Mahmut Akyürekli – KurdsWiki

Mahmut Akyürekli, Türkiye Cumhuriyeti’nin erken dönem Kürt tarihi ve Türk-Kürt ilişkileri üzerine yaptığı araştırmalarla tanınan, akademik alanda olmasa da çalışmaları bilimsel titizlikle yürüten bir tarihçi ve araştırmacı yazardır. Özellikle arşiv belgelerine dayalı çalışmaları ve resmi kayıtları kamuoyuyla paylaşması nedeniyle Kürt tarih yazımında önemli bir yere sahiptir.¹²

Erken Yaşam ve Eğitim

Mahmut Akyürekli’nin doğum tarihi ve yeri hakkında net bilgiler kısıtlı olmakla birlikte, Elazığ bölgesinden geldiği ve çocukluğunda büyüklerinden Şeyh Said hadisesi gibi tarihi olayları dinleyerek büyüdüğü bilinmektedir.³⁴

Eğitim Süreci:

Öğretmen Okulu’ndan mezun olmuştur
1983 yılında Fırat Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun olmuştur²⁵⁶³
1985 yılında Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü’nde “Dersim Olaylarının Sebep ve Sonuçları (1937-1938)” konusunda yüksek lisans tezine başlamıştır¹²

Kariyeri ve Meslek Hayatı

#### İlk Dönem (1983-1995)

Akyürekli, üniversiteden mezun olduktan sonra öğretmenlik mesleğine başlamış ve yaklaşık 10 yıl bu görevini sürdürmüştür. Ancak 1985 yılında yaşadığı kritik bir olay kariyerinin seyrini değiştirmiştir.⁶²³

Yüksek Lisans Macerası:

1985 yılında Ankara Üniversitesi’nde “Dersim Sorunu” konulu yüksek lisans tezini savunmak için hazırlandığında, tez jürisi üyesi bir hocanın özgeçmişindeki ayrıntılara (oğlunun adının Bedirhan olması) dikkat çekmesi üzerine Akyürekli, “Hocam affedersiniz oraya Kürt olduğumu yazmayı unuttum” diyerek tez savunmasından çekilmiştir. Bu dönemde siyasi ortam ve jürinin tutumu nedeniyle tezinin geçmeyeceğini düşünerek akademik çalışmalarını yarım bırakmış ve öğretmenlikten de istifa ederek 25 yıl ticaretle meşgul olmuştur.⁵³¹

#### Akademiye Dönüş (2010)

2010 yılında, 25 yıllık aradan sonra akademik çalışmalara geri dönen Akyürekli, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü’nde yüksek lisansını tamamlamıştır. Tez konusu olarak 1985’te yarım bıraktığı “Dersim Olaylarının Sebep ve Sonuçları (1937-1938)” üzerine çalışmış ve bu tez “Dersim Kürt Tedibi (1937-1938)” adıyla kitap olarak yayımlanmıştır.⁷²³⁵⁶

Araştırma Alanları ve Metodolojisi

Mahmut Akyürekli’nin çalışmaları, belge merkezli tarihi araştırma metodolojisi üzerine kuruludur. Özellikle:

Arşiv Araştırmaları: Osmanlı arşivlerinde bulunan belgeler, TBMM arşiv kayıtları²⁶¹
Mahkeme Tutanakları: Şark İstiklal Mahkemesi kararları ve duruşma tutanakları⁸⁹¹⁰
Birincil Kaynaklar: Dönemin resmi yazışmaları, raporlar ve meclis tutanakları¹¹¹²²
Sözlü Tarih: Olayları yaşayanların tanıklıkları¹²¹³

Akyürekli, özellikle TBMM Arşiv Daire Başkanlığı’nın 2018’de duruşma tutanaklarını ve 2019’da Şark İstiklal Mahkemesi evrakının tamamını dijital ortamda yayınlamasından sonra bu belgeleri sistematik olarak incelemiş ve kitaplaştırmıştır.⁴¹⁴¹⁵

Eserleri ve Çalışmaları

#### Yayımlanmış Kitaplar

1. Dersim Kürt Tedibi (1937-1938)

Yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış ve kitaplaştırılmıştır
1937-1938 Dersim olaylarının belgelerle incelenmesi¹⁶¹¹¹²²
Kitap Yayınevi ve Tarih Kulübü Yayınları tarafından basılmıştır¹⁷¹⁸

2. Şark İstiklal Mahkemesi (1925-1927)

İstiklal Mahkemeleri’nin yapısı ve kararları hakkında⁹¹⁹⁸
Kitap Yayınevi tarafından yayımlanmıştır⁹¹⁷

3. Gerekçe ve Hükümleriyle Şark İstiklal Mahkemesi Kararları (2 Cilt)

1925-1927 yılları arasındaki Diyarbakır-Elazığ yargılamalarını içerir¹⁰⁸²
Toplam 798 karar, 5022 kişinin yargılandığı dosyalar¹⁰
Nubihar Yayınları tarafından basılmıştır¹⁸⁸

4. Koçkiri Kırımı (1920-1921)

6586 Osmanlıca belgenin incelenmesiyle hazırlanmıştır²⁰¹⁵
Milli Mücadele dönemindeki Koçkiri olaylarını ele alır²¹²⁰²
Tarih Kulübü Yayınları¹⁸²⁰

5. Kürtlerle Türkler: Bin Yıllık Geçmişin Kısa Tarihi

Türk-Kürt ilişkilerinin tarihsel gelişimini inceler²²⁵²
Birinci Dünya Savaşı, Paris Konferansı, Sevr ve Lozan süreçlerini ele alır²³²²
Tarih Kulübü Yayınları²¹¹⁸

6. Binbaşı Kasım’ın Hatıraları

2013’te ulaştığı 27 sayfalık Osmanlıca elyazması hatıratın transkripsiyonu¹⁴⁴
2020 yılında Avesta Yayınları tarafından yayımlanmıştır²⁴²⁵²⁶⁴
Şeyh Said ayaklanmasına farklı bir perspektif sunar²⁶⁴¹⁴

#### Makaleler ve Diğer Yayınlar

Akyürekli’nin muhtelif gazete ve dergilerde yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır. Özellikle Kürt tarihi, Türk-Kürt ilişkileri, Milli Mücadele ve Cumhuriyet’in kuruluş dönemi üzerine yazıları bulunmaktadır.⁵⁶²

Öne Çıkan Araştırma Konuları

#### Şeyh Said Ayaklanması (1925)

Akyürekli’nin en kapsamlı çalışma alanlarından biri Şeyh Said ayaklanmasıdır. Bu konuda:

Şark İstiklal Mahkemesi tutanaklarını yayımlamıştır⁸⁹
Ayaklanmanın mahiyetini, gelişimini ve sonuçlarını belgelerle ortaya koymuştur²⁷¹¹
Binbaşı Kasım’ın hatıratını bulup yayımlamıştır⁴¹⁴²⁶

Akyürekli, Şeyh Said ayaklanmasının sadece Kürdi karakterli olmadığını, Hilafet taraftarlığı sebebiyle Çerkez ve Türklerin de yer aldığını belirtmektedir. Ayrıca, eğer Şeyh Said iki ay daha direnebilseydi, muhtemelen Dersim’in de katılacağını ifade etmiştir.²⁸²⁷¹¹

#### Dersim Olayları (1937-1938)

Dersim konusundaki çalışmaları, resmi belgelere dayanan en kapsamlı araştırmalardan biridir:

Resmi belgelere göre 13.160 kişinin katledildiği, 11.818 kişinin sürüldüğü¹¹
Gayrı resmi kaynaklara göre 30-35 bin kişinin öldürüldüğü¹¹
Akyürekli, Dersim’in en büyük katliam olduğunu vurgular¹³¹¹

#### Koçkiri Ayaklanması (1920-1921)

Osmanlı sonrasında çıkan ilk Kürt isyanı olan Koçkiri ayaklanması üzerine yaptığı çalışmalar:

6586 Osmanlıca belgenin ayrı ayrı değerlendirilmesi²⁰
Aleví-Sünnî ayrışmasındaki rolü¹⁵
TBMM Kurucu Meclis’in Koçkiri Tahkik Heyeti raporu²⁹¹⁵

#### Azadî Örgütü ve Xoybûn

Kürt ulusal hareketinin örgütlenme çabalarını inceleyen çalışmalar:

Kürt İstiklal ve İstihsal Cemiyeti (Azadî)³⁰³¹⁴
Xoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması³²²⁷⁵
Cıbranlı Halit Bey ve diğer liderler³³³⁰⁴

Medya Görünürlüğü ve Röportajlar

Akyürekli, çalışmalarını kamuoyuyla paylaşmak için çeşitli medya organlarında görünmektedir:

Rudaw TV: Irak Kürdistan Bölgesi merkezli Rudaw televizyonunda birçok röportaj vermiştir:

“Pencemor” (Parmak İzi) programına konuk olmuştur²⁷⁵
Kürtçe yapılan röportajlar Türkçe’ye çevrilerek yayımlanmıştır²⁷⁵
Şeyh Said, Dersim, Koçkiri gibi konularda değerlendirmelerde bulunmuştur²⁸²⁷¹¹

Diğer Medya Görünümleri:

Yalçın Çakmak’ın “Kebikeç” programına katılmıştır³⁴³⁵
Gazete Duvar’da röportajlar vermiştir³⁵
Çeşitli YouTube kanallarında söyleşiler yapmıştır³⁶³⁷³⁸³⁴

Görüşleri ve Perspektifi

#### Milliyetçilik ve Etnik Kimlik

Akyürekli, gençliğinde Türk milliyetçisi bir hareket içinde yer almış, ancak daha sonra bu harekettten ayrılmıştır. Kendi ifadesiyle: “Kürtlerin Türk olmadığını anladıktan sonra harekete ilgim haliyle zayıfladı”. 1983’ten sonra siyasi angajmanlarını atarak tarih üzerinde yoğunlaşmış ve Kürt tarihi ile Kürt-Türk ilişkileri üzerine araştırmalar yapmaya başlamıştır.¹

Milliyetçilik kavramı hakkında şu sözleri dikkat çekicidir: “Milliyetçilik mensubiyetini sevmek ırkçılık ise onu kabul ediyorum”.¹

#### Türk-Kürt İlişkileri

Kürtlerin Türklerle ilişkisinin bin yıl öncesine dayandığını belirten Akyürekli, Arslan Yabgu döneminde başlayan bu ilişkilerin Osmanlı döneminde devam ettiğini ifade eder.⁵

Akyürekli’ye göre:

Kürtler Osmanlı’da tebaa değil, müttefik konumundaydı³⁹
II. Mahmut dönemindeki merkezileştirme politikaları Kürt statüsünü değiştirdi³⁹
Cumhuriyet’in kuruluşunda Kürtler kurucu unsurlardan biriydi³⁹
1924 Anayasası ile verilen sözler unutuldu³⁹

#### Cumhuriyet ve Kürt Meselesi

Akyürekli, Mustafa Kemal yerine Kazım Karabekir olsaydı ne Şeyh Said ne de diğer ayaklanmaların olmayacağını düşünmektedir. Türkiye’nin bir ulus devlet olması nedeniyle tek millet üzerine inşa edildiğini ve diğer halkların asimile edilmek zorunda kaldığını vurgular.⁵¹¹

Dersim olayları için “Asimile olmayanların bir şekilde sindirilmesi, dağıtılması, halledilmesi gerekiyordu” değerlendirmesinde bulunur.¹¹

Önemi ve Etkisi

#### Tarih Yazımına Katkıları

Arşiv Belgelerinin Kamuoyuyla Paylaşılması: Akyürekli, daha önce erişilemeyen veya bilinmeyen arşiv belgelerini sistematik olarak inceleyip yayımlamıştır.¹⁵⁸⁹
Objektif Yaklaşım: Siyasi angajmanlarından uzak durarak akademik titizlikle çalışmalar yürütmüştür.¹²²⁰
Çok Dilli Kaynak Kullanımı: Osmanlıca belgeleri okuyabilme ve transkribe edebilme yeteneği sayesinde birincil kaynaklara erişmiştir.¹⁴⁴
Bilgi Kirliliğinin Giderilmesi: Yıllarca süren bilgi kirliliğini, çelişkili aktarımları eleştirel bir elemeden geçirerek düzeltmiştir.¹⁶¹³

#### Akademik Çevrelerde Kabul

Akyürekli, akademik unvana sahip olmasa da çalışmaları bilimsel metodolojiyle hazırlanmış ve akademik çevrelerde referans olarak kullanılmaktadır:

Doktora ve yüksek lisans tezlerinde kaynak gösterilmektedir⁴⁰⁴¹⁴²
Akademik dergilerde atıf almaktadır⁴¹⁴³⁴⁴
Tarih konferanslarında konuşmacı olarak davet edilmektedir⁶²

#### Kürt Tarih Yazımındaki Yeri

Yeni nesil Kürt araştırmacılar arasında önemli bir figürdür. Sedat Ulugana, Gültekin Uçar gibi araştırmacılarla birlikte Kürt tarihinin derinliklerine inip özgün ayrıntılarla ortaya çıkan bir kuşağın parçasıdır.⁴⁵

Tartışmalar ve Eleştiriler

#### Objektiflik Tartışmaları

Akyürekli’nin çalışmaları, Türk resmi tarih tezinden farklı perspektifler sunduğu için bazı çevrelerde tartışmalara neden olmaktadır. Ancak kendisi, birincil kaynaklara dayalı çalışma metoduyla bu eleştirilere karşı koyabilmektedir.

#### Arşiv Erişimi Sorunu

Akyürekli, özellikle Dersim ve diğer Kürt ayaklanmalarıyla ilgili on binlerce evrakın hâlâ mahzenlerde tutulduğunu ve araştırmacıların kullanımına açılmadığını belirtmektedir. Bu durumun, tam bir helalleşmeyi ve hakikatin ortaya çıkmasını engellediğini vurgular.¹⁵

#### Belgelerin Yorumlanması

Akyürekli’nin bazı belgeleri yorumlama biçimi, farklı ideolojik perspektiflerden eleştirilebilmektedir. Ancak kendisi, belgeleri olduğu gibi sunmaya ve kendi yorumlarını da açıkça belirtmeye çalışmaktadır.

Uluslararası Boyut

#### Çok Dilli Kaynak Arayışı

Akyürekli, Kürt tarihinin sadece Türkçe kaynaklarla yazılamayacağını, Osmanlı arşivinin yanı sıra Rusya, Fransa, İngiltere’nin Kürtlere ilişkin yazdığı belgelerin de incelenmesi gerektiğini vurgular.²⁶

Kürdistan Bölgesi’nde, başta Osmanlı olmak üzere çeşitli ülkelerin arşivlerindeki Kürt tarihine ait belgelerin istiflenebileceği bir merkez kurulmasını önermektedir.⁶²

#### Uluslararası Akademik Ağ

Çalışmaları, Kürt diasporasında ve uluslararası Kürt çalışmaları yapan akademisyenler tarafından takip edilmektedir.⁴⁷⁴⁸

Gelecek Projeler ve Devam Eden Çalışmalar

Akyürekli’nin devam eden araştırmaları:

Şeyh Mahmud Berzenci Ayaklanması üzerine kitap hazırlığı²
Osmanlı arşivlerindeki belgeler doğrultusunda yeni araştırmalar⁶²
Kürdistan Bölgesi arşivlerinden yararlanma ve karşılaştırmalar yapma²⁶

Faaliyetleri ve Toplumsal Etkisi

#### Eğitim ve Bilinçlendirme

Akyürekli, tarih bilincinin oluşturulmasında önemli rol oynamaktadır:

Konferanslar ve söyleşiler düzenlemektedir⁶²
Medya aracılığıyla geniş kitlelere ulaşmaktadır³⁸²⁷⁵
Genç araştırmacılara ilham kaynağı olmaktadır⁴⁵

#### Bellek Çalışmaları

Unutulan veya bilinçli olarak unutturulan tarihi olayları gün yüzüne çıkararak toplumsal hafızanın korunmasına katkıda bulunmaktadır:

İdamların, sürgünlerin belgelerini ortaya koymak⁴⁹¹⁰
İsimlerin, mekânların hatırlanmasını sağlamak¹²¹¹
Tanıkların sesini duyurmak¹³¹²

⁂