Necmettin Büyükkaya

Necmettin Büyükkaya (1943-1984), Kürt özgürlük hareketi ve sosyalist mücadelenin önde gelen isimlerinden biri olarak tarihe geçmiştir. “Neco” lakabıyla da tanınan Büyükkaya, kısa yaşamında Kürt halkının demokratik hakları için verdiği mücadele ve Diyarbakır Cezaevi’ndeki direniş süreciyle sembolik bir figür haline gelmiştir.¹²³

Doğum ve Erken Yaşamı

Necmettin Büyükkaya, 1943 yılında Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine bağlı Karahan (Hadro/Dağbaşı) köyünde Kürt bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Anne ve baba tarafından Zaza kökenli olan Büyükkaya, yoksul bir ailenin çocuğu olarak büyüdü.²⁴⁵¹

Eğitim Hayatı

İlk ve Orta Öğretim

İlk ve orta öğrenimini Siverek’te tamamladı⁶²
Diyarbakır Ziya Gökalp Lisesi’nde birinci sınıfı okuduktan sonra Diyarbakır’dan ayrıldı²
Lise öğrenimini Adana’da tamamladı²
1964-1965 öğretim yılında liseden mezun oldu⁶²

Üniversite Eğitimi

1965 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne başlayan Büyükkaya, burada dönemin önemli öğrenci hareketlerinde aktif rol aldı. Aynı fakültede Deniz Gezmiş ile okul arkadaşı olan Büyükkaya, Amerikan 6. Filosu’nu protesto eylemleri gibi birçok toplumsal harekette yer aldı.⁷⁸³¹²

Siyasi Kariyeri ve Faaliyetleri

Öğrencilik Yıllarındaki Aktivizmi

Hukuk Fakültesi’nde okurken 1966 yılında:

Siverek Yüksek Öğrenim Talebe Cemiyeti’ne katıldı⁶²
Urfa Yüksek Öğretim Talebe Cemiyeti’ne üye oldu²⁶
İstanbul Hukuk Fakültesi Cemiyeti’nde yer aldı⁶²
Türkiye İşçi Partisi (TİP)’nde çalışmaya başladı⁹¹⁰²
Bir yıl sonra Fikir Kulüpleri Federasyonu’na üye oldu⁹²

Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO) Kuruluşu

Necmettin Büyükkaya’nın en önemli siyasi başarılarından biri, 1969 yılında Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO)‘nın kurulmasındaki rolüdür. 27 Nisan 1969 günü İstanbul’da bir grup Kürt aydını ve öğrencisiyle birlikte DDKO İstanbul şubesini kurdu ve ilk başkanı seçildi.¹¹¹²²⁶

DDKO’nun önemi:

Kürt halkının kültürel ve siyasi haklarını savunan önemli bir oluşum oldu¹
Kürt kimliğinin tanınması ve hak eşitliği için mücadele etti¹
DDKO’nun arkasındaki illegal komitesinin beş üyesinden biriydi²⁶

Sürgün Yılları

1971 askeri darbesinin ardından tutuklanma riski nedeniyle:

Irak Kürdistanı’na sığındı¹⁰³
Kürdistan Demokrat Partisi/Kuzey (PDK/Bakur) saflarına katıldı³¹⁰
Suriye’nin Kamışlı kentine geçti³
Daha sonra Çekoslovakya ve İsveç’e gitti¹⁰³
İsveç’te bulunduğu sürede Kürt siyasi mücadelesine destek vermeye devam etti¹⁰

Türkiye’ye Dönüş

1975 yılında çıkarılan genel af sonrası Türkiye’ye dönen Büyükkaya, Kürt hakları konusundaki faaliyetlerini sürdürdü.³¹⁰

Kürt Dil ve Kültürüne Katkıları

Necmettin Büyükkaya’nın önemli özelliklerinden biri, Kürt dillerine olan hakimiyeti ve kültürel çalışmalarıydı:

Kürtçenin üç lehçesini (Zazaca, Yukarı Kurmanci, Aşağı Kurmanci/Sorani) iyi konuşabiliyordu¹³
1970 yıllarında Zazaca ve Kurmanci’yi iyi yazanlardan biriydi¹³
Kürt kültürünün önemini kavrayan ve geliştirilmesi için teşvik edici bir Kürt aşığıydı¹³
Çok yönlü kişiliğinin bir diğer özelliği Kürtçeye tutkunluğu, dili sevmesi, incelemesi ve not almasıydı¹⁴

Diyarbakır Cezaevi Dönemi

Tutuklama

13 Nisan 1982’de Diyarbakır’daki evinden gözaltına alındı. Kürdistan İşçi Partisi (KİP) operasyonu nedeniyle yakalandı.¹⁵¹

Cezaevi Koşulları ve Direniş

Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde maruz kaldığı koşullar:

Sistematik işkence ve ağır cezaevi koşulları¹⁶¹
Cezaevi müdürünün kendisini “Orta Doğu’nun en tehlikeli adamlarından biri” olarak nitelendirmesi¹⁷¹⁰
Gördüğü insanlık dışı muameleye karşı sergilediği direnç¹⁰

Direniş Süreçleri

Büyükkaya, Diyarbakır Cezaevi’ndeki iki önemli direnişte liderlik rolü oynadı:

5 Eylül 1983 direnişi¹⁸⁴
23-24 Ocak 1984 direnişi⁴¹⁸

Bu direnişlerde Kürt tutsakların birliği ve dayanışması konusundaki kararlı duruşuyla öne çıktı.¹⁸

Ölümü

24 Ocak 1984’te Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde açlık grevinde bulunduğu sırada, maruz kaldığı ağır işkenceler sonucunda yaşamını yitirdi. Ölümü, Kürt özgürlük mücadelesinde büyük bir yankı uyandırdı.¹⁹²⁰¹¹⁰

Eserleri ve Mirası

Kalemimden Sayfalar

Necmettin Büyükkaya’nın yazıları, mektupları ve mücadele notlarının derlendiği “Kalemimden Sayfalar” adlı kitap 1992 yılında İsveç’te yayımlandı. Bu eser:²¹²²²³³¹⁰

Onun kişiliği hakkında bilgiler içeriyor²³
Döneminde olup bitenler hakkında tanıklık ediyor²³
Sosyalist mücadeleye olan inancını, Kürt halkına bağlılığını ve dayanışma ruhunu kaleme alıyor¹⁰
Mücadelesini gelecek nesillere aktaran önemli bir kaynak oluyor¹⁰

Tanıklıklarla Neco

2024 yılında Kadir Büyükkaya tarafından hazırlanan “Tanıklıklarla NECO (Necmettin Büyükkaya)” kitabı yayımlandı. Bu kitap, çeşitli tanıkların anlatımlarıyla Necmettin Büyükkaya’nın yaşamını ve mücadelesini kapsamlı bir şekilde ele alıyor.¹²²⁴²⁵

Görüşleri ve İdeolojisi

Necmettin Büyükkaya’nın siyasi görüşleri şu temel ilkeler etrafında şekillenmişti:

Kürt Ulusal Hakları

Her ulus gibi bağımsızlığın Kürt ulusunun bir hakkı olduğuna inanıyordu¹³
Kürt ulusunun diğer dünya uluslarıyla eşit haklara sahip olması gerektiğini savunuyordu¹³
Kürt ulusunun dünya ulusları topluluğunun değerli bir üyesi, bir öznesi olması için kompleksiz hareket ediyordu¹³

Birlik ve Dayanışma

Kürt halkının birliği konusunda kararlı duruş sergiliyordu¹⁸
Siyasi partilerin birliği ve dayanışması için çalışıyordu¹⁸
Örgütler arası ortak hedefler belirleme yolunda disiplinli davranıyordu¹⁸

Sosyalist İnanç

Sosyalizm ve özgürlük mücadelesine adanmış bir yaşam sürdü²⁵²⁶
Devrimci kimliği ve cesur duruşuyla tanındı¹

Kişilik Özellikleri

Tanıyanların anlatımına göre Necmettin Büyükkaya:

Girişken ve fedakâr bir kişiliğe sahipti⁶
Çok cesurlu biriydi⁶
İyi, dürüst, temiz, mücadeleci ve dayanışmacı bir insandı²⁷
Has bir Kürt ve Kurdistanlı olarak tanınırdı²⁷
Korku neydi bilmiyordu diye tanımlanırdı²

Önemli İlişkileri

Deniz Gezmiş ile Arkadaşlığı

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Deniz Gezmiş’in okul arkadaşıydı⁸⁷¹
“Kürtlerin Deniz Gezmiş’i” olarak nitelendiriliyordu⁷
Çektirilen fotoğraflarda Deniz Gezmiş ile kol kola görülüyor²⁸⁸

Aile Bağları

Şair ve yazar Kadir Büyükkaya’nın amcası oğluydu²⁹³⁰
Kadir Büyükkaya, 2015 yılındaki “Vengê Royî” albümünü Necmettin Büyükkaya’ya ithaf etti³¹

Türkiye ve Kürt Siyasi Tarihindeki Yeri

DDKO’nun Önemi

DDKO, Kürt siyasi hareketinin örgütlü gelişmesinde kritik bir rol oynadı:

Kürt öğrencilerin ağırlıklı olarak oluşturduğu bir dernek olarak 1969’da kuruldu¹¹
1971 Muhtırası’ndan sonra kapatıldı¹¹
Kürt halkının kültürel ve siyasi haklarını savunan önemli bir oluşum oldu¹¹

Sonraki Kürt Hareketlerine Etkisi

Necmettin Büyükkaya’nın mücadelesi:

DDKO geleneğinin devamı olarak görüldü
Kürt özgürlük hareketinin öncü isimlerinden biri olarak kabul edildi¹
Diyarbakır Cezaevi direnişleriyle sembolik bir figür haline geldi

Anma ve Hatırlama

Necmettin Büyükkaya, ölümünden sonra çeşitli şekillerde anılmaya devam ediyor:

Her yıl 24 Ocak’ta ölüm yıldönümünde anma etkinlikleri düzenleniyor²⁰³²³³
Kürt siyasi hareketinin önemli sembollerinden biri olarak görülüyor
Diyarbakır Cezaevi’ndeki direniş ruhunun temsilcisi sayılıyor
Yazıları ve mektupları hala okunuyor ve tartışılıyor

Sonuç

Necmettin Büyükkaya, Türkiye’deki Kürt siyasi hareketinin şekillenmesinde önemli rol oynamış bir figürdür. DDKO’nun kurulması, Kürt dil ve kültürüne olan katkıları, sosyalist mücadeledeki rolü ve Diyarbakır Cezaevi’ndeki direniş süreciyle Kürt halkının hafızasında kalıcı bir yer edinmiştir. 41 yaşında işkenceyle hayatını kaybetmesine rağmen, bıraktığı miras Kürt özgürlük mücadelesine ilham vermeye devam etmektedir.

⁂