Dr. Sadık Şerefkendi

Dr. Sadık Şerefkendi (Kürtçe: سادق شەڕەفکەندی, Sadiq Şerefkendî; 11 Ocak 1938 – 17 Eylül 1992), İran Kürdistan Demokrat Partisi’nin (KDP-İ) ikinci Genel Sekreteri ve önemli bir Kürt siyasetçisidir.¹²³

Doğum ve Aile Geçmişi

Şerefkendi, 11 Ocak 1938’de İran’ın Batı Azerbaycan Eyaleti’nin Bukan şehrine bağlı Terexe (Taragha) köyünde dünyaya geldi. Babası Molla Muhammedpûr, ilim ve irfan ehli bir kişi olup, erken yaşta vefat etti. Bu durumda Sadık Şerefkendi, ünlü Kürt şairi ve öğretmeni olan ağabeyi Hejar Mukriyanî (Abdurrahman Şerefkendi, 1920-1991) tarafından büyütüldü.²⁴⁵⁶⁷⁸¹

Ailevi Bağlar ve Şerefkendi Soyadı

Şerefkendi ailesi, Kürt kültür ve edebiyat dünyasında önemli bir yere sahiptir. Ağabeyi Hejar (Abdurrahman Şerefkendi), “Kürtlerin millî şairi” unvanını taşıyan ve Mahabad Cumhuriyeti döneminin resmi şairlerinden biridir. Şerefkendî soyadı, Mahabad’a bağlı Şerefkend köyüne atıfla verilmiştir.⁹¹⁰⁵⁸

Eğitim Hayatı

İlk ve Orta Öğrenim

Sadık Şerefkendi, ilköğretiminin ilk iki yılını doğduğu köyde geçirdi. Daha sonra ailesi, ilk ve orta öğrenimini tamamladığı Mahabad’a taşındı. Lise eğitimini Tebriz’de tamamladı.¹¹¹²

Üniversite Eğitimi ve Kimya Mühendisliği

1959 yılında Tahran’da Yüksek Öğretim Enstitüsü’nde (Tahran Üniversitesi) kimya diplomasını aldı. Bu eğitimi, onun sonraki akademik kariyerinin temelini oluşturdu.³¹²

Paris’te Doktora Eğitimi

1972 yılında Fransa’ya gidererek Paris VI Üniversitesi’nde (Pierre et Marie Curie Üniversitesi) öğrenim gördü. 1976 yılında analitik kimya alanında doktora derecesini aldı. Bu dönem, hem akademik gelişimi hem de siyasi kimliğinin şekillenmesi açısından kritik bir dönemdir.⁴⁷¹²³

Öğretmenlik ve Akademik Kariyeri

Erken Dönem Öğretmenliği

Mezun olduktan sonra 1965 yılına kadar Kürt kasabaları olan Bukan, Mahabad ve Urmiye’de kimya öğretmenliği yaptı. Bu dönemde hem eğitimci kimliği gelişti hem de Kürt toplumunun sorunlarını yakından gözlemledi.¹²³

Siyasi Nedenlerle Sürgün

Siyasi faaliyetleri nedeniyle Şah rejimi tarafından önce Arak’a, ardından Karaj’a nakledildi. 1970 yılında Tahran’daki Yüksek Öğretmen Okulu’nda kimya bölümüne asistan olarak atandı.²¹¹¹

Paris’ten Dönüş ve Akademik Çalışmalar

1976’da Paris’teki doktora çalışmasını tamamladıktan sonra Tahran’daki Yüksek Öğretmen Okulu’nda öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. Şubat 1979’da Şah rejiminin düşmesinden sonra görevinden istifa etti.³¹²

Siyasi Hayatı ve Kürt Hareketindeki Rolü

İran Kürdistan Demokrat Partisi ile Tanışma

1973’te Paris’te okurken, İran Kürdistan Demokrat Partisi (KDP-İ) Genel Sekreteri Dr. Abdurrahman Kasımlo ile tanıştı ve partiye katıldı. Bu tanışma, onun siyasi yaşamının dönüm noktasıdır.¹²⁷¹²

Parti İçindeki Yükselişi

İran’a döndükten sonra Kasımlo’nun ülkedeki temsilcisi oldu. 1979 yazında kalıcı parti kadrosu haline geldi ve 1980’de Siyasi Büro üyesi seçildi. 1986 yılında KDP-İ Genel Sekreter Yardımcılığı görevini üstlendi.¹²

Parti Yayınları ve Medya Sorumluluğu

1980’li yıllarda partinin yayınlarından sorumlu olarak görev yaptı. Bu dönemde Kürt özgürlük hareketinin farklı bölgelerindeki tarihini anlatan önemli bir kitap yazdı.⁷¹³²¹

Askeri Akademi’de Öğretmenlik

KDP-İ’nin askeri akademisinde esteemed lecturer (saygın öğretim görevlisi) olarak görev yaptı. Bu rol, partinin askeri kanadı ile yakın ilişkiler kurmasını sağladı.¹³⁷

Genel Sekreterlik Dönemi

Kasımlo Suikastı Sonrası Liderlik

Dr. Abdurrahman Kasımlo’nun 13 Temmuz 1989’da Viyana’da İran ajanları tarafından suikasta uğraması sonrasında, geçici olarak parti liderliğini devraldı.⁴¹²²¹

Resmi Seçim

Aralık 1991’de IX. Kongre’de oybirliğiyle KDP-İ Genel Sekreteri seçildi. Bu seçim, onun parti içindeki saygınlığını ve liderlik kapasitesini gösteriyordu.²⁴¹

Liderlik Tarzı ve Vizyonu

Dr. Şerefkendi, demokratik değerlere büyük önem veren bir lider olarak tanınıyordu. İran’daki demokratik güçlerle dayanışma ve ortak mücadeleyi esas alıyordu. Ulusal birliği her zaman savunan bir tutum sergiliyordu.¹⁴

Kişilik Özellikleri ve Yetenekleri

Dil Becerileri

Kürtçe’nin yanı sıra Farsça, Arapça, Türkçe ve Fransızca dillerinde akıcı konuşabiliyordu. Bu çok dilli yapısı, uluslararası ilişkiler kurmasında avantaj sağlıyordu.⁷¹³

Kültürel İlgileri

Kürt şiirini seviyordu ve Avrupa kültürüne hakimdi. Klasik Kürt edebiyatına derin ilgi duyuyordu ve bu konudaki bilgisi partinin kültürel politikalarına yansıyordu.¹³⁷

Aile Hayatı

Evli olup üç çocuk sahibiydi. Özel hayatı hakkında sınırlı bilgi bulunmasına rağmen, hem bilimsel kariyerini hem de siyasi sorumluluklarını dengelemeyi başardığı bilinmektedir.⁷¹³

Berlin Mykonos Suikastı

Sosyalist Enternasyonal Toplantısı

Dr. Şerefkendi, 15-17 Eylül 1992 tarihlerinde Berlin’de yapılan Sosyalist Enternasyonal’in 15. Kongresi’ne katılmak için Berlin’e gitti. Bu toplantıya KDP-İ’nin uluslararası düzeydeki tanınırlığının bir göstergesi olarak davetli statüsünde katılmıştır.¹⁵⁴¹⁷

Suikast Gecesi

17 Eylül 1992 gecesi saat 23:00 sıralarında, Berlin’deki Mykonos adlı Yunan restoranında İranlı muhaliflerle görüşme gerçekleştiriyordu. Restoranın sahibi Aziz Gaffari’ydi ve toplantıda İsveçli sosyal demokrat politikacılar da bulunması planlanıyordu.¹⁶¹⁷¹⁸¹⁵⁴³

Suikastın Gerçekleşmesi

İran istihbaratı ve Hizbullah bağlantılı tetikçiler restoranda açtıkları ateşle Dr. Şerefkendi’yi, PDK-İ’nin Avrupa temsilcisi Fattah Abdoli‘yi, PDK-İ’nin Almanya temsilcisi Homayoun Ardalan‘ı ve İranlı muhalif Nuri Dehkurdi‘yi katletti.¹⁷¹⁸¹⁶³

Canlı Tanığın Açıklamaları

Suikastın canlı tanığı Perviz Desmalçi, olayları şu sözlerle anlatmıştır: “Restoranın arkasındaki odada oturmuştuk. Ben Dr. Şerefkendi ile yüzyüze konuşuyordum. Birden iki güçlü ayak sesi arkamda durdu, yüzümü döndüğümde silah namlusunu gördüm ve ateş etti”.¹⁶¹⁷

Hukuki Süreç ve Mykonos Davası

Berlin Mahkemesi’nde gerçekleştirilen dava sonucunda, İran’ın en üst düzey yetkilileri – Ali Hamaney, Haşimi Rafsancani, Ali Velayati ve Ali Fallahiyan – suikastı emretmekle suçlandı. 10 Nisan 1997’de mahkeme, suikastın İran hükümeti tarafından verildiğini ve uygulandığını doğruladı.¹⁹²⁰¹⁷¹⁵¹⁶³

Defin ve Anma

Paris’teki Mezarı

Dr. Şerefkendi, iki arkadaşı Fattah Abdoli ve Homayoun Ardalan ile birlikte Paris’teki ünlü Père Lachaise Cemetery‘de defnedildi. Bu mezarlık, özellikle devrimci şahsiyetlerin yattığı bir yer olarak bilinmektedir.²¹¹⁸⁴

Yıllık Anma Törenleri

Her yıl 17 Eylül’de dört parça Kurdistan’dan gelen Kürt siyasi partileri ve halk tarafından mezarı başında anma törenleri düzenlenmektedir. Bu törenler, Kürt milli mücadelesindeki yerinin önemini göstermektedir.²²²³²¹

Eserleri ve Entelektüel Katkıları

Kürt Özgürlük Hareketleri Tarihi

1980’li yıllarda, yoğun siyasi ve askeri sorumluluklarına rağmen, Kurdistan’ın farklı bölgelerindeki Kürt özgürlük hareketlerinin tarihini anlatan önemli bir kitap yazdı. Bu eser, Kürt milli mücadelesinin tarihsel perspektifini sunan değerli bir kaynak olarak kabul edilmektedir.¹³⁷

Parti Yayınlarındaki Rolü

KDP-İ’nin yayın organlarında yazıları yer aldı ve partinin medya politikalarını şekillendirdi. Özellikle Kürt özgürlük mücadelesinin teorik temellerini güçlendiren yazılar kaleme aldı.¹²

Kürt Edebiyatı ve Kültürel Mirasa Katkıları

Şerefkendi Ailesinin Kültürel Rolü

Şerefkendi ailesi, Kürt kültür dünyasında benzersiz bir yere sahiptir. Ağabeyi Hejar’ın “Kürdistan için şiir divanı”, “Kürtçe-Farsça sözlük”, “Kur’an tercümesi” gibi eserleri yanında, Dr. Şerefkendi’nin de bilimsel ve siyasi yazıları Kürt entelektüel birikimini zenginleştirmiştir.⁸⁹

Mahabad Cumhuriyeti Bağlantısı

Hem kendisi hem de ağabeyi Hejar, 1946 Mahabad Cumhuriyeti geleneğini yaşatan şahsiyetler olarak Kürt milli kimliğinin korunmasında rol oynamışlardır.⁵²⁴²⁵⁹

Siyasi Görüşleri ve İdeolojisi

Demokratik Değerler

Dr. Şerefkendi, demokrasi mücadelesine büyük önem veriyordu. İran’daki demokratik güçlerle dayanışma halinde olmayı ve ortak mücadeleyi temel ilke olarak benimsiyordu.¹⁴

Ulusal Birlik Anlayışı

Kürt ulusal birliğini her zaman savunuyordu. Kurdistan’ın dört parçasındaki Kürt hareketleri arasında koordinasyon ve dayanışmanın güçlendirilmesi gerektiğine inanıyordu.¹⁴

Özerklik ve Federalizm

KDP-İ’nin genel politikası çerçevesinde, İran içinde Kürt özerkliği veya federal sistem uygulamasını destekliyordu. Bağımsızlıktan çok demokratik haklarla özerk bir yapıyı hedefliyordu.²⁶

Uluslararası İlişkileri ve Diplomasi

Sosyalist Enternasyonal Üyeliği

KDP-İ’nin Sosyalist Enternasyonal’e tam üye olmasında (2015) önceki dönemlerdeki çalışmaları etkili olmuştur. 1992’deki Berlin toplantısına davet edilmesi, bu sürecin erken aşamalarından birini oluşturuyordu.²⁷

Avrupa Ülkeleriyle İlişkiler

Özellikle Almanya ve Fransa’daki Kürt diasporası ile yakın ilişkiler kurmuş, Avrupa’daki Kürt entelektüel çevrelerinin örgütlenmesinde rol oynamıştır.²¹⁴

Mirası ve Günümüze Etkisi

KDP-İ’ye Mirası

Dr. Şerefkendi’nin ölümünden sonra parti liderliği Mustafa Hicri tarafından devralınmıştır. Onun demokratik liderlik tarzı ve ulusal birlik vizyonu, partinin sonraki dönemlerdeki politikalarını etkilemiştir.²⁸

Kürt Milli Mücadelesindeki Yeri

Kürt özgürlük mücadelesinin sembolik figürlerinden biri haline gelmiştir. Özellikle genç Kürt kuşakları için bilim ve siyaseti birleştiren örnek bir kişilik olarak görülmektedir.

Akademik ve Bilimsel Mirası

Analitik kimya alanındaki doktora çalışması, Kürt aydınlarının uluslararası bilimsel standartlarda eğitim alabileceğinin göstergesi olmuştur. Bu durum, sonraki kuşaklar için ilham kaynağı teşkil etmektedir.

Hakkındaki İddialar ve Tartışmalar

Suikast Teorileri

Mykonos suikastı etrafında çeşitli teoriler ortaya atılmıştır. Almanya’nın İran ile olan ticari ilişkileri nedeniyle davayı sürüncemede bıraktığı, tetikçilerin erken salıverildiği yönünde eleştiriler yapılmıştır.²⁰²⁹

İran’ın Terör Ağı

Dr. Şerefkendi suikastı, İran’ın uluslararası düzeydeki devlet terörizminin belgelenmiş örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu durum, İran rejiminin muhalif liderlere yönelik sistematik suikast politikasının bir parçası olarak değerlendirilmektedir.³⁰¹⁹²⁰

Sonuç ve Genel Değerlendirme

Dr. Sadık Şerefkendi, 20. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış en önemli Kürt entelektüel ve siyasi liderlerinden biridir. Kimya mühendisliği eğitiminden siyasi liderliğe uzanan çok boyutlu kişiliği, Kürt milli mücadelesine benzersiz katkılar sağlamıştır.

Bilimsel formasyonu ile siyasi vizyonunu birleştiren yaklaşımı, Kürt özgürlük hareketine modern bir perspektif kazandırmıştır. Paris’te aldığı yüksek seviyeli eğitim, onu hem Batı demokrasisi anlayışı hem de Kürt milli bilinci açısından donanımlı hale getirmiştir.

17 Eylül 1992’de İran istihbaratı tarafından düzenlenen suikast, sadece bir lideri kaybettirmekle kalmamış, aynı zamanda Kürt milli mücadelesinin önemli bir dönemini sona erdirmiştir. Ancak onun mirası, günümüzde hala yaşamaya devam etmektedir ve gelecek kuşaklar için ilham kaynağı olmaya devam etmektedir.

Dr. Şerefkendi’nin yaşamı, bilim ile siyasetin, entelektüel birikim ile milli mücadelenin nasıl birleştirilebileceğinin örnek bir göstergesidir. Kürt tarihinde hem bilim insanı hem de siyasi lider kimliğini başarıyla birleştiren nadir şahsiyetlerden biri olarak hatırlanmaya devam etmektedir.

⁂