Mesud Barzani

Mesud Barzani, 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar Kürt siyasetinin merkezinde yer almıştır. Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) liderliği ve 2005-2017 arası Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanlığı görevleriyle hem Irak’ın iç siyasetinde hem de uluslararası arenada etkili bir figür olmuştur. Barzani’nin yaşam öyküsü, Kürt halkının özerklik mücadelesi, bölgesel çatışmalar ve küresel diplomasinin kesişim noktalarını yansıtır.

Erken Yaşam ve Siyasi Kökenler

Mahabad Cumhuriyeti’nden Irak’a: Bir Ailenin Sürgün Hikâyesi

Mesud Barzani, 16 Ağustos 1946’da İran’ın Mahabad kentinde, Sovyetler Birliği desteğiyle kurulan kısa ömürlü Mahabad Kürt Cumhuriyeti döneminde dünyaya geldi^[1]^[2]^[3]. Babası Molla Mustafa Barzani, cumhuriyetin genelkurmay başkanı olarak görev yaparken, İran ordusunun bölgeyi işgaliyle aile dağıldı: Mustafa Barzani Sovyetler’e sığınırken, henüz iki yaşında olan Mesud, amcası Ahmed Barzani ile birlikte Irak’a geçti^[2]^[8]. Bu sürgün, Barzani ailesinin Kuzey Irak’taki siyasi etkinliğinin temelini oluşturdu.

1958’de Irak’ta gerçekleşen Abdülkerim Kasım darbesi, aile için dönüm noktası oldu. Yeni hükümetin daveti üzerine Mustafa Barzani Irak’a döndü ve 11 Mart 1970’te Baas rejimiyle Kürt özerkliğini öngören anlaşmayı müzakere etti^[3]^[4]^[7]. Genç Mesud, bu süreçte babasının yanında siyasi eğitim alarak KDP’nin genç kadroları arasına katıldı. Ancak 1975’te Cezayir Anlaşması‘nın Baas rejiminin Kürtlere verdiği hakları askıya alması, silahlı mücadeleyi yeniden başlattı^[1]^[8].

Siyasi İnisiyatif ve Aile Mirasının Devri

Mustafa Barzani’nin 1979’daki vefatıyla KDP liderliği, oğulları Mesud ve İdris Barzani’ye kaldı^[1]^[2]^[7]. İdris’in 1987’de kalp krizinden ölümü, Mesud’u partinin tek lideri konumuna yükseltti. Bu dönemde İran-Irak Savaşı‘nın (1980-1988) yarattığı kaostan faydalanarak Peşmerge güçlerini yeniden yapılandırdı^[3]^[6]. 1991 Körfez Savaşı sonrası Saddam Hüseyin rejimine karşı başlattığı ayaklanma, Batılı güçlerin müdahalesiyle 36. paralelin kuzeyinde güvenli bölge oluşturulmasını sağladı^[2]^[4]^[8].

Siyasi Kariyer ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi

1990’lar: İç Savaş ve Güç Paylaşımı

1992’deki bölgesel seçimlerde KDP ve Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) koalisyonu, parlamentoda eşit sandalye dağılımı elde etti^[2]^[6]. Ancak 1994’te Erbil’in kontrolü nedeniyle patlak veren iç savaş, bölgeyi KDP’nin batı (Duhok ve Erbil) ile KYB’nin doğu (Süleymaniye) olarak ikiye böldü^[6]^[7]. Barzani’nin 1996’da Saddam Hüseyin’den askeri destek alarak KYB’yi Erbil’den çıkarması, uluslararası tepkilere yol açsa da 1998 Washington Anlaşması ile taraflar uzlaşmaya vardı^[1]^[8].

Başkanlık Dönemi ve Uluslararası Tanınma

2003 Irak işgali sonrası kurulan Irak Yönetim Konseyi‘nde aktif rol alan Barzani, 2005’te Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin ilk başkanı seçildi^[1]^[2]^[6]. Görev süresince:

– Ekonomik Altyapı: Erbil ve Duhok’da uluslararası havaalanları, modern karayolu ağları inşa ettirdi^[8].

– Enerji Politikaları: Bağımsız petrol ihracat anlaşmalarıyla bölge gelirlerini artırdı ancak Bağdat’la gerilimlere yol açtı^[6]^[8].

– Diplomatik İlişkiler: 2005’te Papa XVI. Benedictus, ABD Başkanı George W. Bush ve İngiltere Başbakanı Tony Blair ile görüştü^[2]^[8].

2009’daki doğrudan seçimlerde %69.6 oy oranıyla ikinci kez başkan seçilen Barzani, Arap Baharı sonrası Suriye’deki Kürt kantonlarıyla ilişkileri geliştirdi^[6]^[8]. Ancak 2013’te görev süresinin uzatılması, muhalefetin “otoriterleşme” eleştirilerine neden oldu^[6]^[8].

2017 Bağımsızlık Referandumu ve Sonrası

Tarihi Oylama ve Bölgesel Tepkiler

25 Eylül 2017’de düzenlenen referandumda %93 “Evet” çıkmasına rağmen^[4]^[8], Irak merkezi hükümetinin askeri müdahalesiyle Kerkük ve Diyala gibi tartışmalı bölgeler kaybedildi^[2]^[8]. Bu başarısızlık sonucu Barzani, 29 Ekim 2017’de başkanlıktan istifa etti^[2]^[8]. Ancak KDP liderliğini sürdürerek siyasette etkin rolünü korudu.

Post-Başkanlık Dönemi ve Güncel Konum

İstifası sonrası oğlu Mesrur Barzani‘nin 2019’da Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başbakanı seçilmesiyle aile iktidarı devam etti^[5]. Mesud Barzani, 2020’lerde:

– Irak Anayasası Reformu: Federal yapının güçlendirilmesi için lobi faaliyetleri yürüttü^[5].

– Türkiye ile İlişkiler: PKK’ya karşı ortak operasyonlarda Türk silahlı kuvvetleriyle işbirliğini artırdı^[3]^[8].

Kişisel Yaşam ve Eleştiriler

Aile Yapısı ve Kültürel Kimlik

Beşi erkek, üçü kız olmak üzere sekiz çocuk sahibi olan Barzani^[3]^[7], Kürtçenin yanı sıra Arapça, Farsça ve temel düzeyde İngilizce bilmektedir^[3]^[8]. Barzani ve Kürt Kurtuluş Hareketi adlı dört ciltlik eseri, aile tarihini ve siyasi mücadeleyi belgeler^[3]^[7].

Yönetim Tarzına Yönelik Eleştiriler

– Oligarşik Yapı: KDP’nin Barzani ve yakın akrabalarının kontrolünde olduğu iddiaları^[6]^[8].

– Basın Özgürlüğü: 2010’da muhalif gazeteci Sardasht Osman’ın öldürülmesiyle ilgili soruşturmaların kapatılması^[2]^[8].

– Yolsuzluk: 2016 Panama Belgeleri‘nde offshore hesaplarla ilişkilendirilmesi^[8].

Miras ve Kürt Siyasetine Etkileri

Barzani’nin 40 yılı aşkın liderliği, Kürt siyasetinde aşiret temelli yapıdan kurumsal yönetime geçişin sembolüdür. Dış politikada Batı yanlısı duruşu ve Türkiye ile pragmatik ilişkileri, bölgesel denge politikalarının temelini oluşturmuştur. Ancak 2017 referandumundaki stratejik hatalar, Kürdistan’ın uluslararası tanınırlık mücadelesinde geri adım atılmasına yol açmıştır. Günümüzde hem Irak’ın federal yapısında hem de Suriye Kürtlerinin siyasi hamlelerinde Barzani’nin etkisi devam etmektedir.