Jîna Mahsa Amini

Jîna Mahsa Amini, 21 Eylül 1999 tarihinde İran’ın Kürdistan Eyaleti’ne bağlı Sakkız şehrinde dünyaya geldi. Asıl adı Kürtçe “yaşam” anlamına gelen Jîna’ydı, ancak İran’ın Kürt isimlerini yasaklayan politikaları nedeniyle resmi kimliğinde Farsça “Mahsa” ismi yer alıyordu. Aile içinde ve yakın çevresinde her zaman Jîna olarak biliniyordu.¹²³⁴⁵⁶

Aile Yapısı ve Kökeni

Jîna, Kürt kökenli Sünni bir ailenin büyük kızıydı. Babası Amjad Amini, sigorta şirketinde çalışan emekli bir devlet memuruydu. Annesi Müjgan Eftekhari ise ev hanımıydı. Ashkan (Kiyareş) adında bir erkek kardeşi vardı. Aile siyasetten uzak, mütevazı bir yaşam sürüyordu.⁷²⁸

Çocukluk ve Kişilik Özellikleri

Jîna, ailesi ve çevresince sessiz ama hırslı bir genç olarak tanınıyordu. Dedesi tarafından “Şene” (nazik rüzgar) lakabıyla çağrılıyordu. Kitap okumayı seven, bilgi açlığı çeken ve okulda sevilen bir öğrenciydi. Hayvanları koruyan, duyarlı bir kişiliğe sahipti. Bir keresinde amcası bir köpeği kovmak için taş attığında, “Amca, ona bir şey yapma!” diyerek müdahale etmişti.⁵⁹

Eğitim ve Gelecek Planları

Jîna, üniversite eğitimi almak için planlar yapıyordu. Babası onun gelecek yıl Urmiya Üniversitesi’nde okumayı düşündüğünü belirtmişti. Bazı kaynaklara göre hukuk okumak istiyordu, diğer kaynaklara göre ise biyoloji bölümünde eğitim alacaktı. Ölümünden kısa süre önce üniversiteye kabul edildiği ve kayıt işlemleri için Urmiya’ya gittiği belirtiliyor.¹⁰¹¹⁷

Meslek Hayatı ve İş Yaşamı

2022 yazında, babası onun için “Best Butik” adında küçük bir mağaza açmıştı. Jîna bu işletmeyi işletirken üniversite başvuru sonuçlarını bekliyordu. Her sabah babası veya kardeşi onu dükkâna getiriyor, akşam da alıyordu. Bu küçük işletme onun hayallerinden biriydi.¹¹

13 Eylül 2022: Gözaltına Alınma

13 Eylül 2022 akşamı, Jîna kardeşi Ashkan ve iki kuzenle birlikte Tahran’da Haghani tren istasyonundan çıktıklarında “ahlak polisi” tarafından “uygunsuz örtünme” gerekçesiyle gözaltına alındı. Saat 18:00-18:30 civarında gerçekleşen bu olay sırasında Jîna direnç gösterdi, ancak zorla polis minibüsüne bindirilerek Vozara gözaltı merkezine götürüldü.²¹²¹¹

Gözaltında Yaşananlar ve Ölümü

Görgü tanıkları, Jîna’nın polis minibüsünde şiddetle dövüldüğünü ve başının araca çarptığını bildirdi. Gözaltı merkezinde bir “eğitim dersi” alacağı söylenen Jîna, bir saat içinde serbest bırakılacağı vaat edilmişti. Ancak bunun yerine bayrak halde ambulansla Kasra Hastanesi’ne kaldırıldı.¹²

16 Eylül 2022’de, üç gün komada kaldıktan sonra 22 yaşında hayatını kaybetti. İran yetkilileri kalp yetmezliği olduğunu iddia ederken, aile ve tanıklar şiddet sonucu öldüğünü savundu.²¹

Ölümünün Yarattığı Etki

Protestoların Başlaması

Jîna’nın ölümü, 16 Eylül’de başlayan ve aylarca süren tarihî bir protesto hareketini tetikledi. İlk protestolar memleketi Sakkız’daki cenaze töreninde başladı ve hızla İran geneline yayıldı.¹³

“Jin, Jiyan, Azadî” Sloganı

Kürtçe “Kadın, Yaşam, Özgürlük” anlamındaki bu slogan, dünya çapında bir hareket haline geldi. Slogan, Kürt kadın mücadelesinin köklü tarihinden geliyordu ve PKK’nın kadın örgütlenmesiyle bağlantılıydı.¹⁴³⁴

Uluslararası Yankılar ve Tanınırlık

Jîna’nın ölümü dünya çapında tepkiyle karşılandı. Time dergisi dahil uluslararası medya organları konuyu kapsamlı şekilde ele aldı. ABD ve İngiltere yeni yaptırımlar getirdi. Los Angeles şehri 16 Eylül’ü “Mahsa Günü” ilan etti ve bir kavşağı “Kadın, Yaşam, Özgürlük Meydanı” olarak adlandırdı.¹⁵⁴¹⁶¹⁷

Protestoların Boyutu ve Sonuçları

İnsan hakları örgütlerine göre, protestolarda 71’i çocuk olmak üzere en az 500 kişi hayatını kaybetti. Binlerce kişi yaralandı ve yaklaşık 20.000 kişi gözaltına alındı. Yedi protestocu idam edildi.¹⁸¹⁹²⁰

Kürt Kimliğinin Önemi

Jîna’nın Kürt kimliği, hem ölümünde hem de sonrasındaki protestolarda önemli rol oynadı. İran rejiminin Kürtlere yönelik sistematik ayrımcılığı, onun ölümünü daha da anlamlı hale getirdi. Kürt bölgeleri protestoların en yoğun yaşandığı yerler oldu.³⁴⁶²¹⁷

Ailenin Yaşadığı Baskılar

Jîna’nın ailesi, ölümünden sonra sürekli gözetim altında tutuldu. Baba Amjad Amini, kızının ölüm yıl dönümünde bile gözaltına alındı. Aileye anma töreni düzenlememe konusunda baskı yapıldı.²²²³²⁴²⁵¹⁵

Kalıcı Değişimler

Jîna’nın ölümü İran toplumunda geri dönüşü olmayan değişikliklere yol açtı. Birçok İranlı kadın, risklere rağmen başörtüsü takmamaya başladı. Hareket, özellikle genç nesil arasında korku duvarını yıktı.²⁶²⁷²⁸¹⁸

Miras ve Süregelen Etkileri

Jîna Mahsa Amini, ölümüyle İran’da ve dünyada kadın hakları mücadelesinin sembolü haline geldi. “Kadın, Yaşam, Özgürlük” hareketi, 2023 yılında Freedom House tarafından Özgürlük Ödülü ile onurlandırıldı.¹⁷²⁹¹⁴

Onun hikayesi, sadece İran’daki rejime karşı değil, dünya çapında kadın haklarına yönelik mücadelenin de ilham kaynağı olmaya devam ediyor. Jîna’nın adı, özgürlük ve adalet arayışının evrensel sembolü haline gelmiş durumda.²⁹³⁰

⁂

Rojhilat, 21.Yüzyıl, Aktivizm, J, M, Sakkız