Jan Dost

Jan Dost, 12 Mart 1965 tarihinde Suriye’nin Kobani (Ayn al-Arab) kentinde doğmuş Kürt yazar, şair ve çevirmendir. Gerçek adı ile Suriyeli Kürt kökenli olan Jan Dost, doğup büyüdığü Kobani’de lise eğitimini tamamlamıştır. 1985-1988 yılları arasında Halep Üniversitesi’nde Biyoloji eğitimi almış ancak üç yıl sonra akademik eğitimini bırakarak tamamen edebi çalışmalara yönelmiştir.¹²

2000 yılında Suriye’yi terk ederek Almanya’ya yerleşen Jan Dost, 2008 yılında Alman vatandaşlığı almıştır. Büyük Nakşi Şeyhi Ahmed Haznevi hazretlerinin halifesi Şeyh Salih’in torunu olarak bilinen yazar, şu anda Almanya’da sürgünde yaşamaktadır.³¹

Edebî Başlangıçları ve Dil Tercihleri

Jan Dost’un yazma serüveni çok erken yaşlarda başlamış, 10 yaşındayken ilk Arapça şiirini yazmıştır. 14 yaşında Şam Radyosu’nda bir edebî programa gönderdiği mizahi şiirler yayınlanmış, bu onun ilk yayını olmuştur. 15 yaşından itibaren Kürtçe yazmaya başlayan yazar, 1984 yılında yazdığı “Kela Dimdimê” (Dimdim Kalesi) destanı ile Kürt edebiyatında önemli bir yere sahip olmuştur.⁴¹

Yazar hem Kürtçe hem de Arapça yazmakta, iki dili de eşit düzeyde kullanmaktadır. Dil tercihlerinin bilinçli bir seçim olmadığını, romanların kendisine hangi dilde geliyorsa o dilde yazdığını belirtmektedir. Kürtçe yazdığı eserler genellikle Kürt tarihine odaklanırken, Arapça romanları daha çok felsefi konuları ele almaktadır.⁵

Başlıca Eserleri

Şiir Kitapları

Diwana Jan (Kürtçe şiir koleksiyonu)⁶
Kela Dimdimê (1984/1991) – Dimdim Kalesi destanı¹

Romanları

Mîrname – Ahmed Khani’nin kurgusal biyografisi¹
Safe Corridor (Mamar Āmin) (2019) – Afrin işgalini konu alan roman⁷
A Green Bus Leaves Aleppo (2019) – Halep’ten göçü anlatan roman⁷
Kobanî (2017 Kürtçe, 2018 Arapça) – Kobani direnişini konu alan roman⁵
Mijabad – Mahabad Cumhuriyeti üzerine⁶
3 Gav û 3 Darek – Şeyh Said üzerine roman⁶
Pirewerger⁶
Naqosen Romaye (2 cilt)⁶

Çeviri Çalışmaları

Jan Dost’un en önemli çeviri çalışması, klasik Kürt edebiyatının en değerli eserlerinden Ahmed Khani’nin Mem û Zîn destanını Arapçaya çevirmesidir. Bu çeviri, Kürt millî destanının Arap okuyucularına tanıtılmasında önemli rol oynamıştır.⁸⁵

Ferhenga Hemîdî adlı Kürtçe-Arapça sözlüğü tamamen Kürtçe’ye çevirerek Kürtçe-Kürtçe haline getirmiştir. Bu çalışma Kürt dilinin gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır.⁹

Uluslararası Tanınırlık ve Ödüller

Bait AlGhasham DarArab Çeviri Ödülü (2024)

Jan Dost’un “Safe Corridor” romanının Marilyn Booth tarafından yapılan İngilizce çevirisi, 2024 yılında ilk kez verilen Bait AlGhasham DarArab Uluslararası Çeviri Ödülü’nü kazanmıştır. Bu prestijli ödül, Arap edebiyatının İngilizceye çevirisinde verilen önemli bir tanınırlıktır.¹⁰

Diğer Ödüller

1993: Suriye’de Kürtçe En İyi Kısa Roman Ödülü¹¹
2012: Almanya’da Kürtçe Şiir Ödülü¹¹
2013: Londra’da Damascus dergisi Yaratıcılık Ödülü¹¹
2014: Kürdistan bölgesinde Hussein Arif Roman Ödülü¹¹

Edebî Görüşleri ve Felsefesi

Jan Dost, edebiyatın toplumsal değişimde rolü konusunda yazarların peygamber gibi davranmaması gerektiğini, öncelikle edebî kaygılarının olması gerektiğini savunmaktadır. Güçlü ve kalıcı eserlerle yazarların doğası gereği toplumsal rolü üstleneceğini belirtmektedir.¹²

Yazar, savaşın çocuklar üzerindeki etkilerini romanlarında sıklıkla işlemekte, “Savaşlarda çocuklar çabuk büyür” diyerek bu gerçekliği vurgulamaktadır. Eserleri, çoğunlukla Suriye iç savaşı ve Kürt halkının yaşadığı trajedileri konu almaktadır.¹³

Çeviri ve Araştırma Faaliyetleri

Jan Dost, sadece yazarlıkla değil, Kürt kültür ve edebiyat mirasını koruma konusundaki çalışmalarıyla da tanınmaktadır. Şerha Dîwana Melayê Cizîrî (Melayê Cizîrî’nin Divanı Şerhi) gibi klasik eserlerin açıklamasını yapmış, Xanî û Cizîrî – Du Stûnen Wêjeya Kurdî (Xanî ve Cizîrî – Kürt Edebiyatının İki Sütunu) adlı inceleme eserini kaleme almıştır.¹⁴

Çok Dilli Yetkinlik

Jan Dost’un eserleri İtalyanca, Türkçe, Farsça ve İspanyolca gibi dillere çevrilmiştir. Bu durum, onun uluslararası edebiyat dünyasındaki konumunu güçlendirmektedir. “A Green Bus Leaves Aleppo” romanı İspanyolcaya “Un autobús verde sale de Alepo” adıyla çevrilmiş ve Casa Árabe’de tanıtılmıştır.¹¹¹

Savaş Edebiyatındaki Konumu

Jan Dost, Suriye iç savaşı üzerine yazdığı beş romanla savaş edebiyatında önemli bir yere sahiptir. “Safe Corridor” romanı, 13 yaşındaki Kamiran karakteri üzerinden savaşın çocuklar üzerindeki etkilerini surreal bir anlatımla işlemektedir. Roman, çocuğun tebeşire dönüşümü metaforu ile savaşın insan üzerindeki dönüştürücü etkisini göstermektedir.⁴¹³

Güncel Siyasi Duruşu

Jan Dost, Suriye’deki PYD (Demokratik Birlik Partisi) hareketine eleştirel yaklaşmakta, bu örgütün Şam rejiminin “sopası” olduğunu ve Kürt muhalif hareketlerini bastırdığını iddia etmektedir. Bu duruş, onun siyasi bağımsızlığını ve eleştirel yaklaşımını göstermektedir.³

Mele Mustafa Barzani Projesi

Jan Dost’un üzerinde çalıştığı projelerden biri, Mele Mustafa Barzani’nin Sovyetler Birliği’ne doğru tarihi yürüyüşünü romanlaştırmaktır. Bu projeyi, Kürt tarihinin önemli destanlarından biri olarak değerlendirmektedir ve Homeros’un destanlarıyla karşılaştırmaktadır.¹⁵

Sonuç

Jan Dost, hem Kürtçe hem de Arapça yazan, çok dilli yetkinliğe sahip, uluslararası tanınırlığı olan çağdaş Kürt edebiyatının en önemli temsilcilerinden biridir. Suriye iç savaşının etkilerini, Kürt halkının trajedilerini ve tarihî olayları ele alan romanları ile savaş edebiyatında kendine özgü bir yer edinmiştir. Çeviri çalışmaları ve klasik eserlere yönelik araştırmaları ile Kürt kültürel mirasının korunmasına da önemli katkılarda bulunmaktadır.⁹¹⁰¹⁴⁴¹

⁂

21.Yüzyıl, Basın ve Yayın, Diaspora, Dil Bilimi, Edebiyat, J, Rojava