❮ Geri

Molla Gürânî

Molla Gürânî (ö. 893/1488), 15. yüzyılda yaşamış Osmanlı İmparatorluğu’nun önde gelen âlimlerinden, Fatih Sultan Mehmed’in hocası ve Osmanlı Devleti’nin dördüncü şeyhülislamıdır. Asıl adı Şemseddin Ahmed bin İsmail bin Osman Gürânî olan bu büyük İslam âlimi, Şerefeddin ve Şihabüddin lakaplarıyla da bilinmektedir. Ayrıca Şehrizorî, Hemedânî, Tebrîzî, Gürânî, Kâhirî ve Rûmî nisbeleriyle de adlandırılmıştır.123456

Doğumu ve Aile Kökeni

Molla Gürânî’nin doğum tarihi ve yeri hakkında çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Genel kabul gören görüşe göre 1410 (H. 813) yılında doğmuştur. Doğum yeri konusunda ise farklı iddialar mevcuttur:351

  • Gürân kasabası (Suriye’ye bağlı)71
  • Şehrizor bölgesi (Süleymaniye’ye bağlı)8
  • Hiler Köyü (Diyarbakır’ın Ergani ilçesi)8
  • Esferâyin veya Halabja yakınları2

Çoğu kaynak, onun Kürt asıllı olduğunu ve Goran/Gürân bölgesinde doğduğunu belirtmektedir. Bu bölge, tarihsel olarak Goran dilini konuşan ve Kürt kültürünün önemli bir parçası olan toplulukların yaşadığı bir coğrafyadır.9101112138

İlk Eğitimi ve İlim Yolculuğu

Temel Eğitim Dönemi

Molla Gürânî küçük yaşta Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiş ve ilk eğitimini tamamladıktan sonra dönemin en önemli ilim merkezlerine yolculuklar yapmıştır. İlk eğitimini aldıktan sonra:513

  • Bağdat’ta kıraat, kelam, tefsir, nahiv ve fıkıh dersleri almıştır23
  • Hasankeyf’te Arap dili ve edebiyatı konularında tahsil görmüştür2
  • 17 yaşında Şam’a giderek beş yıl boyunca dönemin ünlü âlimlerinden dersler almıştır32

Kudüs ve Kahire Dönemi

Şam’dan sonra Kudüs’e geçen Molla Gürânî, ardından Kahire’ye giderek İslami ilimlerdeki tahsilini derinleştirmiştir. Kahire’de:32

  • İbn Hacer Askalânî’den hadis ve fıkıh dersleri almıştır83
  • Kıraat, tefsir, hadis ve fıkıh ilimlerinde uzmanlaşmıştır23
  • Sahih-i Buhari’nin eserlerini incelemiştir3

Memlük Dönemi Kariyeri

İlmî Başarıları

Molla Gürânî, 1432 yılında Kahire’ye giderek Memlük sultanlarının huzurunda yapılan ilmi meclisilerde ün kazanmıştır. Bu dönemde:143

  • Berkukiye Medresesi’ne fıkıh müderrisi olarak atanmıştır143
  • Melik el-Zahir Seyfeddin Çakmak ile tanışmıştır14
  • Sahih-i Buhari okuma meclislerine katılmıştır14

Sürgün ve Zorluklar

Hamideddin Muhammed bin Ahmed Nu’mânî Ferganî ile girdiği tartışma sonucunda, Ebû Hanîfe’ye hakaret ettiği iddiasıyla görevinden alınarak Şam’a sürülmüştür. Bu olayın ardından hac yapmak üzere yola çıkmış, ancak çeşitli engellemelerle karşılaşmıştır.4314

Osmanlı Devleti’ne Geçiş

Molla Yegân’la Tanışma

Kahire veya Halep’te iken Molla Yegân ile tanışan Molla Gürânî, onun tavsiyesi üzerine Anadolu’ya geçmeye karar vermiştir. Bu tanışma, hayatının dönüm noktalarından biri olmuştur.314

II. Murad’la Görüşme

Molla Yegân’ın kendisini II. Murad ile tanıştırması sonucunda:14

  • Osmanlı padişahının iltifatına mazhar olmuştur
  • Şâfiî mezhebinden ayrılarak Hanefî mezhebini benimsemiştir153
  • Bursa Kaplıca Medresesi müderrisliğine atanmıştır314

Şehzade Mehmed’in Hocası (1443-1451)

Eğitim Görevi

1443 yılında Manisa’da bulunan Şehzade Mehmed’in hocalığına getirilen Molla Gürânî:114

  • Şehzadeyi sıkı bir disiplin altına almıştır10168
  • “Eti senin kemiği benim” diyen II. Murad’dan şehzadeyi dövme yetkisi almıştır163
  • Şehzadenin Kur’an-ı Kerim’i ezberlenmesini sağlamıştır163

Eğitim Metodları

Molla Gürânî’nin eğitim yaklaşımı oldukça disiplinliydi:108

  • Şehzade Mehmed’e gerektiğinde sert davranmaktan çekinmemiştir
  • “Darabtuhu te’diben” (Onu eğitmek için dövdüm) Arapça cümlesini öğretmiştir16
  • Hem bilimsel hem de ruhani açıdan şehzadeyi yetiştirmiştir16

Fatih Dönemi ve İstanbul’un Fethi

Vezirlik Teklifi

Fatih Sultan Mehmed tahta çıktıktan sonra Molla Gürânî’yi vezir yapmak istemiştir. Ancak Gürânî bu teklifi nazikçe reddetmiş ve şu gerekçeyi sunmuştur:3

  • Bu makam için bekleyen birçok değerli insan olduğunu
  • Kendisinin vezir olmasının onların şevkini kıracağını
  • Padişaha yarardan çok zarar getireceğini163

İstanbul’un Fethindeki Rolü

Molla Gürânî, İstanbul’un fethinde kritik bir rol oynamıştır:9108

  • 20 Nisan 1453’teki deniz savaşında başarısızlık yaşandıktan sonra yapılan toplantıda yer almıştır910
  • Halil Paşa’nın Bizans’la barış yapma önerisine karşı çıkmıştır109
  • Zağanos Paşa ve Şeyh Akşemseddin ile birlikte kuşatmanın devamını şiddetle savunmuştur910
  • Kuşatmanın en zor günlerinde padişahı teşvik eden grup içinde yer almıştır4

Fetihnâme’nin Yazarı

İstanbul’un fethinden sonra Memlük Sultanı Malik İnal’a gönderilen fetihnameyi Molla Gürânî kaleme almıştır. Bu belge, Arapça süslü bir üslupla yazılmış önemli bir tarihi vesikadır.4109

Yönetsel Görevleri

Kazaskerlik Dönemi (1451-1455)

1451 yılında kazaskerliğe tayin edilen Molla Gürânî:14

  • Bu görevde bağımsız hareket etme eğilimi göstermiştir
  • Padişahın onayını almadan atamalar yapmıştır4
  • Şeriata aykırı bulduğu bir teklifi reddetmiştir4

Bursa Kadılığı ve Hac Yolculuğu

1455 yılında kadılık görevinden alınan Molla Gürânî:4

  • Hac yolculuğuna çıkmıştır (1456-1457)4
  • Halep, Şam ve Kudüs üzerinden Mekke’ye gitmiştir174
  • 1458 yılında İstanbul’a dönerek ikinci kez Bursa kadılığına atanmıştır17

Şeyhülislamlık Dönemi (1480-1488)

Atanma ve Görev Süresi

1480 yılında dönemin en yüksek ilmiye makamı olan İstanbul müftülüğüne (daha sonra şeyhülislamlığa dönüşecek) atanan Molla Gürânî:17114

  • Bu görevi sekiz yıl sürdürmüştür114
  • II. Bayezid döneminde de görevini sürdürmüştür1714
  • Osmanlı Devleti’nin dördüncü şeyhülislamı unvanını taşımıştır1819

Yönetim Anlayışı

Şeyhülislamlık döneminde Molla Gürânî:19

  • Adaleti ve dürüstlüğü ile herkesin sevgisini kazanmıştır3
  • Alçakgönüllü ama aynı zamanda vakur bir kişiliğe sahipti1
  • Düşüncelerini açıkça ifade etmekten çekinmemiştir171

Eserleri ve İlmî Katkıları

Tefsir Alanındaki Çalışmaları

#### Gâyetü’l-Emânî fî Tefsîri’l-Kelâmi’r-Rabbânî

Molla Gürânî’nin en önemli eseri olan bu tefsir:202122

  • Fatih Sultan Mehmed’e sunulmuş kapsamlı bir eserdir3
  • Sarf, nahiv ve belâgat açısından âyetleri inceler2120
  • Önceki müfessirleri ciddi tenkide tabi tutar2021
  • Zemahşerî ve Beyzâvî’nin görüşlerini eleştirir232425

#### Tefsir Metodolojisi

Gürânî’nin tefsir yaklaşımı:252120

  • Rivayet ve dirayet özelliklerini birleştirir
  • Kıraat farklılıklarına özel önem verir
  • Tenasüb (âyetler arası uyum) konularını ele alır
  • Tenkitçi kişiliğini eserlerde konuşturur

Hadis Alanındaki Çalışmaları

#### el-Kevserü’l-Cârî ilâ Riyâdi Ehâdîsi’l-Buhârî

Bu önemli hadis şerhi:262723

  • Sahih-i Buhari’nin şerhidir
  • Hadis ilmindeki derin bilgisini yansıtır
  • Fıkhî görüşlerini de içerir23

Diğer Eserleri

Toplamda on eserini tespit edebildiğimiz Gürânî’nin diğer çalışmaları:23

  • ed-Dürerü’l-Levâmi’ fî Şerhi Cem’i’l-Cevâmi’ (Usul-i fıkıh)2623
  • Tefsir, hadis, usul, fıkıh, kıraat, nahiv ve belâgat alanlarında eserler2120

İlmî Kişiliği ve Düşünce Yapısı

Eleştirel Yaklaşımı

Molla Gürânî’nin belirgin özelliklerinden biri eleştirel düşünce yapısıdır:242021

  • Zemahşerî ve Beyzâvî gibi büyük âlimleri bile eleştirmiştir2425
  • Ebû Hanîfe’nin bazı görüşlerine muhalefet etmiştir1523
  • Şâfiî görüşlerini tercih ettiği konular olmuştur15
  • Özgün tefsir ve tenkit anlayışına sahiptir2021

Hukukî Görüşleri

Osmanlı’ya geldikten sonra Hanefî mezhebine geçmesine rağmen:153

  • Bazı konularda Şâfiî’nin görüşlerini tercih etmiştir15
  • Ebû Hanîfe’yi eleştirdiği durumlar olmuştur2315
  • Bağımsız içtihat eğilimi göstermiştir2120

Dil ve Belâgat Uzmanlığı

Molla Gürânî çok dilli bir âlimdi:2825

  • Arapça, Türkçe ve Farsça bilmekteydi29
  • Dil kesinliği konusunda özgün görüşler geliştirmiştir28
  • Karine (bağlam) ile birlikte dilin kesinlik ifade ettiğini savunmuştur28

Vakıf Faaliyetleri ve Sosyal Katkıları

İnşa Ettirdiği Yapılar

Molla Gürânî İstanbul’da önemli yapılar inşa ettirmiştir:143

  • Dört cami yaptırmıştır3
  • Bir Darü’l-Hadis Medresesi kurmuştur3
  • Bir hamam inşa ettirmiştir3
  • Aksaray’da yaptırdığı caminin haziresine defnedilmiştir1714

Eğitim Katkıları

Hayatı boyunca eğitim ve öğretime özel önem vermiştir:3

  • Bütün ömrünce ders vermeyi sürdürmüştür3
  • Fatih’in eğitimi sayesinde tarihte önemli bir rol oynanmıştır10916
  • Birçok öğrenci yetiştirmiştir14

Vefatı ve Vasiyeti

Son Dönemi

1488 yılında rahatsızlanan Molla Gürânî:1143

  • İstanbul’da kendi evinde vefat etti
  • 180.000 akçe borcu vardı14
  • II. Bayezid’in cenaze namazını kıldırmasını vasiyet etti143

Ölüm Anı ve Vasiyeti

Vefat etmeden önce:3014

  • Hafız öğrencilerinden Kur’an okunmasını istemiştir30
  • “Bugün sizin bana iyilik yapma gününüzdür” demiştir30
  • Ağlayan Davud Paşa’ya teselli sözleri söylemiştir30
  • Mezara omuzlarda taşınmayıp çekilerek götürülmesini vasiyet etmiştir14

Defin İşlemleri

Vasiyetine uygun olarak:14

  • Cenaze namazı II. Bayezid tarafından kıldırıldı
  • Borcu padişah tarafından ödendi
  • Naşı hasır üzerinde mezara taşındı
  • Aksaray’daki caminin haziresine defnedildi

Tarihî Önemi ve Etkisi

Osmanlı İlmiye Sınıfındaki Yeri

Molla Gürânî Osmanlı ilmiye tarihinde önemli bir yere sahiptir:3114

  • Fatih Sultan Mehmed’in entelektüel gelişiminde kritik rol oynadı91016
  • İstanbul’un fethinde manevi destek sağladı8109
  • Şeyhülislamlık müessesesinin prestijini artırdı31

İlmî Mirası

Onun bıraktığı ilmî miras:252021

  • Eleştirel düşünce geleneğine katkı sağladı
  • Tefsir metodolojisinde yenilikler getirdi
  • Hadis şerhçiliğinde özgün yaklaşımlar geliştirdi
  • Hukukî düşüncede bağımsız içtihat örnekleri sundu

Kültürel Kimlik

Kürt asıllı bir âlim olarak:1089

  • Osmanlı çok kültürlülüğüne örnek teşkil etti1112
  • Farklı coğrafyalardan gelen bilginlerin entegrasyonunu gösterdi
  • İlmî başarı ile etnik kökeninin önemini aştı

Değerlendirme ve Sonuç

Molla Gürânî, 15. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli âlimlerinden biridir. Kürt asıllı bu büyük İslam bilgini, sadece Fatih Sultan Mehmed’in hocası olarak değil, aynı zamanda İstanbul’un fethinde oynadığı kritik rol ve şeyhülislamlık makamında gösterdiği başarılarla tarihe geçmiştir.291014

Onun eleştirel düşünce yapısı, bağımsız içtihat anlayışı ve çok kültürlü kimliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun entelektüel zenginliğini yansıtan önemli örneklerdir. Gâyetü’l-Emânî tefsiri ve diğer eserleri, İslami ilimlerde metodolojik yenilikler getirmiş ve sonraki nesil âlimleri etkilemiştir.2220212815

Molla Gürânî’nin hayatı, ilmî mükemmellik, ahlakî olgunluk ve toplumsal sorumluluk arasındaki dengeyi başarıyla kurmuş bir İslam âliminin örneğini sunar. Onun mirası, günümüzde de eleştirel düşünce, akademik özgürlük ve çok kültürlü eğitim anlayışına ilham vermeye devam etmektedir.
1001011021031041051063233343536373839404142434445464748495051525354555657585960616263646566676869707172737475767778798081828384858687888990919293949596979899

⁂
  1. https://zeyrekakademi.com/zeyrek/molla-gurni.html
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Molla_G%C3%BCr%C3%A2ni
  3. https://www.biyografya.com/tr/biographies/molla-gurani-757e38e5
  4. https://islamansiklopedisi.org.tr/molla-gurani
  5. https://tr.wikipedia.org/wiki/Molla_G%C3%BCr%C3%A2n%C3%AE
  6. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/molla-gurani-semseddin-ahmed
  7. https://www.ahmetsimsirgil.com/molla-gurani/
  8. https://dogruhaber.com.tr/istanbulun-fethinde-fatihin-hocasi-molla-goraninin-rolu
  9. https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/290520204
  10. https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/110820193
  11. https://joshuaproject.net/people_groups/print/12000/IR
  12. https://www.tota.world/article/1155/
  13. https://en.wikipedia.org/wiki/Gorani_language
  14. https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/molla-gurani
  15. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=t_5t3s_QCnvWiGUuW7rVXQ\&no=wZ2FgsdUWUAveH2IcaiI5Q
  16. https://www.dailysabah.com/arts/insight-into-ottoman-sultan-mehmed-the-conquerors-literary-world/news
  17. https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/fatihin-hocasi-molla-gurani/12
  18. https://sorularlaislamiyet.com/kaynak/seyhulislam
  19. https://uskudar.edu.tr/haber/fatih-istanbulu-once-bilincaltinda-fethetti/7869
  20. https://journal.ihu.edu.tr/index.php/ihu1/article/download/110/163/420
  21. https://journal.ihu.edu.tr/index.php/ihu1/article/view/110
  22. https://www.kitapyurdu.com/kitap/gayetulemani-fi-tefsirilkelamirrabbani-5-cilt/508915.html
  23. https://www.academia.edu/44824531/MOLLA_G%C3%9CR%C3%82N%C3%8EN%C4%B0N_G%C3%82YET%C3%9CL_EM%C3%82N%C3%8E_VE_el_KEVSER%C3%9CL_C%C3%82R%C3%8E_ADLI_ESERLER%C4%B0_BA%C4%9ELAMINDA_EB%C3%9B_HAN%C3%8EFEYE_MUHALEFET%C4%B0
  24. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=674081
  25. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/652686
  26. https://usul.ai/tr/author/ibn-ismacil-shihab-din-kurani
  27. https://www.arabicbookshop.net/main/cataloguefilter.asp?auth=Kurani%2C+Ahmad+ibn+Ismail\&sort=6\&type=AUTHOR
  28. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=1018707
  29. https://islamansiklopedisi.org.tr/kurani
  30. https://www.biyografya.com/en/biographies/molla-gurani-757e38e5
  31. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2404206
  32. https://en.wikipedia.org/wiki/Ahmad_bin_Ismail_al-Jazyiri
  33. https://mufity.blogspot.com/2018/06/fatihin-hocas-seyhulislam-molla.html
  34. https://islamansiklopedisi.org.tr/ismail-b-ahmed
  35. https://www.academia.edu/39234463/MOLLA_G%C3%9CRAN%C4%B0_DEN_%C5%9EEYH_AK%C5%9EEMSEDD%C4%B0N_E_FETH%C4%B0N_HOCALARI_1432_1453_HODJAS_OF_CONQUEST_FROM_MOLLA_GURANI_TO_SEYH_AKSEMSEDDIN_1432_1453_
  36. https://www.sefkatyayincilik.com/marka/ahmed-bin-ismail-osman-el-kurani
  37. https://isamveri.org/pdfdrg/D02512/2011_18/2011_18_AYM.pdf
  38. https://www.youtube.com/shorts/Dlu79a6GuLc
  39. https://www.marufyayinevi.com.tr/sihabuddin-ahmed-b.-ismail-b.-osman-el-kurani-17664
  40. https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/fatihin-hocasi-molla-gurani
  41. https://acikerisim.aksaray.edu.tr/items/5fe3d00b-18c0-4561-8a6d-46b1a634f01f
  42. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tader/issue/73215/1147006
  43. https://www.islamiarastirmalar.com/journal_article/turk-mufessirlere-ait-tamamlanmamis-tefsirler-incomplete-tafaseer-belonging-to-turkish-mufassirs/
  44. https://islamansiklopedisi.org.tr/karafi-sehabeddin
  45. https://www.kitaptakipcileri.com/urun/en-guzel-dini-hikayeler-sihabuddin-ahmed-selame-el-kalyubi
  46. https://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Alimleri-Ansiklopedisi/Detay/SIHABUDDIN-AHMED-SIVASI/3161
  47. https://www.nadirkitap.com/kitapara.php?ara=kitaplari\&kategori2=65\&kitap_Adi=\&yazar=AHMED+%EF%BF%BD%EF%BF%BDHAB%EF%BF%BDDD%EF%BF%BDN+ELKALYUB%EF%BF%BD\&ceviren=\&hazirlayan=\&siralama=yenieklenenler\&satici=0\&ortakkargo=0\&yayin_Evi=\&yayin_Yeri=\&isbn=\&fiyat1=\&fiyat2=\&tarih1=0\&tarih2=0\&guzelciltli=0\&birincibaski=0\&imzali=0\&eskiyeni=0\&cilt=0\&listele=\&tip=kitap\&dil=0\&kategori=69
  48. https://acikerisim.ikcu.edu.tr/yayin/1741946\&dil=2
  49. https://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Alimleri-Ansiklopedisi/Detay/SIHABUDDIN-AHMED-BIN-ALI/3468
  50. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tudear/issue/62271/906464
  51. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3036606
  52. https://islamdusunceatlasi.org/seyhulislamlik/6762
  53. https://dergipark.org.tr/tr/pub/anasay/article/519297
  54. https://tr.wikipedia.org/wiki/Şeyhülislam
  55. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyhulislam
  56. https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/istanbulun-fethinin-uc-manevi-kahramani-aksemseddin-molla-husrev-ve-molla-gurani
  57. https://www.zeyrekakademi.com/zeyrek/molla-husrev.html
  58. https://www.yenisafak.com/foto-galeri/hayat/istanbulun-fethinin-gorunmeyen-kahramanlari-sultan-mehmedi-fatih-yapan-manevi-sultanlar-4674612
  59. https://tr.wikisource.org/wiki/Şeyhülislam_Eb%C3%BCssuud_Efendi’nin_Fatih_Sultan_Mehmet_hakk%C4%B1ndaki_fetvas%C4%B1
  60. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/153896
  61. https://teda.ktb.gov.tr/Eklenti/6588,ottomandecorativeartspdf.pdf?0
  62. https://www.academia.edu/1471362/BURSA_AS_A_TYPICAL_OTTOMAN_CITY_OF_THE_OTTOMAN_CLASSICAL_AGES_14TH_16TH_CENTURIES_
  63. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4348980
  64. https://en.wikipedia.org/wiki/Edirne
  65. https://istanbultarihi.ist/424-the-final-siege-and-fall-of-constantinople-1453
  66. https://www.academia.edu/6626703/_The_Historical_Interaction_of_the_City_with_its_Mahalles_Ottoman_Edirne_in_the_Late_Seventeenth_and_Early_Eighteenth_Centuries_FULL_TEXT_TAM_MET%C4%B0N_%C5%9Eehrin_Mahalle_ile_Tarihsel_Etkile%C5%9Fimi_Onyedinci_Y%C3%BCzy%C4%B1l_Sonu_ve_Onsekizinci_Y%C3%BCzy%C4%B1l_Ba%C5%9Flar%C4%B1nda_Osmanl%C4%B1_Edirnesi_
  67. https://bnk.institutkurde.org/images/pdf/D7JBCQRZKG.pdf
  68. https://istanbultarihi.ist/531-sufi-life-in-istanbul
  69. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2737056
  70. https://joshuaproject.net/people_groups/12000/IZ
  71. https://repository.bilkent.edu.tr/bitstreams/3e4ead8a-db55-464a-8785-e58a05a810b3/download
  72. https://en.wikipedia.org/wiki/Ottoman_Empire
  73. https://www.reddit.com/r/kurdistan/comments/1hnbtrj/lets_settle_this_are_gurani_kurds/
  74. https://tuba.gov.tr/files/yayinlar/bilim-ve-dusun/TUBA-978-605-2249-98-7.pdf
  75. https://www.isres.org/books/chapters/teh_bolum_3_16-12-2021.pdf
  76. https://islamichistory.org/the-islamic-legacy/
  77. https://isamveri.org/pdfdrg/D148892/2003/2003_OCAKAY.pdf
  78. https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/muslim-medicine-scientific-discovery-islam
  79. https://www.isres.org/books/chapters/CLOSING THE MADRASAS_20-05-2019.pdf
  80. https://www.britannica.com/science/mathematics/Mathematics-in-the-Islamic-world-8th-15th-century
  81. http://jhss-khazar.org/wp-content/uploads/2014/04/005Khazar_Journal_of_Humanities_and_Social_Sciences_5.pdf
  82. https://en.wikipedia.org/wiki/Islamic_Golden_Age
  83. https://istanbultarihi.ist/652-traditional-education-in-istanbul-and-the-istanbul-ulama
  84. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_pre-modern_Arab_scientists_and_scholars
  85. https://muslimheritage.com/madrasas-of-the-ottoman-empire/
  86. https://www.ekrembugraekinci.com/article/?ID=671
  87. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3383242
  88. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3621228/
  89. https://www.mbany.com/en/blog/exploring-turkeys-islamic-heritage-ancient-mosques-and-schools
  90. https://www.aeaweb.org/conference/2010/retrieve.php?pdfid=474
  91. https://istanbultarihi.ist/378-ottoman-civilization-blendings-subject-city-istanbul
  92. https://www.tibaalarabya.com/blog/al-azhar-university
  93. https://islamiclaw.blog/2015/07/28/country-profile-the-ottoman-empire/
  94. https://ejournal.uinsaizu.ac.id/index.php/jihm/article/download/7788/3184/24162
  95. https://en.wikipedia.org/wiki/Christianity_in_the_Ottoman_Empire
  96. https://www.academia.edu/43059672/Conference_Report_The_Hanafi_School_History_Transformations_and_Future_3_5_December_2018_Amsterdam_
  97. https://www.int-jecse.net/article/Islamic+Oreint%27s+Ordinary++Schools+and+their+Impact++on+Intellectual+Life++%285th+-+6+th+AH%29_200/?download=true\&format=pdf
  98. https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/MUGHUL-M.-Yakub-THE-OTTOMAN-POLICY-TOWARDS-NON-MUSLIM-COMMUNITIES-AND-THEIR-STATUS-IN-THE-OTTOMAN-EMPIRE-DURING-THE-15TH-16TH-CENTURIES-INTERACTION-OF-CIVILIZATIONS.pdf
  99. https://en.wikipedia.org/wiki/Hanafi_school
  100. https://open.metu.edu.tr/bitstream/handle/11511/69260/12625869.pdf
  101. https://en.wikipedia.org/wiki/Madhhab
  102. http://ktpmakale.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=.tr\&midno=160719375\&Dergivalkod=2359
  103. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4483291
  104. https://www.reddit.com/r/AcademicQuran/comments/1900uf3/how_did_the_four_sunni_schools_of_jurisprudence/
  105. https://openaccess.sirnak.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11503/696/Molla G__r__ni___nin%20S__nn__%20__tikad__n__n%20Hadis%20Yorumuna%20Yans__mas__%5B%23424364%5D-473510.pdf?sequence=1\&isAllowed=y
  106. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/227129
, , , , , , , , , ,