Hasan Zîrek - Hasan Abdullah Rahman

Hasan Zîrek (29 Kasım 1921 – 26 Haziran 1972), Kürt müziğinin en önemli simalarından biridir. Asıl adı Hasan Abdullah Rahman olan sanatçı, 1921 yılında Doğu Kürdistan’ın (İran) Bukan şehrine yakın Hermêle (Hermila) köyünde Abdullah ve Amina Zirek çiftinin oğlu olarak dünyaya gelmiştir.¹²³⁴

Babası Abdullah Zirek, çalışkanlığıyla tanınan biri olduğu için oğluna Kürtçe “çalışkan, hamarat” anlamına gelen “Zîrek” soyadını vermiştir. Bu isim, sanatçının yaşamı boyunca gösterdiği üretkenlik ve azimle de örtüşmektedir.²⁵³

2. Aile Yapısı ve Erken Dönem

Hasan Zîrek’in iki kardeşi vardır: erkek kardeşi Hüseyin ve kız kardeşi Mina (bazı kaynaklarda Sarah olarak da geçer). Fakir bir aileden gelen Zîrek, henüz 5 yaşında babasını kaybetmiştir. Bu trajik olay, onun yaşamında derin izler bırakmıştır.⁶⁷⁴¹

Babasının ölümünden sonra annesi yeniden evlenmiş ve bu durum genç Hasan’ı duygusal olarak derinden etkilemiştir. 12-13 yaşlarında köyünden ayrılan Zîrek, karın tokluğuna çeşitli işlerde çalışmak zorunda kalmıştır.⁷¹⁶

3. Eğitimi ve Okur-Yazarlığı

Hasan Zîrek hiçbir zaman okula gitmemiş ve yaşamı boyunca okuma-yazma bilmemiştir. Müziğe olan yeteneği tamamen doğuştandır ve herhangi bir müzik eğitimi almamıştır. Bu durum, onun müzikal dehasının ne kadar saf ve otantik olduğunu göstermektedir.⁸⁴⁹¹⁷

4. Erken Dönem Çalışma Hayatı

4.1. İlk İşleri

Zîrek, küçük yaşlarda:

Çobanlık¹⁷
Çaycılık⁷¹
Şurupçuluk¹⁷
Kalaycılık³
Seyislik¹⁰⁵
Silahlı korumalık⁵¹⁰
gibi çeşitli işlerde çalışmıştır.

4.2. Erken Müzik Deneyimleri

Hermêle köyünde ağanın yanında çalışırken sesinin güzelliği fark edilmiş ve köy şenliklerinde şarkı söylemesi istenmiştir. Bu, onun müzikle profesyonel ilişkisinin başlangıcı olmuştur.¹¹

5. Bağdat Dönemi (1953-1958)

5.1. Bağdat’a Gidiş

1950’lerin başında Güney Kürdistan’a gelen Zîrek, çeşitli şehirleri gezdikten sonra 1953 yılında Bağdat’a ulaşmıştır. Burada Büyük Kuzey Meyhanesinde (Şimalê-Elkebîr) çalışmaya başlamış ve sesinin fark edilmesi üzerine müzikle profesyonel ilişkisi başlamıştır.³⁷¹

5.2. Bağdat Radyosu

1953 yılında Neşet Abdurrahman, Hemey Derweş Kerîm, Selah ve Adil İrfan‘ın destekleriyle Bağdat Radyosu Kürtçe Bölümü’nde çalışmaya başlamıştır. Aylık 6 dinara 4 müzik programı sunan Zîrek, yaklaşık 5 yıl radyonun Kürt bölümünde görev yapmıştır.⁷¹

Bu dönemde 70’e yakın şarkı kaydetmiş ve sesi Kürdistan’ın dört bir yanında duyulmaya başlamıştır.¹¹³

5.3. Sınır Dışı Edilmesi

1958 Irak devrimi sonrasında, yabancı uyruklu sanatçı olduğu gerekçesiyle ülkeden sınır dışı edilmiş ve İran’a geri dönmek zorunda kalmıştır.³¹⁷

6. İran’a Dönüş ve Radyo Kariyeri

6.1. Mahabad Radyosu

İran’a döndükten sonra bir süre Mahabad Radyosu’nun Kürtçe yayın biriminde çalışmıştır. Bu dönem, onun Kürdistani kimlik bilincinin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.¹²⁵¹

6.2. Tahran Radyosu

1958’den sonra Tahran Radyosu’nun Kürtçe biriminde çalışmaya başlayan Zîrek, burada 8 yıl süreyle görev yapmıştır. Tahran döneminde müzik kariyerini zirveye taşımıştır.⁵⁸¹²

6.3. Kirmaşan Radyosu – En Verimli Dönem

Zîrek’in en verimli dönemi Kirmaşan Radyosu’nda geçen yıllardır. Burada orkestra eşliğinde yaptığı kayıtlar, müzik kariyerinin en önemli eserleri arasında sayılır.⁵³

Kirmaşan Radyosu’nda sadece 2 yıl içinde 83 şarkı kaydetmiş ve bu kayıtlar onun en iyi performanslarını içermektedir. Mucteba Mirzade‘nin desteğiyle gerçekleştirilen bu çalışmalar, Kürt müziği tarihinin en değerli kayıtları arasında yer alır.¹³⁶¹¹⁵³

7. Evlilik ve Aile Hayatı

7.1. İlk Evliliği

Tahran Radyosu’nda çalışırken Midya Zendi ile tanışmış ve evlenmiştir. Bu evlilikten Sakar (Mehtab) ve Arezû adında iki kız çocuğu olmuştur.¹⁴¹⁵⁶⁸¹⁷³

7.2. Boşanma

1967’de tutuklanmasının ardından eşi Midya Zendi‘den ayrılan Zîrek, çocuklarını da eşine bırakmıştır.¹⁶¹⁷

7.3. İkinci Evliliği

Son yıllarında Rabia Hanım ile evlenmiş, ancak bu evlilik de uzun sürmemiştir. Rabia Hanım 2023 yılında 78 yaşında vefat etmiştir.¹⁷⁶

8. Politik Kimliği ve Faaliyetleri

8.1. Kürt Milliyetçiliği

Hasan Zîrek, sadece bir müzisyen değil, aynı zamanda güçlü bir Kürt milliyetçisiydi. 1946 yılında Mahabad Kürt Cumhuriyeti için bestelediği “Ey Niştiman” marşı, bu kimliğinin en önemli göstergesidir.¹⁸¹⁹¹²

8.2. “Ey Niştiman” Marşı

Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin yıkılmasından sonra 1946 yılında sözlerini yazıp bestelediği bu marş, Kürt yurtseverlik damarının en yüksek örneğidir. Marşın sözleri:¹⁰¹⁸¹²

“Ey netewekanî delal
Ey Kurdekan ey baskeşêr
Ey niştiman, niştimanî ciwan
Xakî Aryan wetanî Kurdan”²⁰¹⁸

Bu marş daha sonra “Ankara’nın Taşına Bak” adıyla Türkçeleştirilerek tahrif edilmiştir.²¹⁶¹⁸¹⁰⁵

8.3. Politik Mücadele

1967’de bazı şarkılarının kaydedilmesi amacıyla Süleymaniye’ye gittiğinde tutuklanmış ve 6 ay hapiste kaldıktan sonra İran’a teslim edilmiştir. Bu olay, onun müziğinin politik açıdan ne kadar tehditkar görüldüğünün kanıtıdır.²²¹⁷

9. Müzik Mirası ve Eserleri

9.1. Eser Sayısı

Hasan Zîrek, yaklaşık 20 yıllık aktif sanat hayatı boyunca muazzam bir üretkenlik göstermiştir. Hayatı boyunca 1500 civarında şarkı bestelediği ve seslendirdiği belirtilmektedir.⁴⁶¹⁰¹³

9.2. Müzik Tarzı

Kendi sözü ve müziği: Yüzlerce orijinal eser yaratmıştır³
Klasik şairlerin eserleri: Piremerd, Hêmin, Nali, Wafai, Seyyid Kamil İmami, Kurdi ve Ahmed Herdi gibi ünlü Kürt şairlerinin şiirlerine beste yapmıştır⁶²²³
Halk şarkıları: Kürt folklor şarkılarını yeniden yorumlamıştır⁹⁴

9.3. Ünlü Eserleri

En bilinen şarkıları arasında şunlar yer alır:²³²

Ey Niştiman (Kürt ulusal marşı olarak kabul edilen)
Nesrîn Emrim Bihare (Türkçeye “Ağlama Yar Ağlama” olarak çevrildi)
Yallah Şofer (İbrahim Tatlıses tarafından kaynak gösterilmeden kullanıldı)
Aman Doktor
Kewyar
Kermashan Shari Shirinm
Leyla
Asmar

9.4. Çok Dilli Yetenek

Zîrek, sadece Kürtçe değil, Arapça, Farsça, Türkçe ve Azerice dillerinde de şarkı söyleyebilmekteydi. Bu yetenek, onu Kürt bölgelerinin dışında da tanınır kılmıştır.²⁸¹

10. “Çirîkey Kurdistan” Kitabı

10.1. Kitabın Yazılması

1966 yılında “Çirîkey Kurdistan” adlı bir kitap yazarak yayınlamıştır. Bu kitap, Pahlavi İranı’nda Kürtçe yayımlanan ilk eserlerden biri olma özelliğini taşır.²⁴⁴¹⁷

10.2. İçeriği

Kitapta 16 şarkının notaları yer almış ve bu notalar Ferîdûnê Muradî ve Dr. Mihemed Sidîqê Muftîzade tarafından hazırlanmıştır. Kitap, eşi Midya Zendi tarafından düzenlenmiştir.¹⁷

10.3. Sonuçları

Kitabın yayımlanmasından kısa süre sonra, Kürtçe kitap yayımlamak yasak olduğu için İran devlet radyosundan yasaklanmıştır. SAVAK tarafından ‘devlete casusluk’ suçlamasıyla tutuklama kararı çıkarılmış ve bu nedenle Irak Kürdistanı’na kaçmak zorunda kalmıştır.⁴²⁴

11. Hastalığı ve Ölümü

11.1. Sağlık Problemleri

Aşırı alkol tüketimi nedeniyle Zîrek’in sağlığı 1970’lerin başında hızla bozulmaya başlamıştır. 1971 yılında ölümcül kanser teşhisi konulmuştur.⁷¹

11.2. Vefatı

Hasan Zîrek, 51 yaşında kanserden dolayı 26 Haziran 1972 tarihinde vefat etmiştir. Vasiyeti üzerine Bukan kentinde, Nalişkêne Dağı‘nda toprağa verilmiştir.⁶²¹⁰⁵¹⁷

11.3. Son Dönem İddiaları

Eşi Rabia Hanım, onun ölümünde cinayetshüphesi olduğunu iddia etmiştir. Bu iddialar hiçbir zaman aydınlatılamamıştır.²⁵

12. Kültürel Etkisi ve Mirası

12.1. Çalınan Eserler

Zîrek’in birçok eseri kaynak gösterilmeden başka sanatçılar tarafından kullanılmıştır:²⁶¹⁰⁶

“Yallah Şofer” → İbrahim Tatlıses tarafından “Yallah Şoför” olarak
“Nesrîn Emrim Bihare” → “Ağlama Yar Ağlama” olarak
“Ey Niştiman” → “Ankara’nın Taşına Bak” (Ruhi Su) olarak
“Aman Doktor” → Candan Erçetin tarafından

12.2. Güncel Etkileri

Vefatının üzerinden 50+ yıl geçmesine rağmen:

Kürdistan’ın dört parçasında hala dinlenmekte³
Eserleri Kürt sanatçılarca defalarca yorumlanmakta³
Müzik mirasï yeni nesil müzisyenlere ilham kaynağı olmaya devam etmekte

12.3. Uluslararası Tanınırlık

Eserleri sadece Kürdistan’da değil, uluslararası platformlarda da tanınmaktadır. Çok dilli yeteneği sayesinde farklı kültürlerden insanlara ulaşabilmiştir.⁸⁹

13. Sonuç ve Değerlendirme

Hasan Zîrek, sadece bir müzisyen değil, aynı zamanda Kürt kültürel kimliğinin en önemli temsilcilerinden biridir. Yaşamı boyunca karşılaştığı zorluklar, politik baskılar ve sürgünler, onun sanatsal üretkenliğini azaltmamış, aksine güçlendirmiştir.

1500’e yakın eser bırakan bu büyük sanatçı, Kürt müziğini sadece korumakla kalmamış, onu geliştirerek gelecek nesillere aktarmıştır. Okuma-yazma bilmeyen bir köylü çocuğunun bu denli büyük bir kültürel miras yaratması, müziğin evrensel gücünün en güzel örneklerinden biridir.

Vefatının üzerinden 50+ yıl geçmesine rağmen, eserleri hala dinlenmekte ve yeni yorumlara konu olmaktadır. Bu durum, onun müzikal mirasının ne kadar derin ve kalıcı olduğunun göstergesidir.

Hasan Zîrek, Kürt müziğinin “efsane sesi” olarak, kültürel belleğimizde ebediyen yaşamaya devam edecektir.

⁂

Hasan Zîrek – Hasan Abdullah Rahman