Molla Gürânî, 15. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin önemli ilim ve devlet adamlarından biridir. Fatih Sultan Mehmed’in hocaları arasında yer alması, İstanbul’un fethine katkıları ve şeyhülislamlık makamına yükselmesiyle öne çıkmıştır. Yaşamı boyunca hem eğitim hem de yargı alanında etkili rol oynayan Gürânî, Osmanlı ilmiye teşkilatının şekillenmesinde kritik bir figür olmuştur.
Erken Yaşam ve Eğitim
Molla Gürânî’nin doğum yeri ve tarihi kesin olmamakla birlikte, 1406-1411 yılları arasında bugünkü Irak veya Doğu Anadolu bölgesinde (Gûrân, Şehrizor, Diyarbakır veya Halepçe civarı) dünyaya geldiği düşünülmektedir[1][4]. Asıl adı Şemseddin Ahmed bin İsmail olan Gürânî, eğitim hayatına Bağdat’ta başlamış; Arap dili, tefsir, kelam ve fıkıh alanlarında temel bilgileri aldıktan sonra Şam, Kudüs ve Kahire’deki medreselerde ileri düzey eğitim görmüştür[1]. Kahire’de dönemin ünlü hadis alimi İbn Hacer el-Askalanî‘den icazet alması, onun otoritesini pekiştirmiştir[1].
Osmanlı’ya Katılım ve Fatih Dönemi
1440’lı yıllarda Osmanlı topraklarına gelen Molla Gürânî, II. Murad tarafından Manisa’da şehzade Mehmed’in (gelecekteki Fatih Sultan Mehmed) eğitiminden sorumlu tutulmuştur[1][3]. Disiplinli eğitim metotlarıyla şehzadenin yetişmesinde etkili olmuş, bu süreçte Mehmed’in İslami ilimlere ve yönetim stratejilerine hakimiyetini artırmıştır[3]. 1451’de II. Murad’ın vefatından sonra tahta çıkan Fatih Sultan Mehmed, Gürânî’yi kazasker olarak atamış ve İstanbul’un fethi sırasında danışmanları arasında yer almıştır[1][5]. Fetih sonrasında kaleme aldığı fetihname, Mısır Memlük Sultanı’na gönderilerek siyasi iletişimde kullanılmıştır[1].
İdari ve İlmi Kariyeri
– Kazaskerlik ve Kadılık: 1451-1480 yılları arasında Anadolu ve Rumeli kazaskerliği görevlerini yürütmüş, İstanbul’un ilk kadısı olarak şehrin hukuki düzenlemelerinde etkili olmuştur[1].
– Şeyhülislamlık: 1480’de Osmanlı Devleti’nin üçüncü şeyhülislamı olarak atanan Gürânî, bu görevi vefat ettiği 1488 yılına kadar sürdürmüştür[1][4]. Hem Fatih hem de II. Bayezid döneminde fetva makamında bulunması, Hanefi fıkhının Osmanlı sistemine entegrasyonunda önemli rol oynamıştır.
– Eğitim Kurumları: İstanbul’da Molla Gürânî Medresesi başta olmak üzere çok sayıda medrese ve vakıf inşa ettirmiş, bu kurumlarda ders vermeye devam etmiştir[1][5].
Eserleri ve İlmi Katkıları
– el-Kevserü’l-Cârî: Fatih Sultan Mehmed’e ithafen yazdığı bu eser, Buhari’nin *Sahih*’inin şerhi niteliğindedir.
– Ğâyetü’l-Emânî: Kuran tefsiri alanında kaleme aldığı çalışma, Osmanlı tefsir geleneğinin erken örneklerindendir.
– Şerhu’l-Câmi‘i’s-Sağîr: Hanefi fıkhına dair metinlerin yorumunu içeren bu eser, hukuk eğitiminde ders kitabı olarak kullanılmıştır[1].
Görüşleri ve Etkileri
Molla Gürânî, disiplinli eğitim anlayışı ve devlet-i ebed-müddet fikrine bağlılığıyla tanınmıştır. Fatih’in İstanbul’u bilim merkezi haline getirme projesinde Ali Kuşçu gibi âlimlerin davet edilmesine destek vermiş, Sahn-ı Seman Medreseleri’nin müfredatının oluşturulmasında etkili olmuştur[3][5]. Arapça ve Farsça’yı ana dili gibi bilmesi, Osmanlı ilmiye sınıfının çok dilli yapısını yansıtır.
Ölümü ve Mirası
1488’de İstanbul’da vefat eden Molla Gürânî, Aksaray’daki türbesine defnedilmiştir. Günümüzde Fatih ilçesinde adını taşıyan Mollagürani Mahallesi ve buradaki tarihi medrese binası, onun mirasını yaşatmaktadır[2]. Osmanlı şeyhülislamlık makamının kurumsallaşmasındaki rolü, sonraki yüzyıllarda bu pozisyonun siyasi otorite karşısındaki konumunu şekillendirmiştir[1][4].
Molla Gürânî’nin biyografisi, Osmanlı’nın klasik döneminde ilmiye sınıfının devlet yönetimindeki merkezi rolünü anlamak için önemli bir örnek teşkil eder. Eğitimci kişiliği, hukuki kararları ve telif ettiği eserlerle hem siyasi hem de entelektüel tarihte iz bırakmıştır.