Nado Makhmudov – KurdsWiki

Nado Khdoi Makhmudov (Ermenice: Նադո Խդոի Մախմուդով, Kürtçe: Nadoyê Xudo Maxmûdov) 1 Ocak 1907’de Gharanlugh (bugünkü Martuni), Ermenistan’da dünyaya gelmiş ve 1990 yılında vefat etmiş önde gelen bir Kürt yazar, siyasetçi ve kamu figürüdür. Sovyet döneminde hem edebiyat hem de siyaset alanında önemli başarılara imza atmış, Kürt kültürünün gelişimine büyük katkılar sunmuş bir şahsiyettir.¹

Erken Yaşam ve Eğitim

Zor Bir Çocukluk

Nado Makhmudov’un annesi Tare asil bir aileden gelmekteydi ve zengin bir Kürt beyinin kızıydı. Ancak yüzünü şekil bozucu bir hastalık nedeniyle Khdo adında bir çobanla evlenmek zorunda kalmıştı. Makhmudov, on yaşında babasını kaybettikten sonra çok zor bir çocukluk geçirdi. Annesine ve küçük kızkardeşine bakmak için erken yaşta duazho (çoban yardımcısı) olmak zorunda kaldı.²¹

Eğitim Fırsatları

Eğitimli olmak hayalini kuran küçük Nado, sabahtan akşama kadar sığır güttü ve zengin bir toprak sahibinin evinde çalıştı. Karşılığında ise ev sahibinin oğlu özel ders alırken odanın bir köşesinde oturup dersleri takip etme izni verildi. Bu şekilde okuma yazmayı öğrendi ve eğitim hayaline yaklaştı.¹²

Parti Eğitimi ve Üniversite

Ekim Devrimi’nin ardından yetenekli ve aktif gençlerin ücretsiz eğitim alması mümkün hale geldi. Aktif bir Komsomol üyesi olan Makhmudov bu fırsattan yararlandı. Alexandropol’daki (bugünkü Gyumri) Yüksek Komünist Parti Okulu’nda eğitim aldı. Daha sonra Transkafkasya Parti Üniversitesi ve Moskova Yüksek Parti Okulu’ndan mezun oldu. Parti eğitiminin yanı sıra Erivan Devlet Üniversitesi Tarih bölümünden de mezun oldu.²¹

Siyasi Kariyeri

Erken Dönem Görevleri

1920’lerden başlayarak yaşamının sonuna kadar sayısız yüksek devlet mevkilerinde görev yaptı. Ermenistan’ın farklı bölgelerinde çeşitli dönemlerde başkanlık görevleri üstlendi.¹

Önemli Devlet Görevleri

Makhmudov’un başlıca görevleri şunlardır:²¹

Ermenistan belediye ekonomisi bakanlığı
Pamuk üretimi devlet komitesi başkanlığı
Ulaştırma bakanı yardımcılığı
SSCB Yüksek Sovyeti 1. dönem milletvekili (1938-1946)
Ermenistan SSC Yüksek Sovyeti milletvekili

Savaş Dönemi Katkıları

1943’te görev bölgesinde çoğu bağış olmak üzere Stalingrad için 3.315.000 ruble toplanmasına yardımcı oldu. Bu başarısından dolayı çeşitli madalya ve nişanlarla ödüllendirildi.²

Kürt Kültürüne Katkıları

Eğitim ve Medya Faaliyetleri

Nado Makhmudov, Sovyet Ermenistan’da Kürt kültürünün gelişmesinde çok önemli roller üstlendi:¹²

Kürt okullarının kurulmasında öncü rol oynadı
Riya Taze (Yeni Yol) gazetesinin gelişimine büyük katkılarda bulundu³⁴
Erivan radyosunda Kürtçe yayınların başlatılmasında etkili oldu
Kürt kültürü ve edebiyatının geliştirilmesi üzerinde durdu

Ermeni-Kürt İlişkileri

Makhmudov, Ermeni ve Kürt edebiyatları arasındaki sosyal bağların güçlendirilmesi konusunda yoğun çaba sarf etti. Kürtlerin geçmiş ve güncel sorunlarına derinlemesine eğildi ve çeşitli gazete ve dergilerde makaleleri yayımlandı.¹²

Mustafa Barzani ile İlişkisi

Mustafa Barzani’nin tarihi Sovyetler Birliği ziyareti sırasında kendisiyle tanışma arzusu duymuştu. Bu tarihi görüşme Makhmudov’un Erivan’daki evinde gerçekleşti. Barzani’ye Sovyet Birliği Kahramanı Samand Siyabendov ile birlikte rehberlik etti.⁵²¹

Edebi Eserleri ve Çalışmaları

Temel Eserler

Nado Makhmudov sadece bir devlet adamı değil, aynı zamanda üretken bir yazardı. Kürtçe, Ermenice ve Rusça olmak üzere çok sayıda öykü, masal, deneme ve anı yazdı.²¹

#### Ana Eseri: “Kürt Halkı” (1959)

En önemli eseri 1959 yılında yayımlanan “Kurd Zhogovurde” (Kürt Halkı) adlı monografisidir. Bu eser:¹

Kürtlerin antik tarihinden günümüze kadar uzanan kapsamlı tarihini ele alır
Şarkiyatçılar için hâlen önemli bir kaynak niteliğindedir
Kürt tarihçiliği açısından değerli bir referans kaynağıdır⁶

#### Diğer Önemli Eserleri

Kitaplar:¹

Hikayeler (Kürtçe, 1964)
Küçük Duazho (Ermenice, 1965; Rusça, 1974)
Keklik Kalbi (Ermenice, 1968)
Nehirlerin Tartışması. Keklik Kalbi (Kürtçe, 1970)
Sönen Evler Işıklandı (Ermenice, 1971)
Doğup Büyüdüğüm Yerlerde (Ermenice, 1978)
Unutulmaz Karşılaşmalar (Ermenice, 1987)
Bahar (Temure Khalil ile birlikte, 1989)

Hikaye ve Makaleler:¹

Çanlar Uğulduyor (Rusça, 1972)
Mame ve Gule (Rusça, 1974)
Dede ve Torunları (Ermenice, 1974)
Yoğurt Hakkında İki Hikaye (Ermenice, 1975)
Kafkasya Efsanesi (Ermenice, 1975)

Edebi Değerlendirme

Makhmudov’un eserleri, Ermenistan içinde ve dışında okuyucular tarafından sıcak karşılandı. Avetik Isahakyan, Derenik Demirciyan ve Nairi Zarian gibi seçkin Ermeni yazar ve şairlerin yakın arkadaşlarından biriydi. Edebi başarıları nedeniyle Sovyet Yazarlar Birliği’ne kabul edildi.²¹

Kişisel Hayatı

Ailesi

Nado Makhmudov, Ermeni asıllı Emma Nalbandyan ile evlendi. Ailesinin Emma’yı Kürt asıllı biriyle evlendirmek istememesi nedeniyle onu kaçırmak zorunda kaldı.²

#### Çocukları

Üç çocuğu oldu:¹

Donara Makhmudova: SSCB’de tıbbi bilimler alanında derece alan ilk Kürt kadın oldu²
Dolores Makhmudova: Kızı
Saladin Makhmudov: Oğlu

Ödül ve Nişanları

Makhmudov, başarıları ve katkıları nedeniyle çok sayıda madalya ve nişanla onurlandırıldı:²¹

Devlet Nişanları

Kızıl Emek Bayrağı Nişanı (1 Aralık 1940, No. 7168)
Onur Nişanı (20 Şubat 1941, No. 41887)
Onur Nişanı (5 Ekim 1966, No. 480815)

Savaş Madalyaları

Kafkasya Müdafaası Madalyası (9 Temmuz 1945, No. 015765)
1941-1945 Büyük Vatan Savaşında Cesur Emek Madalyası (22 Şubat 1946, No. 289646)

Jübile Madalyaları

1941-1945 Büyük Vatan Savaşında Zaferin Otuz Yılı Jübile Madalyası (1976)
1941-1945 Büyük Vatan Savaşında Zaferin Kırk Yılı Jübile Madalyası (1 Ekim 1985)

Diğer Unvanlar

Ermenistan SSC Emektar Kültür İşçisi

Tarihsel Önemi ve Mirası

Sovyet Kürt Edebiyatındaki Yeri

Nado Makhmudov, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde yetişen ikinci kuşak Sovyet Kürt yazarları arasında önemli bir konuma sahiptir. Erebê Şemo, Heciyê Cindî gibi öncü yazarların ardından gelen bu kuşak, Kürt edebiyatının gelişiminde kritik bir rol oynamıştır.⁷⁸

Kürt Kültürüne Katkısı

Makhmudov, Sovyet döneminde Kürt kültürünün korunması ve geliştirilmesi açısından benzersiz katkılarda bulunmuştur:⁹¹⁰

Kürt dili ve edebiyatının akademik düzeyde incelenmesine öncülük etti
Kürtçe yayıncılığın gelişmesinde aktif rol aldı
Kürt-Ermeni kültürel işbirliğinin güçlenmesine katkı sağladı

Akademik ve Araştırma Değeri

“Kürt Halkı” monografisi, bugün hâlen Kürdoloji araştırmaları için temel kaynaklardan biri olarak kabul edilmektedir. Eserin Kürt tarihine dair kapsamlı yaklaşımı, akademik çevrelerde yüksek saygı görmektedir.¹

Sonuç

Nado Makhmudov, 20. yüzyılın önemli Kürt entelektüellerinden biri olarak Sovyet sisteminin sunduğu imkanları Kürt kültürünün gelişimi için kullanan nadir şahsiyetlerdendir. Hem siyasi hem de edebi alandaki başarıları, Kürt toplumu için ilham verici bir örnek teşkil etmektedir. 1990 yılında Erivan’da vefat ettiğinde arkasında zengin bir miras bırakmış, Kürt edebiyatı ve kültürüne olan katkıları bugün hâlen takdirle anılmaktadır.²

Makhmudov’un yaşamı, zorlu koşullarda bile eğitime olan inancın ve kültürel değerlere bağlılığın nasıl başarıya dönüşebileceğinin çarpıcı bir örneğidir. Çoban çocuğundan başlayarak devlet bakanı ve tanınmış yazar konumuna yükselmesi, hem bireysel azmin hem de dönemin sunduğu fırsatların değerlendirilmesinin mükemmel bir örneğidir.

⁂