmış ve önce Christmas Adası’na, ardından Papua Yeni Gine’deki Manus Adası Bölgesel İşlem Merkezi’ne götürülmüştür.²⁶

#### Gözaltı Koşulları

Boochani, Avustralya’nın tartışmalı açık deniz gözaltı politikası kapsamında yaklaşık yedi yıl boyunca Manus Adası’nda tutulmuştur. Bu süre zarfında:¹⁷

• Sıcak, kirli ve aşırı kalabalık koşullarda yaşamıştır¹⁷
• Sınırlı elektrik, temiz su ve tıbbi bakım imkanları bulunmuştur¹⁷
• En az 14 kişinin ölümüne tanık olmuştur¹⁸
• Sistematik şiddet ve insan hakları ihlalleriyle karşılaşmıştır¹⁷

Sanatsal ve Edebi Üretim

#### “No Friend But the Mountains” (Dağlardan Başka Dost Yok)

Boochani’nin en tanınmış eseri olan bu kitap, gözaltında bulunduğu süre boyunca cep telefonunda yazılmış ve WhatsApp mesajları aracılığıyla dış dünyaya ulaştırılmıştır.³¹⁹

Kitabın Özellikleri:

• Farsça olarak yazılmış, Omid Tofighian tarafından İngilizceye çevrilmiştir¹⁹³
• Düz yazı ve şiir karışımında bir anlatım¹⁹
• Gözaltı merkezindeki günlük yaşam, ölümler ve sistematik şiddetin belgelenmesi¹⁹
• 2018 yılında Picador yayınevi tarafından basılmıştır¹⁹

Kazandığı Ödüller:

• 2019 Victoria Edebiyat Ödülü (100.000 Avustralya Doları)²⁰³
• 2019 Victoria Başbakanı Kurgu Dışı Ödülü (25.000 Avustralya Doları)³
• 2019 Avustralya Kitap Endüstrisi Kurgu Dışı Yılın Kitabı Ödülü¹
• 2019 Ulusal Biyografi Ödülü²¹¹
• NSW Başbakanı Edebiyat Ödülleri Özel Ödülü¹

#### “Freedom, Only Freedom” (Özgürlük, Sadece Özgürlük)

2022 yılında Bloomsbury Academic tarafından yayımlanan bu eser, Boochani’nin hapishane yazılarının bir koleksiyonudur. Omid Tofighian ve Moones Mansoubi tarafından derlenmiş ve çevrilmiştir.²²²³

#### “Chauka, Please Tell Us the Time” Belgeseli

2017 yılında İranlı-Hollandalı yönetmen Arash Kamali Sarvestani ile birlikte yönettiği bu belgesel:

• Tamamen cep telefonu ile gizlice çekilmiştir²⁴²⁵
• 90 dakika uzunluğunda²⁴
• Altı ay boyunca çekim yapılmıştır²⁶
• Sydney Film Festivali’nde dünya prömiyerini yapmıştır⁶
• En İyi Belgesel kategorisinde seyirci ödülünde üçüncü olmuştur⁶

Akademik Pozisyonlar ve Güncel Durumu

#### Yeni Zelanda’da Özgürlük

14 Kasım 2019’da Boochani, Yeni Zelanda’daki bir edebiyat festivaline katılmak üzere bir aylık vize ile Christchurch’e gitmiştir. Temmuz 2020’de Yeni Zelanda’dan mülteci statüsü almıştır.²⁷²⁸²

#### Akademik Atamalar

Canterbury Üniversitesi (Yeni Zelanda):

• Senior Adjunct Research Fellow, Ngāi Tahu Araştırma Merkezi²⁸
• 2021 yılında Writer in Residence programına katılmıştır²⁹

UNSW Sydney (Avustralya):

• Adjunct Associate Professor, Sosyal Bilimler Fakültesi³⁰
• Forced Migration Research Network üyesi³⁰

Birkbeck, Londra Üniversitesi (İngiltere):

• Visiting Professor, Hukuk Fakültesi³¹¹
• Skype üzerinden dersler vermektedir³¹

Diğer Akademik Bağlantılar:

• Sydney Üniversitesi Sydney Asia Pacific Migration Centre (SAPMiC) Ziyaretçi Araştırmacısı¹
• Oxford Üniversitesi Hukuk Fakültesi ile bağlantılar³²

Ödüller ve Tanınırlık

#### Gazetecilik Ödülleri

• Anna Politkovskaya Gazetecilik Ödülü (2018): İtalyan Internazionale dergisi tarafından verilen prestijli ödül³³¹²
• Amnesty International Avustralya 2017 Medya Ödülü³³¹
• Diaspora Sempozyumu Sosyal Adalet Ödülü³³¹
• Liberty Victoria 2018 Boş Sandalye Ödülü³³¹

#### Akademik ve Kültürel Tanınma

• PEN International Onursal Üyesi³⁴¹
• STARTTS İnsani Ödülü³⁵
• Voltaire Ödülü³⁵
• Avustralya Antropoloji Derneği Behrouz Boochani Ödülü: 2019’da kendisi adına kurulan ödül³⁶

Entelektüel Katkılar ve Görüşleri

#### Sınır ve Kimlik Teorisi

Boochani, sınırlar kavramını felsefi ve politik açıdan derinlemesine ele almıştır. Kendisinin “sınırda doğmuş” olduğunu belirterek, Kürdistan’ın Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra dört ülke arasında bölünmesinin Kürt kültürü üzerindeki etkilerini analiz etmiştir.³⁷

#### Kyriarchy (Çoklu Baskı) Kavramı

Feminist teoriden ödünç aldığı “kyriarchy” kavramını kullanarak, Avustralya’nın açık deniz gözaltı sistemini çoklu, birbirine bağlı damgalama ve baskı türleri olarak tanımlamıştır.²²

#### Yaratıcı Direnç Teorisi

Boochani’nin çalışmaları, “yaratıcı özneleşme” (creative subjectivation) kavramını geliştirmiştir. Bu teori, yaratıcı pratiklerin marjinalleştirilen mültecilerin aktif politik öznelere dönüşümünü nasıl kolaylaştırdığını açıklamaktadır.³⁸

Medya Varlığı ve Yayıncılık

#### Düzenli Yayınlar

Boochani düzenli olarak şu yayın organlarında yazılar yazmaktadır:

• The Guardian (ana platform)¹³³
• The Saturday Paper¹
• Huffington Post¹
• New Matilda¹
• The Financial Times¹
• The Sydney Morning Herald¹

#### Sosyal Medya Aktivizmi

Twitter ve diğer sosyal medya platformlarında aktif olarak bulunmakta ve mülteci hakları konusunda farkındalık yaratmaya devam etmektedir.³⁹

Sanatsal İşbirlikleri

#### Tiyatro Çalışması

Tehran merkezli tiyatro yönetmeni Nazanin Sahamizadeh ile “Manus” adlı oyunun yaratılmasında işbirliği yapmıştır. Bu verbatim oyun, Manus ve Nauru’daki sekiz iltica başvurusunda bulunan kişinin anlatılarına dayanmaktadır.⁶

#### Video Enstalasyonu

İranlı-Avustralyalı fotoğrafçı Hoda Afshar ile “Remain” (2018) adlı video enstalasyonunun associate producer’lığını yapmıştır. Bu eser, Avustralya Çağdaş Sanat Müzesi’nde sergilenmiştir.⁶

#### Animasyon Projesi

Lucas Schrank’ın “Nowhere Line: Voices from Manus Island” adlı animasyonuna katkıda bulunmuştur.⁹

Güncel Aktivizm ve Kampanyalar

#### Kraliyet Komisyonu Çağrısı

2023 yılında Boochani, Avustralya’nın göçmenlik gözaltı sistemine yönelik bir Kraliyet Komisyonu kurulması için kampanya başlatmıştır. Bu çağrısını Canberra’da Parlamento Binası’nda yapmıştır.¹⁸

#### Avrupa Birliği Uyarıları

2024 yılında Avrupa Birliği’ni, Avustralya’nın açık deniz gözaltı modelini benimsememesi konusunda uyarmıştır.⁴⁰

Etkisi ve Önemi

#### Edebiyat Alanındaki Katkıları

Boochani’nin eserleri, dünya hapishane edebiyatı klasikleri arasında yer almaktadır. Richard Flanagan, “No Friend But the Mountains”ı Oscar Wilde’ın “De Profundis”u, Antonio Gramsci’nin “Prison Notebooks”u ve Martin Luther King Jr.’ın “Letter from Birmingham Jail”i ile aynı rafta yer alabilecek bir eser olarak nitelendirmiştir.¹⁹

#### İnsan Hakları Savunuculuğu

Birleşmiş Milletler tarafından İnsan Hakları Savunucusu olarak tanınan Boochani, uluslararası mülteci hukuku ve insan hakları alanında önemli katkılarda bulunmaktadır.⁹

#### Akademik Araştırmalarda Etkisi

Çalışmaları, göç çalışmaları, sınır politikaları, yaratıcı direnç ve mülteci temsili konularında akademik literatürde yaygın olarak incelenmektedir.³⁸

Dil Becerileri ve Kültürel Kimlik

Boochani, Farsça, Kürtçe (Sorani lehçesi) ve İngilizce dillerinde yetkin olup, Kürt kültürünün korunması ve geliştirilmesi konusunda aktif çalışmalar yürütmektedir. İran’da bulunduğu dönemde gizlice Kürtçe dil dersleri vermiş ve Kürt dilinin yaşatılması için çaba sarf etmiştir.⁴¹⁸

Sonuç

Behrouz Boochani, 21. yüzyılın en önemli mülteci seslerinden biri olarak kabul edilmektedir. Yaşadığı travmatik deneyimleri sanatsal ve entelektüel üretime dönüştürerek, hem edebiyat dünyasında hem de insan hakları alanında kalıcı etkiler yaratmıştır. Akademik kariyeri, yazarlığı ve aktivizmi ile mülteci haklarının savunulması ve toplumsal adaletin sağlanması konularında uluslararası düzeyde öncü rol oynamaya devam etmektedir. Çalışmaları, özellikle yaratıcı direnç ve sanatın politik gücü konularında yeni teorik çerçeveler sunarak, gelecek nesil araştırmacılar ve aktivistler için önemli bir kaynak oluşturmaktadır.
^{10010110210342434445464748495051525354555657585960616263646566676869707172737475767778798081828384858687888990919293949596979899}

<div style="text-align: center">⁂</div>

1. https://www.behrouzboochani.com/about-behrouz-boochani
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Behrouz_Boochani
3. https://www.bbc.com/news/world-australia-47072023
4. https://www.portrait.gov.au/people/behrouz-boochani-1983
5. https://www.newyorker.com/news/our-columnists/behrouz-boochani-is-one-of-australias-most-celebrated-writers-but-he-cant-step-onshore
6. https://uwspace.uwaterloo.ca/bitstreams/2af57583-1c43-4d5d-9f9b-583601ef2cea/download
7. https://www.rudaw.net/turkish/lifestyle/26072020
8. https://www.institutkurde.org/en/info/behrouz-boochani-just-wants-to-be-free-1232551879
9. https://www.refugeecouncil.org.au/behrouz-boochani/
10. https://thefirsttimepodcast.com/2022/12/19/masters-series-behrouz-boochani-with-translators-omid-tofighian-moones-mansoubi/
11. https://literaryreview.co.uk/behrouz-boochani-2
12. https://www.rudaw.net/english/world/06102018
13. https://www.pen-international.org/our-campaigns/wz4d4qwd0m5rb2dms09vcd01k9devy
14. https://bianet.org/haber/whatsapp-tan-kitap-yazan-iranli-kurt-yazar-behrouz-boochani-ozgur-215860
15. https://www.rudaw.net/english/people-places/17032019
16. https://www.gazeteduvar.com.tr/forum/2019/02/05/behrouz-boochani-kelimelerin-ve-edebiyatin-gucu
17. https://rightnow.org.au/interview/fighting-for-justice-and-dignity-interview-with-behrouz-boochani/
18. https://asrc.org.au/2023/11/28/behrouz-boochani-calls-for-a-royal-commission-into-immigration-detention-in-the-wake-of-corruption-scandals/
19. https://en.wikipedia.org/wiki/No_Friend_But_the_Mountains
20. https://findanexpert.unimelb.edu.au/news/2825-behrouz-boochani’s-literary-prize-cements-his-status-as-an-australian-writer
21. https://turkish.aawsat.com/home/article/1855366/​kürt-mülteci-boçaniye-avusturalyadan-bir-ödül-daha?page=4
22. https://www.australianbookreview.com.au/abr-online/archive/2023/january-february-2023-no-450/986-january-february-2023-no-450/9985-hessom-razavi-reviews-freedom-only-freedom-the-prison-writings-of-behrouz-boochani-translated-and-edited-by-omid-tofighian-and-moones-mansoubi
23. https://www.bloomsbury.com/us/freedom-only-freedom-9780755642656/
24. https://www.berlinerfestspiele.de/en/maerzmusik/programm/2018/kalender/chauka-please-tell-us-the-time-film-von-arash-kamali-sarvestani-behrouz-boochani
25. https://en.wikipedia.org/wiki/Chauka,_Please_Tell_Us_the_Time
26. https://parsejournal.com/article/on-the-path-to-chauka-please-tell-us-the-time/
27. https://www.bbc.com/news/world-asia-53522251
28. https://www.canterbury.ac.nz/news-and-events/news/behrouz-boochani-to-become-research-fellow-at-uc
29. https://www.canterbury.ac.nz/news-and-events/news/uc-writers-in-residence-2021–vana-manasiadis-and-behrouz-boocha
30. https://www.unsw.edu.au/newsroom/news/2019/09/behrouz-boochani-appointed-adjunct-associate-professor-at-unsw
31. https://www.kurdistan24.net/en/story/380720/Detained-Iranian-Kurdish-author-Behrouz-Boochani-appointed-visiting-professor-in-UK
32. https://www.law.ox.ac.uk/people/behrouz-boochani
33. https://www.events.unsw.edu.au/event/livestream-creative-resistance-behrouz-boochani-and-friends-fighting-dehumanising-system
34. https://www.pen-international.org/news/papua-new-guinea/australia-pen-case-behrouz-boochani-launches-book-to-critical-acclaim
35. https://www.chartwellspeakers.com/speaker/behrouz-boochani/
36. https://www.aas.asn.au/behrouzboochaniaward
37. https://www.ngv.vic.gov.au/exhibition_post/arnold-zable-dialogue-with-behrouz-boochani/
38. https://uwspace.uwaterloo.ca/items/8d8d578f-f03a-4dbd-a838-a75599754118
39. https://x.com/behrouzboochani?lang=en
40. https://tr.euronews.com/2024/09/26/avustralyali-siginmacilardan-abye-uyari-denizasiri-merkezleri-yayginlastirmayin
41. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14608944.2025.2553818?src=exp-la
42. https://www.behrouzboochani.com
43. https://www.anu.edu.au/events/in-conversation-with-behrouz-boochani
44. https://www.writingthroughfences.org/writers/behrouz-boochani/
45. https://devpolicy.org/behrouz-boochanis-no-friend-but-the-mountain-an-oceanian-lens-20200311/
46. https://www.refugeecouncil.org.au/behrouz-film/
47. https://thestory.au/articles/behrouz-boochani-on-writing/
48. https://refugeeresearchonline.org/behrouz-boochanis-literary-prize-cements-his-status-as-an-australian-writer/
49. https://www.unisa.edu.au/connect/hawke-centre/events-and-exhibitions/events/2023/freedom-only-freedom/
50. https://partizanskaknjiga.rs/en/autor/behrouz-boochani/
51. https://www.events.unsw.edu.au/event/no-friend-mountains-writing-manus-prison
52. https://www.unswcentreforideas.com/article/behrouz-boochani-freedom-only-freedom
53. https://www.france24.com/en/20190202-behrouz-boochani-refugee-documenting-australian-history-offshore
54. https://findanexpert.unimelb.edu.au/profile/877924-behrouz-bouchani
55. https://www.cccb.org/en/participants/file/behrouz-boochani/234811
56. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14747731.2019.1702335
57. https://www.exeter.ac.uk/events/details/index.php?event=12807
58. https://ceg.ces.uc.pt/?id=42063\&lang=2
59. https://www.artshub.com.au/news/reviews/book-review-freedom-only-freedom-behrouz-boochani-2593890/
60. https://www.imdb.com/title/tt6229152/
61. https://www.bloomsbury.com/uk/freedom-only-freedom-9780755642670/
62. https://www.behrouzboochani.com/behrouz-boochani-film
63. https://www.goodreads.com/en/book/show/61185751-freedom-only-freedom
64. https://www.refugeecouncil.org.au/chauka-please-tell-us-the-time/
65. https://www.refugeecouncil.org.au/freedom-only-freedom-the-prison-writings-of-behrouz/
66. https://www.youtube.com/watch?v=KFxILIUHAjI
67. https://themarkaz.org/the-man-who-loves-ducks-from-freedom-only-freedom/
68. https://letterboxd.com/film/chauka-please-tell-us-the-time/
69. https://www.aljazeera.com/news/2020/7/24/behrouz-boochani-granted-refugee-status-in-new-zealand
70. https://theconversation.com/claims-that-behrouz-boochani-jumped-the-queue-are-a-reminder-of-the-dangers-of-anti-refugee-politics-143743
71. https://www.canterbury.ac.nz/news-and-events/news/claims-that-behrouz-boochani-jumped-the-queue-are-a-reminder-of-
72. https://www.verbwellington.nz/podcasts/behrouz-boochani-murdoch-stephens
73. https://www.rudaw.net/english/world/24072020
74. https://www.france24.com/en/20200724-refugee-author-granted-asylum-in-new-zealand
75. https://belvoir.com.au/posts/2023/11/06/in-conversation-with-behrouz-boochani/
76. https://www.collecteurs.com/interview/a-conversation-between-hoda-afshar-and-behrouz-boochani
77. https://researchers.mq.edu.au/en/publications/a-call-to-action-behrouz-boochanis-manus-island-prison-narratives
78. https://libertyvictoria.org.au/press-release-liberty-victoria-awards-the-2021-voltaire-empty-chair-award-to-all-refugees-and-asylums-seekers-in-detention/
79. https://pen.org.au/event/day-of-the-imprisoned-writer/
80. https://www.events.unsw.edu.au/event/behrouz-boochani-freedom-only-freedom
81. https://penmelbourne.org/a-powerful-conversation-between-behrouz-boochani-and-arnold-zable/
82. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50421358
83. https://t24.com.tr/haber/behrouz-boochani-whats-app-uzerinden-kitap-yazan-iranli-kurt-multeci-6-yil-sonra-ozgur,848190
84. https://medyascope.tv/2019/11/15/avustralyadaki-multeci-kampinda-whatsapp-uzerinden-kitap-yazan-iranli-yazar-behrouz-boochani-alti-yil-sonra-ozgurlugune-kavustu/
85. https://www.ngazete.com/iranli-kurt-multeci-behrouz-boochani-cep-telefonunda-yazdigi-kitabiyla-avustralyada-vi-3793h.htm
86. https://1000kitap.com/kitap/no-friend-but-the-mountains–148560
87. https://www.birgun.net/haber/cep-telefonuyla-kitap-yazan-multeci-avustralya-nin-en-prestijli-edebiyat-odulunu-kazandi-245646
88. https://1000kitap.com/yazar/behrouz-boochani
89. https://www.kurdistan24.net/tr/story/445643
90. https://tr.euronews.com/2019/08/13/iranl-kurt-multeci-ve-yazar-boochani-ye-avusturalya-dan-bir-odul-daha
91. https://www.rudaw.net/turkish/world/240720201
92. https://tr.euronews.com/2019/11/14/avustralyanin-6-yildir-gozaltinda-tuttugu-iranli-kurt-yazar-boochani-ozgur-video
93. https://tr.wikipedia.org/wiki/Behruz_Bo%C3%A7ani
94. https://www.rudaw.net/turkish/culture/12082019
95. https://www.gazeteduvar.com.tr/kitap/2019/08/12/kurt-yazar-behroz-bochaniye-bir-odul-daha
96. https://eksisozluk.com/behrouz-boochani–5927336
97. https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2019/09/16/iranli-kurt-behrouz-boochani-birkbeck-universitesinde-skype-uzerinden-ders-verecek
98. https://t24.com.tr/haber/6-yil-boyunca-manus-adasi-nda-tutulan-kurt-yazar-behrouz-boochani-ye-yeni-zelanda-dan-multeci-statusu,893247
99. https://www.wheelercentre.com/people/behrouz-boochani
100. https://research.utwente.nl/files/444407495/Say_26.pdf
101. https://www.ontodergisi.com/sayilar/sayi-editorunden
102. https://asrc.org.au/2018/08/08/berhouz-boochani/
103. https://1000kitap.com/kitap/kurt-diliyle-ilgili-devlet-politikalari-ve-dil-haklari–432787/fiyatlar