İsmail Beşikçi – KurdsWiki

İsmail Beşikçi (d. 7 Ocak 1939, Çorum-İskilip), Türkiye’nin en cesur sosyologlarından biri olarak bilinen bilim insanı, yazar ve düşünce özgürlüğü aktivistini temsil eder. Türk ve Sünni-Hanefi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Beşikçi, yaşamını Kürt sorununun bilimsel araştırılmasına adayarak, “Sarı Hoca” lakabıyla tanınmıştır.¹²

Eğitim ve Akademik Geçmişi

Eğitim Sürecii

Beşikçi’nin eğitim hayatı köklü bir Anadolu geçmişiyle başlar:²¹

İlköğrenim: İskilip İlkokulu (1945-1950)
Ortaöğrenim: Çorum Lisesi (1950-1958)
Yükseköğrenim: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü (1958-1962)

1962’de mezun olduktan sonra kısa bir süre Çorum’da maiyet memuru olarak görev yaptı. Askerliğini 1963-1964 yılları arasında Bitlis ve Hakkâri’de yaptı ve bu dönemde ilk kez Kürt halkıyla tanıştı.³⁴¹

Akademik Kariyerin Başlangıcı

1964 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde asistan olarak göreve başladı. Bu dönemde, Doğu Anadolu’nun göçebe toplumları üzerine araştırma yapmaya karar verdi.¹²

Doktora Çalışması: Alikan Aşireti

1965-1969 yılları arasında “Doğu’da Değişim ve Yapısal Sorunlar (Göçebe Alikan Aşireti)” başlıklı doktora tezini hazırladı. Bu çalışma, Türkiye’de sosyoloji alanında yapılmış en önemli saha araştırmalarından biri olarak kabul edilir. Beşikçi, araştırması için toplam 7 ay Alikan aşireti çadırında yaşadı.⁴⁵⁶¹

12 Mart Dönemi ve İlk Tutuklanma

İhbar ve Yargılanma

1970’te yayımlanan “Doğu Anadolu’nun Düzeni” kitabıyla büyük yankı uyandıran Beşikçi, aynı bölümde çalıştığı Doç. Dr. Orhan Türkdoğan tarafından ihbar edildi. Türkdoğan, Beşikçi’yi “Marksist propaganda ve bölgecilik” yapmakla suçladı.⁷⁸¹

12 Mart Süreci

12 Mart 1971 askeri müdahalesi sonrası, 19 Haziran 1971’de Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden alınarak Diyarbakır Askeri Cezaevi’ne götürüldü. Bu tutuklanma, onun hayatının dönüm noktalarından birini oluşturdu.⁹³

İlk cezası: “Doğu Anadolu’nun Düzeni” kitabı için 8 yıl 4 ay, verdiği dersler nedeniyle 8 ay olmak üzere toplam 8 yıl 12 ay ağır hapis cezası aldı.¹⁰

Cezaevi Yılları ve Düşünsel Dönüşüm

Cezaevi Deneyimi

İsmail Beşikçi, yaşamının toplam 17 yıl 3 ayını cezaevlerinde geçirdi. Bu süre zarfında:³¹

8 kez cezaevine girip çıktı¹
Türkiye’de birçok farklı cezaevinde kaldı⁹
Cezaevlerini araştırma merkezlerine, mahkeme salonlarını üniversite kürsülerine dönüştürdü³

Savunmalar ve Mahkeme Süreçleri

Beşikçi, mahkemelerdeki savunmalarıyla dikkat çekti. Yazdığı her eseri, verdiği her konferansa sahip çıktı ve bunları bilimsel gerçekler olarak savundu. Bu tutumu, onu yargılayanları bile şaşırttı.⁹³

Başlıca Eserleri ve Düşünce Sistemi

Temel Yapıtları

Beşikçi’nin 36 kitabından 32’si Türkiye’de yasaklandı. En önemli eserleri şunlardır:¹¹¹²¹

Erken Dönem Eserleri:

Doğu Anadolu’nun Düzeni (1969)
Doğu’da Değişim ve Yapısal Sorunlar – Göçebe Alikan Aşireti (1969)
Bilim Yöntemi (1976)

Bilim Yöntemi Serisi:

Türk Tarih Tezi – Güneş Dil Teorisi ve Kürt Sorunu
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Programı (1931) ve Kürt Sorunu
Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi
Orgeneral Mustafa Muğlalı Olayı – 33 Kurşun

Son Dönem Çalışmaları:

Kürtlerin Mecburi İskânı
Devletlerarası Sömürge Kürdistan
Kürt Toplumu Üzerine
Kendini Keşfeden Ulus Kürtler

Düşünce Yapısının Temel Özellikleri

Bilimsel Metot Vurgusu: Beşikçi, “bilimde doğruluğun tek ölçütünün olgular olduğu” düşüncesinden hareket etti. Resmi ideolojiye karşı bilimsel gerçekleri savundu.³

Kürt Sorunu Yaklaşımı: Kürtleri ayrı bir millet olarak kabul etti ve bu görüşünü bilimsel verilerle destekledi. Kürt sorununun bir “toprak ve devlet sorunu” olduğunu vurguladı.¹³

Önemli Dönemler ve Olaylar

1970’ler: Düşünsel Olgunlaşma

1974 genel affıyla cezaevinden çıkan Beşikçi, üniversiteye dönüş başvurusu reddedildi. Bu dönemde “Bilim Yöntemi” başlıklı epistemolojik değişim açısından önemli eserini yazdı.¹³

1980’ler: Yoğun Baskı Dönemi

12 Eylül 1980 öncesi 1979’da tekrar cezaevine giren Beşikçi, 1987’de serbest bırakıldı ancak davalar peşini bırakmadı. Bu dönemde hakkında açılan davalarda toplam 198 yıl 5 ay ağır hapis ve milyarlarca lira para cezası verildi.¹³

1990’lar: Savunma Dönemi

Bu dönemde zamanının önemli bir bölümünü savunma hazırlamakla geçirdi. 5 ciltlik savunma çalışmaları “Bilincin Yükselişi ve Savunmalar” adıyla yayımlandı.³

Uluslararası Tanınırlık ve Ödüller

Prestijli Ödüller

2012 – Uluslararası Hrant Dink Ödülü: Bu ödül, Beşikçi’nin kabul ettiği ilk uluslararası ödüldü. Ödül töreninde yaptığı konuşmada, “İfade özgürlüğü herhangi bir toplumun çağdaş, medeni bir devlet olmasının temel göstergesidir” dedi.¹⁴¹⁵

2013 – Boğaziçi Üniversitesi Fahri Doktora: Akademik sistemin inkâr politikalarındaki payının bir özrü niteliği taşıyan bu onur, Beşikçi’ye verildi.¹⁶¹

2014 – Kevork Surenyants Nişanı: Batı Ermenileri Kongresi ve Erivan Devlet Üniversitesi tarafından Ermeni Soykırımı üzerine yaptığı çalışmalardan dolayı bu nişana layık görüldü.¹⁷¹

Uluslararası Etki

Beşikçi’nin eserleri birçok dile çevrildi. Özellikle “Kürt sorunu” üzerine çalışmaları Japonca, Almanca, İngilizce ve İspanyolcaya çevrildi.⁸

Düşünce Dünyasındaki Yeri

Bilim-İdeoloji Mücadelesi

Beşikçi, Türkiye’de “bilimsel bilgi üretimini kontrol eden resmi ideoloji” ile sistemli bir mücadele verdi. “Resmi ideoloji demokrasinin önündeki en önemli engeldir” tezini savundu.¹⁴³

Kürt Sorunu Perspektifi

Beşikçi’nin Kürt sorunu yaklaşımı şu temel ilkeler üzerine kurulu:¹³

Kürtlerin ayrı bir millet olduğunun kabulu
Kürt sorununun “toprak ve devlet sorunu” olması
Federasyon veya bağımsızlık talepleri
“Kürtler Türkiye’yi demokratikleşmek için çabalamamalı” görüşü¹³

Güncel Durum (2025)

Sağlık Durumu

27 Eylül 2025 tarihinde Diyarbakır’da düzenlenen 9. FilmAmed Belgesel Film Festivali’nde konuşma yaparken beyin kanaması geçiren Beşikçi, Dicle Üniversitesi Hastanesi’nde yoğun bakımda tedavi altına alındı.¹⁸¹¹

Son durum: Hastane yönetiminin açıklamalarına göre bilinci açık, genel durumu stabil ancak hayati risk devam etmektedir. Konuşma güçlüklerinin düzeldiği, cümle kurabilir hale geldiği ve kas gücünde toparlanma olduğu belirtilmektedir.¹⁹²⁰¹⁸

Vakıf Faaliyetleri

İsmail Beşikçi Vakfı, onun düşüncelerini yaşatmak için aktif çalışmalar sürdürmektedir. Vakıf bünyesinde 80 bin kitaplık bir kütüphane halka açık hizmet vermektedir.²¹²²

Eleştiriler ve Tartışmalar

PKK ile İlişkili Eleştiriler

Son dönemde Beşikçi, PKK’nın politikalarını eleştiren yazılar kaleme aldı. Özellikle “Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde PKK-Haşdi Şabi İşbirliği” başlıklı yazısında PKK’yı sert şekilde eleştirdi.²³

Hapishanedeki Sessizlik Tartışması

Bazı çevrelerce, hapishane döneminde örgüt içi infazlara sessiz kaldığı yönünde eleştiriler yapıldı. Bu eleştiriler, onun birçok konuya duyarlı olmasına rağmen hapishanelerdeki örgüt içi infazlar konusunda yazmaması üzerine odaklanıyor.²⁴

Sosyolojik ve Tarihsel Önemi

Türkiye Demokratikleşmesindeki Rolü

İsmail Beşikçi, Türkiye’de düşünce özgürlüğü ve bilimsel özgürlüğün sembol isimlerinden biridir. Yaşadığı baskılar ve cezaevi deneyimleri, ülkede ifade özgürlüğü mücadelesinin önemli kilometre taşlarını oluşturur.²⁵²⁶

Kürt Hareketine Katkıları

“Kürt varlığını inkâr eden resmi ideolojiye” karşı verdiği bilimsel mücadele, Kürt ulusal bilincinin gelişmesinde önemli rol oynadı. Kürt aydınları ve hareketi üzerinde derin etki bıraktı.²⁶

Akademik Mirası

Doktora tezi olan “Alikan Aşireti Üzerine Sosyolojik İnceleme”, Türkiye’de sosyoloji bilimine önemli katkı sağladı. Bu çalışma, göçebe toplumların yerleşik hayata geçiş süreçlerini inceleyen öncü nitelikli bir araştırmadır.⁵¹

Sonuç

İsmail Beşikçi, 86 yıllık yaşamında bilimsel gerçekler uğruna ödediği bedeller ve düşünce özgürlüğü mücadelesi ile Türkiye tarihinin en önemli entelektüellerinden biri olarak yerini almıştır. Kürt sorunu üzerine yaptığı çalışmalar, resmi ideolojiye karşı bilimsel duruşu ve yaşadığı baskılara rağmen sözünden dönmemesi, onu “Türkiye’nin vicdanı” haline getirmiştir.

Onun mücadelesi, sadece Kürt sorununun çözümüne değil, Türkiye’de genel olarak bilim özgürlüğü, düşünce özgürlüğü ve demokratikleşmeye önemli katkılar sağlamıştır. Bugün bile, 17 yıl cezaevi geçmişine rağmen, düşüncelerini yazmaya ve araştırma yapmaya devam etmesi, onun bilime ve gerçeğe olan bağlılığının en büyük göstergesidir.

⁂