Farhad Pirbal

Farhad Pirbal (Sorani Kürtçesi: فەرھاد پیرباڵ) 20 Ağustos 1961 yılında Erbil (Hewlêr) şehrinde doğmuş, muasır Kürt edebiyatının en önemli isimlerinden biri haline gelen çok yönlü bir yazar, şair, felsefeci, ressam, müzisyen ve eleştirmendir. Hayatı boyunca 80’den fazla kitap yayınlayan, Sorbonne Üniversitesi’nden doktora derecesi alan Pirbal, hem edebiyat alanındaki devrim niteliğindeki çalışmaları hem de ihtilaflı kişisel davranışları ile tanınmıştır. Kendisini topluma karşı koyuş tavrı, sosyal adalet ve bireysel özgürlüğe olan savunuculuğu onu Kürdistan’ın “poète maudit” (lanetli şair) olarak nam salmıştır.

Doğum Tarihi ve Doğum Yeri

Doğum Tarihi: 20 Ağustos 1961¹

Doğum Yeri: Erbil (Hewlêr), Güney Kürdistan (Irak Kürdistanı)²³¹

Erbil şehri, Irak’ın Kürdistan Özerk Bölgesi’nin başkenti ve en eski yerleşim yerlerinden biri olan Hewlêr, zengin tarihi ve kültürel mirasıyla Pirbal’ın yaratıcı ruhunu besleyen bir ortam sunmuştur.

Çocukluk, Gençlik ve Erken Yaşam

Pirbal çocukluğu ve gençliğini doğduğu Erbil şehrinde geçirmiş, burada yetişen Kürt kültürü ve edebiyatının derinliğine hakim olmuştur. Kültürel bir ortamda büyümesi, kendisini ilerlerinin edebiyat ve sanat dünyasında kalem ala yönlendirmiştir. Erbil’in, geçmişinde Osmanlı egemenliğini ve Irak devleti altında varlığını sürdürürken, Saddam Hüseyin döneminin siyasi baskısı altında yaşayan bir şehir olması, Pirbal’ın yazılarında ve şiirlerinde yer bulacak olan muhalefet ve direniş duygularını şekillendirmiştir.⁴⁵

Eğitim ve Akademik Geçmiş

Lisans Eğitimi

Pirbal, lise eğitimini Erbil’de tamamladıktan sonra, Sulaymaniye (Slemani) Üniversitesi’nde ve Erbil’deki Salahaddin Üniversitesi’nde Kürt dili ve edebiyatı alanında yüksek öğrenim görmüştür. Kaynaklar arasında farklılıklar olsa da, genellikle 1984 yılında Süleymaniye Üniversitesi’nden mezun olduğu belirtilmektedir. Bu dönem, Pirbal’ın Kürt edebiyatının geçmişine, medeniyetine ve dilsel zenginliğine derin bir anlayış geliştirmesini sağlamıştır.³⁶⁷

Avrupa Yolculuğu ve Yüksek Eğitim

1986 yılında, Saddam Hüseyin’in askeri baskısından kaçmak için Pirbal Kürdistan’ı terk etmiştir. İlk olarak Suriye’ye, ardından İran’a sığınmış, burada sekiz ay kalmıştır. Daha sonra Danimarka ve Almanya’ya geçen Pirbal, iki yıl Danimarka’da yaşamış ve bu dönemde çeşitli edebiyat dergilerinin editörlüğü ve yazarlık görevlerinde bulunmuştur.⁶⁸⁴

1986 yılından itibaren Pirbal, Kürt Enstitüsü (Institut Kurde) Paris’ten bir burs alarak Fransa’ya yerleşmiştir. Paris-Sorbonne Üniversitesi’nde doktora öğrenimini sürdürmüş ve Kürt edebiyatının tarihi ve çağdaş Kürt edebiyatı alanında derinlemesine araştırmalar yapmıştır. Sorbonne’da aldığı eğitim Pirbal’ı Avrupa edebiyat geleneklerine, özellikle Sürrealizme, Sembolizme ve modernist akımlara sokmuş, bu etkiler onun yazılarında belirgin olmuştur.⁸⁹²³

Pirbal, Fransa’da kalış sırasında Rimbaud, Baudelaire ve diğer çağdaş Fransız şairlerinin eserlerini Kürtçeye çevirmiştir. Ayrıca Strindberg ve Arthur Y. Adamov gibi oyun yazarlarının eserlerini Kürtçeye adapte etmiş ve Fransız Sürrealist yazarlarının eserlerini çevirmiş, böylece Kürt edebiyatına uluslararası perspektif getirmiştir.⁴

Kariyeri ve Akademik Görevleri

Paris’ten Dönüş

Doktora derecesini tamamladıktan sonra, 1994 yılında Pirbal Kürdistan’a geri dönmüştür. Aynı yıl Salahaddin Üniversitesi Erbil’e atanmış ve o tarihten bu yana, 2018 yılında dönemsel tutuklamalarına rağmen, bu üniversitede öğretim görevini sürdürmüştür. Birçok üniversite mezunuyla çalışan Pirbal, akademik camiada önemli bir figür haline gelmiştir.¹⁰⁷²³⁶

Sharafkhan Badlisi Kültür Merkezi

Erbil’e döndükten sonra 1994 yılında, Pirbal bağımsız bir kültür merkezi olan Sharafkhan Badlisi Kültür Evi‘ni (Xanê Şerrefxan Bədlîsî) kurmmuştur. Bu merkez, Kürt kültürünün yeniden inşa edilmesi, korunması ve geliştirilmesi için bir platform olarak hizmet vermiştir. Adını, 16. yüzyılda önemli Kürt tarihi eseri “Şerefnamesi”‘nin yazarı Şeref Han Bitledi’den (Sharafkhan Badlisi) alan merkez, Erbil’de kültürel aktivitelerin merkezi olmuştur.¹¹²⁶

Yayın ve Editörlük Faaliyetleri

Pirbal, akademik kariyerine paralel olarak geniş bir yayın faaliyetine katılmıştır. Danimarka ve Almanya’da kalış sırasında Kharmann, Nodem (Stockholm), Yekgirtin ve Darwaza (Danimarka), Hiwa (Paris) ve diğer birçok edebiyat dergisinin editoryal bölümünde, muhabir ve editörlük görevlerinde bulunmuştur. 1994’te Erbil’e döndükten sonra, yeni Kürdistan gazetesinin sayfalarından sorumlu olmuş, Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanan “Tercüme Dergisi”nin başyayın yönetmenliğini yapmış, “Weran” dergisinin (Erbil’de yayınlanan önemli bir dergi) yazarı ve editörü olarak görev almıştır.⁶

Edebiyat Çalışmaları ve Eserler

Pirbal’ın eserleri dört ana kategoriye ayrılmaktadır: kurmaca eserler, şiir, oyunlar ve akademik araştırmalar.

Şiir Eserleri

Pirbal’ın şiir yazarlığı, Avrupa’da, özellikle Fransa’da geçirdiği dönemde yoğunlaşmış, Sürrealist ve sembolist geleneğin etkisi altında özgün bir ses geliştirmiştir.

Exile (Tebid): 1984-1990 yılları arasında Erbil ve Paris’te yazılan Pirbal’ın ilk önemli şiir koleksiyonudur. Bu koleksiyon, Avrupa Surrealist şairlerinin ve diğer uluslararası edebiyat okullarının etkisini taşımaktadır.¹²

“Siyahlar İçinde Beyazlar ve Beyazlar İçinde Siyahlar” (Şîreheyên Reşî de Spî û Spîyeheyên Reşîde): Pirbal’ın hüzün, yalnızlık ve varoluşsal sorgulamayla dolu şiirlerinden bir koleksiyondur.

“Oğlum Rodan’a” (Ber Rodan Kurê Min): Pirbal’ın oğlu Rodan’ın 18. yaş gününde yazdığı 219 satırlık bir şiirdir. Bu eserinde, Pirbal kurumsal otorite figürlerine (politikacılar, imamlar, haber spikerleri, öğretmenler, iş insanları ve devlet güvenlik aparatının üyeleri) karşı eşit öfke ve tepki göstererek, toplumsal yapıya ve bireysel özgürlüğün kısıtlanmasına karşı duruş almıştır.¹²

“Penahnde Şûmara 33,333” (Refugee Number 33,333): Seçilmiş şiirleri içeren bu koleksiyonu, David Shook ve Pshtewan Kamal Babakir tarafından İngilizceye çevirilerek 2024 yılında Deep Vellum tarafından yayınlanmıştır. Bu eserler, Pirbal’ın tebid (sürgün), yerinden edilme, hasret ve aidiyet konularında yazılan şiirlerinden oluşmaktadır.¹³¹⁴

Biçimsel İnovasyonlar: Pirbal’ın şiirlerinde görülen en dikkat çekici özellik, şekli ve görsel öğeleri deneyimlemesidir. Eiffel Kulesi şeklinde yazılan ve Kürt yazısında yazılmış kısa şiirler ile “ölümsüzlük” anlamına gelen Arap sözcüğünden yapılan bir ağacın kaligrafik temsili (calligram), Pirbal’ın görsel sanatlarla şiir yazarlığını birleştirdiğini göstermektedir. Ayrıca, 1930’ların ünlü Kürt şairi Dildar’ın “Düşman’a Merhaba” (Salam Dijminî) adlı anıtsallaşan şiirine yazdığı Kürt tasarısını (Kürt silinme şiiri), orijinalin milliyetçi beyanını tersine çevirerek ters çıkarmıştır.¹²

Roman ve Öykü Eserleri

Pirbal’ın kurmaca eserleri, sosyal gerçekçiliği fantastik öğelerle birleştiren, muasır Kürt edebiyatında yeni açılımlar sunan yapıtlardır.

“Patatesçiler” (Petatexorekan – The Potato Eaters, 2000): Bu çağdaş Kürt edebiyatının en meşhur öykülerinden biri, Pirbal’ın 1961’den beri yaşadığı toplumsal ve kültürel paradoksların bir yansımasıdır. Adlı hikayede, Fereydun adında bir kişi, 13 yıl yurt dışında yaşadıktan sonra kendi köyüne döner, ancak kıtlık yüzünden köyün tüm nüfusunun yalnızca patatesle beslendiğini, hatta maden dönerek patates ürettiğini görür. Fereydun, biriktirdiği altını köyde sunsa da, toplum ona kayıtsız kalır; o, kendi ülkesinde yabancı olmuştur. Bu öykü, diaspora, alienasyon (yabancılaştırma) ve vatandan kopma temaları üzerine inşa edilmiştir.¹⁴¹⁵

“Lamartine”: Bu öykü, edebiyat çalışmalarının pratik değersizliğini ve sanatçıların zor durumlarını ele almaktadır. Lamartine hakkında doktora derecesi alan, “kafiye şemaları” çalışmış bir şair, İşsizlik Ofisi’ne başvurur. Hikayede, şairlerin saat başına değil de satır başına ödendikleri, sanatçıların daima istikrarlı gelire sahip oldukları hayali bir dünyanın tanımlanması yapılır.¹⁴

“Kaçak” (The Deserter): 1989 yılında geçen bu öyküde, kaybolan bacağını arayan unutkan bir asker bulunmaktadır. Savaşın tüm kayıplara işaret ettiği (bacak, kol, akıl, kalp, ruh) bu öyküde, insanlar dönemin “feda kurbanları”dır. Hikaye çözülmeden sonlanır; savaşın sürdürdüğü travmanın bilinçli yansımasıdır.¹⁴

“Mülazım Tahsin ve Diğer Şeyler” (Mûlazim Tehsîn û Şity Tirîş, 2001): Pirbal’ın 1987’de Kopenhag’da taslağını çıkardığı, 2001’de yayınlanan bu novella, biçimsel olarak kendi zamanında devrim niteliği taşımıştır. Kitabın sayfaları, baştan aşağıya iki parçaya bölünmüş, aynı kahramanın iki versiyonu, birinin gündüz, diğerinin gece geçen hikayesini anlatmıştır. Bu biçimsel deney, Pirbal’ın edebiyatta yeni formlar yaratmakta kararlı olduğunu göstermiştir.¹¹²

“Pedofil” (Mindalbaz, 2003): Toplumsal tabular konu olan bu roman, muasır Kürt edebiyatında çok seyrek ele alınan bir konuyu açık yürekle işlemiş, Pirbal’ın sosyal konulara yaklaşan cüretkâr tavrının bir örneğidir.

“Santiago de Compostela” (Santyago Dî Kompostêla, 2002): Ünlü İspanyol hac yolunun, Pirbal’ın muhasalı bakışıyla yeniden yazılışıdır. Sürrealist etkiler ve alegori teknikleriyle, ruhsal ve coğrafi yolculuklar sunmuştur.

“Siyah Şapkalı, Siyah Paltolu, Mavi Kundurası Bir Adam” (Piyawêky Şepqereşy Paltoreşy Pelawşîn, 2003): Modern kentsel insan figürünü ironik bir şekilde sunmuştur.

“Hotel Europe” (Hotêl Ewrûpa, 2010): Kentsel yaşam, göç ve aidiyetsizlik temalarını işleyen bir öykü koleksiyonudur.

“Babamın Hikayeleri” (Hikayetekanî Bawkim, 2007): Kuşaklar arası bağlantı, hafıza ve geçişin tema olarak ele alındığı bu roman, kişisel anıları evrensel bir dile dönüştürmüştür.

“Üçgen Bir Mezar” (Qebrêkî Sêgoşe, 2017): Pirbal’ın daha yakın dönem çalışmalarından biri olarak, çatışma ve ölüm motifleriyle yeniden ortaya çıkmıştır.

Tiyatro Oyunları

“Vedâ, Ey Vatanım” (Mal awa, ey Wilatekem – Goodbye, My Country, 1998): Pirbal’ın ilk yayınlanan eseri olan bu oyun, 1984-1986 yıllarında, Kürdistan Dağ Yazarları Birliği’nin çatısı altında yazılmıştır. İç savaş ve yerinden çıkarılmışlık temalarını işlemektedir.¹

“Ot Sigara İçenler” (Heşîşkêşekan, 2000): Sosyal marjinalleşmeyi ele alan bir oyundur.

“Sivil Toplum” (Civil Society) ve “Sabah Gariplere”: Toplumsallaşma ve entegrasyonun sorunlarını tartışan oyunlardır.

Pirbal, ayrıca Strindberg ve Arthur Y. Adamov’un oyunlarını Kürtçeye çevirmiştir.

Akademik Araştırmalar ve Teorik Çalışmalar

Pirbal’ın akademik çalışmaları, Kürt edebiyatının tarihçiliği ve teorik incelemeleriyle ilgilidir:

“Kutsal Kitap, Kürt Edebiyat Tarihinde” (Încîl le Mêjûy Edebiyatî Kûrd – Bible in the History of Kurdish Literature, 1857-1957): Dini metinlerin Kürt edebiyatı gelişimindeki rolünü analiz etmiştir.

“Kürdoloji Kaynakları” (Serçawekanî Kurdnasî – Sources of Kurdology, 1998): Kürdistan ve Kürt kimliğini araştıran akademik kaynakları derleyen önemli bir çalışmadır.¹

“Kürt Prozasının Başlangıcı” (Destpêkî Serheldanî Pexşanî Kurdî – The Beginning of the Kurdish Prose, 1999): Kürt düzyazı geleneğinin oluşumunu tarihsel olarak incelemiştir.

“Genel Şerif Paşa” (Jeneral Şerîf Paşa – General Sharif Pasha, 2001): Tarihsel bir figürün yaşam öyküsü ve anlamı üzerine yazılmış biyografik bir araştırmadır.¹

“Abdurrahim Rahmi Hakarî” (Ebdulrehîm Rehmî Hekarî – Abdulrahim Rahmi Hakary, 2002): Başka bir önemli Kürt figürünün biyografikası olmuştur.

“Edebiyat Hareketi Yöntemleri” (Rêbaze Edebiyêkan – Literalic Movements, 2004): Edebiyat akımlarının ve eğilimlerinin analitik incelemesidir.¹

“Doğucu Arşivlerinde Kürtlerin Görüntüsü” (Wêney Kûrd le Erşîfî Rojhelatnasekanda – The Picture of Kurds in the Orientalists’ Archives, 2005): Oryantalizm eleştirisi ve Kürt kimliğinin batılı gözlükle nasıl sunulduğunun analiz edilmiştir.¹

“Orta Doğu’nun Siyasi Başkenti: Kürdistan”: Güncel siyasi analiz ve görüşlerinin bir yansıması olmuştur.

Sanat Yönü: Ressam ve Müzisyen

Pirbal, sadece yazarlık ve akademisyenlikle sınırlı kalmamış, görsel sanatlar alanında da yetkindir.

Resim ve Sanat Faaliyetleri

Pirbal, düzinelerce tablo sergisi düzenleyen başarılı bir ressam olmuştur. 2012 yılı Ağustos ayında Erbil’in Shanadar Parkı’nda düzenlenen bir sergide, 30 eserini sergilemiş ve bu sergide üç tablosunu 58.000 dolara sattığı belirtilmiştir. 2017 yılında Shanadar Park’taki bir kişi sergisinde “Şorshy Spî” (Beyaz Devrim) adlı çalışmalarını sergilemiştir.¹⁶³

2022 yılında, Pirbal Erbil’deki Chwarchra Galerisi’nde yapılan bir sergide eserlerinden birini 3 milyon dolara fiyatladığı rapor edilmiştir. Sanat eserleri, genellikle soyut ve surrealist temaları içermiş, sosyal ve kişisel duygularının görsel ifadesine dönüştürülmüştür. Ressam olarak başarılığı, yazarlık başarısı kadar önemli tutulmuştur.¹⁷

Müzik ve Performans

Pirbal, şarkı söylemek ve müzik çalmak yeteneğiyle de bilinir. Müzikal performansları, siyasi ve sosyal mesajlar içermesinin yanında, geleneksel Kürt müzik geleneklerini modernist yaklaşımlar aracılığıyla yeniden birleştirmektedir.

Görüşleri ve Felsefesi

İdeolojik Konumlandırması

Pirbal’ın yazılı ve söylenmiş görüşleri, muasır Kürdistan’ın siyasi ve toplumsal bölünmeleri ötesine geçer. O:

Hukuk Devleti ve Adalet: Pirbal, sistematik yolsuzluk, nepotizm ve sosyal eşitsizlik karşısında ısrarlı bir eleştirmen olmuştur. 2013’te verdiği bir konuşmada, kendisinin Kürdler tarafından terk edildiğini: “Çingeneler kendi çıldırtmışlarını bile terk etmezler, ama Kürtler beni terk ettiler” diye ifade etmiştir.¹²

Sosyal Eşitsizlik: Şiirlerinde, dünyadaki zenginlik eşitsizliğini keskinlikle irdeleyen Pirbal, Paris’teki bir çift ayakkabının malının 30 kişiyi Sibirya’da doyurabileceğini, bir dolma Cenevre’de şalvarının Bombay’da 15 el elbise kadar olduğunu vurgulayan şiirler yazmıştır. Bu şiirler, kapitalist düzen eleştirisi ve küresel haksızlığa karşı direniş mesajı taşımıştır.¹⁸

Bireysel Özgürlük: Toplumsal baskı, töre ve dinsel otorite, Pirbal’ın yazılarında tekrarlanan temasıdır. Dinde, devlet mekanizmasında ve toplumsal önyargılarda kısıtlanmış bireysel özgürlüğü genellikle yer almışlardır.

Kürt Kimliği Ötesinde Evrensellik: Pirbal’ın bir dikkat çekici tarafı, Kürt meselelerini evrensel İnsan sorunlarına yerleştirmesidir. O, sadece Kürt milliyetçiliğini aşan, tüm mazlumların ve ezilenlerin tarafında olan bir şair olmuştur.

Felsefik Eğilimleri

Pirbal’ın yazılarında varlık sorgulaması, hayat ve ölüm paradoksu, bilgelik ve irrasyonaliteyi karşı karşıya getiren temalar görülmektedir. Sürrealizmin etkisi, belki de en açık şekilde, rüya imgesi, bilinçdışı temenniler ve mantıksal olmayan bağlantılar sunuş biçiminde kendini göstermektedir.⁹

Etkileri ve Önemi

Kürt Edebiyatındaki Konumu

Pirbal, 20. yüzyılın Kürt edebiyatında “belki de en büyük yenilikçi” olarak tanımlanmıştır. Hem şiir hem de proz yazarlığında radikal formlar deneyaştırması, yazın dışı sanatlardan (görsel sanat, müzik) edebiyata benzersiz uygulamalar getirmesi, Kürt edebiyatını uluslararası akımlara açmış, böylece Kürt yazınsal geleneğini modernize etmiştir.¹²

“Patatesçiler” başlıklı öykü, Kürt edebiyatında çağdaş bir klasik olarak kabul edilmektedir ve Morrison ve Hurston gibi Amerikan yazarlarıyla karşılaştırılmış trauma ve yabancılaşmanın ifadesi olarak tanınmıştır.¹⁴

Çok Disiplinli Yaklaşım

Pirbal, disiplinler arası çalışmanın öncüsü olmuş, literaliterye-görsel sanat-müzik-akademi arasında sınırlar yıkmıştır. Bu bütünsel yaratıcılık, muasır Kürt kültürü ve sanatı dünyasında yeni bir perspektif sunmuştur.

Politik Konumlandırma ve Riskler

Yaşadığı Erbil, genellikle Demokratik Kürdistan Partisi (KDP) ile ilişkili olsa da, Pirbal iki tarafı da kapsayan işbirliklerine katılmıştır. O, basla Sulaymaniye (Patriotic Union of Kurdistan-PUK ile ilişkili) da kitaplarını yayınlamış, bu şekilde bölgenin siyasi bölünmesine karşı adı geçer tavır almıştır.¹²

Bu tavrı, ironik olarak, hem KDP hem PUK’un baskı yapmasına yol açmıştır. Özellikle “Mülazım Tahsin ve Diğer Şeyler” romanı, Kürt Peshmerga Güçlerine “saygısızlık” ve kadınlara “hakaret” suçlamalarından dolayı, 2001’de mahkemeye taşınmıştır. O hafta 70’ten fazla makale yazılmış, baskı kopyaları basit fiyatın on katına satılmıştır.¹²

Tartışmalı Olaylar ve Ceza Mekanizması

Pirbal’ın yaşamı, edebiyat başarıları kadar, kamuoyu içinde ikinci haberler ile çatışan ve çoğu zaman ceza sistemi temas eden olaylarla işaretlenmiştir.

2016 Apelasyon Mahkemesi Olayı

2016 yılında Pirbal, Erbil’in Adalet Sarayı önüne çıkıp iç çamaşırında yer seçip işemek girişiminde bulunmuştur. Bu radikal protesto eyleminin nedeni, KDP ve PUK’nin kronik yolsuzluğuna ve nepotizmine karşı bir isyan taşımasıdır. Videolarda ve halk belgesinde bu olayı bildirmiş, Pirbal mahkeme tesislerine alınmış, olayı soruşturulmuştur.¹²

2017 Saldırı

2017 yılı Nisan ayında, Erbil’de Pirbal’a silahlı iki kişi tarafından saldırı yapılmıştır. Erbil Polis Müdürü Abdulkhaliq Talaat, saldırganların tutuklandığını ve Bölge Başkanı Nechirvan Barzani’nin olaydan endişeli olduğunu belirtmiştir.¹⁹

2018 Tutuklandı: Psikolojik Sorunlar

2018 Mart ayında Pirbal tutuklanmıştır. Olayın saklı nedeni, videodan Turkmen cemaati Mona Qahwachi’ye hakaretler yönetmesi olsa da, Pirbal’ın ailesinin açıklaması, onun psikolojik hastalıklar yaşadığını ortaya koymuştur. Ailenin ifadelerine göre, Pirbal uyuşturucu bağımlılığı olup, kamusal güvenlik açısından tehlikeli olmuştur. Polis müdürü, iki doktor gözetiminde bulunduğunu, tedavi altında olduğunu belirtmiştir.²⁰¹⁰

Başbakan Nechirvan Barzani, Pirbal’ın psikolojik tedavisi için Ürdün’e gitmesini ve masraflarını karşılamıştır.¹⁰

2019 Kütüphane Yangını

Şubat 2019’da Pirbal, telif hakkı ihlal düşüncesiyle Wafaiy House Kütüphanesi’nde ateş çıkarmıştır. Vidyoda kendisinin kitaplarının izni olmadan basıldığını, kendisine karşı mahkemeye taşınmasını istediğini belirtmiştir. Olaydan saatlerce sonra tutuklanmıştır. Ancak, 2020 Ocak ayında mahkemenin talebi üzerine ve kütüphane müdürü Soran Aziz’in davayı geri çekmesiyle Pirbal serbest bırakılmıştır.²¹²²²³

Kişisel Hayat ve Psikolojik Sağlık

Pirbal, evli olup iki çocuğa (oğlu Rodan da dahil olmak üzere) sahiptir. Ancak, kişisel ilişkileri ve psikolojik sağlığı konusunda kamuoyu bilgisi sınırlı kalmıştır.¹

Psikolojik hastalığı ve israr edilen davranışları, Pirbal’ın yaşamının önemli bir parçası olmuştur. Bölgenin psikiyatrik tedavi kaynakları sınırlı olduğu için, Pirbal tedavisini yurtdışında almaya ihtiyaç duymuştur. 2018’de kendisi, bağışma beyanında: “Yalnız çılgınları Kürtler terk etti” dediği için, Kürt toplumunun kendi içinde bozukluğunun farkında olmuştur.¹²

Kişi, kendisinin evde, kitaplar ve sanat eserleriyle dolu, duvarlarına doğrudan tuval bırakanken, müştemilatlarında bulunuş figürlerinden yapılmış heykeller sonuncu olarak yaşamını Erbil’de yalnız devam etmektedir.¹²

Yayınlanan Eserler ve Bibliyografya

Pirbal, 80’nin üzerinde kitap yayınlamıştır. Wikipedia ve akademik kaynaklar tarafından belgelenen başlıca çalışmaları şunlardır:

Kurmaca ve Öyküler:

Vedâ, Ey Vatanım (1988/1998)
Patatesçiler (2000)
Mülazım Tahsin ve Diğer Şeyler (2001)
Santiago de Compostela (2002)
Pedofil (2003)
Siyah Şapkalı, Siyah Paltolu, Mavi Kundurası Bir Adam (2003)
Hotel Europe (2010)
Babamın Hikayeleri (2007)
Üçgen Bir Mezar (2017)
Tertip-i Remezanekan
Çem Di?
Kitaplarım Hayatımı Değiştirdi

Oyunlar:

Ot Sigara İçenler (2000)
Sivil Toplum
Sabah Gariplere
Baba (çeviri, Strindberg’den)
Saygıdeğer Fahişe (çeviri, Adamov’dan)

Akademik Araştırmalar:

Kutsal Kitap, Kürt Edebiyat Tarihinde (1857-1957)
Kürdoloji Kaynakları (1998)
Kürt Prozasının Başlangıcı (1999)
Genel Şerif Paşa (2001)
Abdurrahim Rahmi Hakarî (2002)
Edebiyat Hareketi Yöntemleri (2004)
Doğucu Arşivlerinde Kürtlerin Görüntüsü (2005)
Orta Doğu’nun Siyasi Başkenti: Kürdistan

Şiir Koleksiyonları:

Exile (Tebid) – 1984-1990
Siyahlar İçinde Beyazlar
Oğlum Rodan’a
Penahnde Şûmara 33,333 (Refugee Number 33,333)
Huzunun Dili
Aşk ve Savaş Aşkları
Çok Garip
Paris’im
Ah, Aşkım
Zakho’da Türk Bir Askeri Öldürmek

Diğer Çalışmalar:

Petroleum Act Of The Kurdistan (2021)

Tercümeler ve Uluslararası Tanıtım

Pirbal’ın yazarlığı, uluslararası okuyucu tabanına sunulmaya başlanmıştır. Özellikle muasır Kürt edebiyat çevirmenlerinin aşağıda adı geçenleri tarafından yapılan İngilizce çeviriler, batı dünyasında tanınmasının ön tütetmiştir:

“Patatesçiler” (The Potato Eaters): 2024 yılında Deep Vellum tarafından yayınlanmıştır.

“Penahnde Şûmara 33,333” (Refugee Number 33,333: Selected Poems): Pshtewan Kamal Babakir ve David Shook tarafından çevrilerek Deep Vellum tarafından 2024 yılında yayınlanmıştır.¹³

Akademisyenler ve çevirmenler (Pshtewan Kamal Babakir, Jiyar Homer ve diğerleri) tarafından yapılan bu çeviriler, Pirbal’ın Batı edebiyat ortamında tanınmasını giderek arttırmaktadır.

Akademik Araştırmalara Konu Olması

Pirbal’ın yazarlığı, akademik çalışmaların konusu olmuştur. Örneğin, “Forough Farrokhzad’ın Farhad Pirbal’ın Şiirsel Deneyimlerine Etkisinin Karşılaştırmalı İncelemesi” başlıklı araştırma, iki şairin çalışmalarını, psikolojik teknik (tekrar işlemi) açısından incelemiş, Pirbal’ın İranlı şairesinden özgün şekilde yararlanarak kendi açılımlarını oluşturduğu belirtilmiştir.²⁴²⁵

Medya Huzurunda ve Kültürel İmajı

Pirbal, Kürdistan’da tanınırlığı o kadar yüksektir ki, sokakta tanınmakta, ancak çoğu zaman onun hakkında çevirileş haberleri çelişkili ve tartışmacı olmaktadır. Sanat, edebiyat, akademya ve sosyal aktivizm kimliği, kamusal maraakın merkezine tutulmuş ancak ruh sağlığı sorunları ve ceza mekanizması ile çatışmaları, onu tartışmalı bir figür yapmıştır.¹²

Bazı Kürdler, onun serbest konuşma tavrını ve yolsuzluk karşıtı duruşunu alkışlarken, diğerleri, özellikle hükümet temelli çevrelerde, onun “berbat tarafını” ve davranışsal sorunlarını vurgulamaktadırlar.

Sonuç ve Miras

Farhad Pirbal, çağdaş Kürt edebiyatının en devrimci ve çoklu-disiplinli isimlerinden birisi olarak tanınmıştır. Yazarlık, şiir, görsel sanat, akademik araştırma ve sosyal aktivizm alanlarında yaptığı çalışmalar, Kürt kültürünü yeniden tanımlamış ve bölgede sanat ortamını genişletmiştir.

Ancak, psikolojik hastalığı, çeşitli ceza olayları ve topluma karşı çelişkili duruşu, onun genel imajı karmaşık kılmıştır. Bine rağmen, edebiyat alanı, ona olan önemini ve aydınlanmış “poète maudit” konumunu kabul etmektedir. Kürt edebiyatı tarihine yaptığı katkı, sadece yayınlanmış eserleriyle değil, aynı zamanda Kürt yazına sürealist ve avangard geleneklerini getirerek, muasır Kürt yazını yönünü belirlediği işaretiyle hatırlanacaktır.

Bugün Erbil’de yalnız yaşayan Pirbal, kitaplar ve tuvallerle dolu evinde, araştırmacılar ve meraklılar için Kürt kültürü ve edebiyatının devrimleri simgesi olmaya devam etmektedir. Onun eserleri, sadece Kürt okuyucuları için değil, dünyanın çoşnu da için bir sorgu ve muasır insanın “yabancılaşması” ile “umut” arasında denkleştirme yöntemi sunmaktadır.

⁂

F, 20.Yüzyıl, 21.Yüzyıl, Akademi, Aktivizm, Basın ve Yayın, Başûr, Dil Bilimi, Edebiyat, Erbil, Felsefe, Kültür, Politika, Resim, Sanat, Şiir, Sosyal Sorumluluk