Dengir Mir Mehmet Fırat

Dengir Mir Mehmet Fırat, 8 Ağustos 1943 tarihinde Adıyaman’ın Kâhta ilçesine bağlı Kölük köyünde dünyaya geldi ve 12 Temmuz 2019’da Ankara’da 75 yaşında hayatını kaybetti. Türk avukat, çiftçi, ihracatçı ve siyasetçi kimliğiyle tanınan Fırat, Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihinin önemli isimlerinden biri olarak kabul edilir.¹²³

Babası Ali, annesi Münevver olan Fırat’ın gerçek doğum tarihi 30 Aralık 1945 olmasına rağmen, 1973’te milletvekili adayı olduğunda yaş sınırını karşılamak için doğum tarihini değiştirdiğini kendisi itiraf etmiştir. Doğum yeri resmi kayıtlarda Mersin olarak gösterilse de, babası çocuklarının memleketlerini unutmasınlar diye tüm kardeşlerini Adıyaman Kâhta olarak kaydettirmiştir.⁴

Aile Geçmişi ve Soy Kökeni

Dengir Mir Mehmet Fırat, köklü bir siyasi aileye mensuptur. Rişvan Aşireti’nin Zürevkan koluna mensup olan Fırat ailesinin siyasetteki geçmişi üç kuşağa dayanan bir geleneğe sahiptir.⁵⁶

Dedesi Hacı Bedir Fırat Ağa (1872-1928), Türk Kurtuluş Savaşı’nın önemli kahramanlarından biri ve I. dönem Malatya (iki dönem) ve III. dönem Kars milletvekilliği yapmıştır. Hacı Bedir Ağa, Atatürk tarafından kendisine verilen kırmızı-yeşil şeritli İstiklal Madalyası sahibidir. Özellikle Ali Galip Olayı sırasında Mustafa Kemal’i koruyarak Milli Mücadele’ye büyük destek vermiştir.⁷⁸⁵

Amcası Hüseyin Fehmi Fırat, üç dönem milletvekilliği ve Demokrat Parti Genel İdare Kurulu Üyeliği yapmıştır. Dayıları arasında da siyasi figürler bulunmaktadır: Mehmet Sırrı Turanlı XI. dönem Adıyaman milletvekilliği ve Adıyaman senatörlüğü, Ali Avni Turanlı ise 1963-1973 dönemi Adıyaman milletvekilliği yapmıştır.⁹¹

İsim Kökeni ve Etnik Kimlik

“Dengir” ismi Kürtçe ve Farsça’da “büyük ses” anlamına gelirken, “Mîr” Kürtçe’de “Bey” anlamına gelmektedir. “Mir Mehmet” ise Fırat’ın 19 göbek önceki dedesinin ismidir. Kürt kökenli olan Fırat, Türk Tarih Kurumu’nun eski başkanı Prof. Yusuf Halaçoğlu’nun araştırmalarına göre mensup olduğu Rişvan Aşireti’nin tartışmalı etnik kökenleri bulunmaktadır.¹⁰¹⁹

Eğitim Hayatı

Fırat, ilk, orta ve lise öğrenimini Mersin’de tamamlamıştır. Mersin Tevfik Sırrı Gür Lisesi’nden mezun olduktan sonra, 1967 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. 1968-1970 yılları arasında askerlik görevini yerine getirmiş, 1971 yılında Mersin Barosu’na kayıt olarak avukatlık mesleğine başlamıştır.¹¹¹

İş Hayatı ve Mesleki Faaliyetler

Dengir Mir Mehmet Fırat, çok yönlü bir meslek hayatına sahip olmuştur:

Avukatlık

1971 yılında Mersin Barosu’na kayıt olan Fırat, serbest avukatlık yapmıştır.¹¹

Çiftçilik ve İhracat

Mersin’in Adanalıoğlu Kasabası’ndaki arazilerinde narenciye üretimi yapan Fırat, aynı zamanda bu ürünlerin ticaretini de gerçekleştirmiştir. MENAS Kooperatifi’nde görev alarak narenciye üreticilerinin ürünlerinin pazarlanmasında Türkiye çapında başarı sağlamıştır.¹¹

İhracatçılık

Akdeniz İhracatçılar Birliği Yönetim Kurulu Üyeliği görevinde bulunmuş ve ihracatçılık sektöründe aktif rol almıştır.¹¹¹

Siyasi Kariyeri

Dengir Mir Mehmet Fırat’ın siyasi hayatı farklı partilerde geçmiş uzun soluklu bir kariyere dayanır:

Adalet Partisi Dönemi (1973-1980)

1973 yılında Adalet Partisi’nden Adıyaman milletvekili adayı olmuştur. 1977-1980 yılları arasında Adalet Partisi Adıyaman Kahta İlçe Başkanlığı görevini yürütmüştür.¹¹¹

Doğru Yol Partisi Dönemi (1983-1999)

1983 yılında Doğru Yol Partisi’nin Adıyaman’da kuruluşunu sağlamıştır. DYP’nin kurucu üyelerinden olan Fırat, Kahta İlçe Başkanlığı ve Merkez Karar Kurulu Üyeliği görevlerinde bulunmuştur. 1995 yılında DYP’den Adıyaman milletvekili adayı olmuştur.¹¹¹

Fazilet Partisi Dönemi (1999-2001)

1999 yılında Fazilet Partisi’ne geçen Fırat, XXI. dönem Adıyaman milletvekili olarak seçilmiştir. Fazilet Partisi Genel İdare Kurulu Üyeliği görevinde bulunmuş, TBMM Adalet ve Plan Bütçe Komisyonları’nda görev yapmıştır.¹¹¹

Cumhurbaşkanlığı Adaylığı: 2000 yılında Fazilet Partisi’nden cumhurbaşkanlığına aday olacağını açıklamış ancak sonrasında bu adaylıktan vazgeçmiştir.¹²¹

Adalet ve Kalkınma Partisi Dönemi (2001-2014)

Fazilet Partisi’nin kapatılmasının ardından AK Parti’nin kurucularından olan Fırat, partinin en üst düzey yöneticileri arasında yer almıştır:³¹

AK Parti Kurucular Kurulu Üyesi
AK Parti Genel Başkan Yardımcısı (2008’e kadar)
Merkez Yürütme Kurulu (MYK) Üyesi
Merkez Karar ve Yönetim Kurulu (MKYK) Üyesi

Milletvekilliği Dönemleri:

XXI. Dönem Adıyaman Milletvekili (2002-2007)
XXII. Dönem Mersin Milletvekili (2007-2011)
XXIII. Dönem Adana Milletvekili (2011-2015)

TBMM’deki Görevleri:

21. Dönemde Meclis Adalet ve Plan Bütçe Komisyonu Üyesi³
21. ve 22. Dönemlerde Tunus Dostluk Grubu Başkanı³

İstifa ve Parti Ayrılışı: 8 Kasım 2008’de AK Parti Genel Başkan Yardımcılığı ile birlikte MYK ve MKYK üyeliklerinden istifa etmiştir. 28 Temmuz 2014’te Cumhurbaşkanlığı Seçimi’nden hemen önce partisinden tamamen ayrıldığını duyurmuştur.³

Halkların Demokratik Partisi Dönemi (2015-2019)

2015 yılında HDP’ye katılan Fırat, 25. dönem Mersin milletvekili olarak seçilmiştir.¹³

TBMM Başkan Adaylıkları:

Haziran 2015’te HDP tarafından TBMM Başkan adayı gösterilmiş, seçimde 1. turda 81, 2. turda 80, 3. turda 78 oy alarak seçimi kaybetmiştir¹
Kasım 2015’te tekrar TBMM Başkan adayı olmuştur¹³¹⁴

Önemli Görüşleri ve Tartışmalı Açıklamaları

Atatürk Devrimleri Hakkındaki Sözleri

Fırat’ın en çok tartışılan açıklaması, New York Times’a verdiği röportajda söylediği “Atatürk devrimleri toplumda travma yarattı, dini yaşama biçimleri bir gecede ortadan kaldırıldı” sözleri olmuştur. Bu açıklamalar tüm siyasi çevrelerden büyük tepki toplamıştır.¹⁵¹⁶¹⁷¹

AK Parti’den Ayrılış Gerekçesi

Fırat, AK Parti’den ayrılış gerekçesini şu sözlerle açıklamıştır: “Ben Kürtlere anadilinde okul açmak gerekir dediğimde o dönem Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan ‘Onların devleti mi var ki anadillerinde okul açalım?’ dedi” şeklinde anlatmıştır.¹⁸

Başkanlık Sistemi Karşıtlığı

HDP döneminde başkanlık sistemine karşı çıkan Fırat, getirilen sistemin “başkanlık sistemi değil diktatörlük veya Baas tipi bir yönetim biçimi” olduğunu savunmuştur.¹⁹

Ahmet Necdet Sezer Hakkındaki Pişmanlığı

2006 yılında yaptığı açıklamada, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in seçilmesinde rolü olduğunu ve bunun “en büyük günahım” olduğunu belirtmiştir.²⁰

Özel Hayatı

Dengir Mir Mehmet Fırat, Alman asıllı Kristen (Zozan/Suna) Fırat ile evlidir. Eşinin babası Heinz, annesi Anneliese’dir ve Batı Berlin doğumludur. Çiftin iki çocuğu vardır.²¹¹⁰³¹

İyi düzeyde İngilizce ve Almanca bilen Fırat, çok kültürlü bir aile yapısına sahipti.²²²³

Vefatı ve Son Günleri

Dengir Mir Mehmet Fırat, akciğer kanseri tedavisi görmekteydi. Hastalığı beyincik tümörüne de yayılmış ve 2017 ile 2019 yıllarında iki kez ameliyat olmuştur.³

12 Temmuz 2019 gecesi saat 01:44’te Ankara’daki Özel Bayındır Söğütözü Hastanesi’nde 75 yaşında hayatını kaybetmiştir. Vefatından bir gün önce Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kendisini hastanede ziyaret etmişti.²⁴³

Cenazesi 12 Temmuz 2019’da ikindi namazını müteakip Ahmet Hamdi Akseki Camisi’nde kılınan cenaze namazının ardından Karşıyaka Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.²⁵³

Siyasi Mirası ve Önemi

Dengir Mir Mehmet Fırat, Türk siyasetinde birkaç önemli özelliğiyle öne çıkar:

Çok Partili Siyasi Geçmiş

Sağ, merkez-sağ ve sol-demokratik çizgilerde farklı partilerde görev yapması, Türk siyasetindeki ideolojik dönüşümlerin yaşayan örneği olmuştur.

AK Parti Kurucusu Kimliği

AK Parti’nin kurucularından ve ilk genel başkan yardımcılarından olan Fırat, partinin erken dönemindeki kimlik oluşumunda etkili olmuştur.

Kürt Siyasetindeki Yeri

Son dönemde HDP’de yer alması ve Kürt haklarına yönelik açıklamaları ile Kürt siyasetinde de iz bırakmıştır.

Tartışmalı Açıklamaları

Özellikle Atatürk devrimleri hakkındaki görüşleri, Türk siyasi tarihinde uzun süre tartışılan konular arasında yer almaya devam etmektedir.

⁂

21.Yüzyıl, Adıyaman, Bakur, D, Hukuk, M, Siyaset, Ticaret