Nuri Dersimi

Mehmet Nuri Dersimi (lakabı Baytar Nuri) 1890-1893 yılları arasında, bugünkü Dersim ilinin Hozat ilçesine bağlı Ağzunik (Akpınar) köyünde dünyaya geldi. Colikzadelerden Mıla İbrahim’in oğlu olarak doğan Nuri Dersimi’nin babası, dönemin okuryazar, şair ve müzisyen olarak tanınan önemli bir medrese hocasıydı. Ailesi, Dersim’in önemli liderlerinden Seyit Rıza’nın ailesiyle eskiye dayanan güçlü bağlara sahipti.12345

Nuri Dersimi’nin baba tarafı Milan kabilesinden, anne tarafı ise Ağuçan sülalesindendir. 1899 yılında Sorpiyan köyünde amcası Mıla Hasan tarafından ilk öğrenimine başlatılan Dersimi, daha sonra Harput Askeri Rüştiyesi ve Harput İdadi Mektebinde eğitim gördü.236

İstanbul’daki Eğitim Dönemi ve Siyasi Uyanış (1911-1918)

Veteriner Hekim Eğitimi

1911 yılında İstanbul’a giderek Sultanahmet’teki Mülkiye Baytar Mektebi’ne (Veteriner Okulu) kaydolan Dersimi, bu dönemde hem akademik hem de siyasi anlamda önemli gelişimler yaşadı. İstanbul’daki eğitimi sırasında Kürt milliyetçi düşünceleriyle tanıştı ve bu ideolojiye bağlandı.372

Kürt Örgütlenmelerindeki Rolü

İstanbul’da bulunduğu süre boyunca Kürt milliyetçi hareketinin örgütlenmesinde aktif rol aldı:

  • 1912: Kürt Talebe Hevi Cemiyeti’ne üye oldu62
  • 1912: Kürdistan Muhiban Cemiyeti’nin genel sekreterliğini yaptı823
  • 1918: Kürdistan Teali Cemiyeti’ne katıldı73

Birinci Dünya Savaşı Dönemi

1914 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla son sınıf öğrencilerinin askere alınması üzerine, iki aylık askeri eğitim aldıktan sonra Erzincan’da veteriner hekim olarak görev yaptı. Bu dönemde Ermeni Soykırımı’na tanık oldu ve bu deneyim onu derinden etkiledi. Siyasi faaliyetleri nedeniyle 1916’da Kangal’a, ardından Giresun’a sürgüne gönderildi.91037

Siyasi ve Milli Mücadele Dönemi (1918-1937)

Kürdistan Teali Cemiyeti ve Koçgiri İsyanı

1918 yılında veteriner okulu mezunu olduktan sonra “Baytar Nuri” lakabıyla tanınmaya başlayan Dersimi, Kürt milliyetçi hareketinin önemli figürlerinden biri haline geldi.23

Koçgiri İsyanı’ndaki Rolü (1920-1921):

  • İmranlı’da Kürdistan Teali Cemiyeti’nin şubesinin açılmasına öncülük etti112
  • Koçgiri isyanının fikri önderi olarak kabul edildi1213
  • Alişer Efendi ile birlikte isyanın örgütlenmesinde kilit rol oynadı1411
  • İsyan sırasında oğlu Ali hayatını kaybetti5

25 Haziran 1921’de Sakallı Nurettin komutasındaki Merkez Ordusu tarafından kurulan Divan-ı Harp’te gıyaben ölüm cezasına çarptırıldı.1

Dersim’deki Faaliyetler

Koçgiri İsyanı’nın başarısızlığa uğramasından sonra 15 Mayıs 1921’de Dersim’e geçen Dersimi, Seyit Rıza ile birlikte bölgesel çalışmalarda yer aldı. Bu dönemde:51

  • Çevresindekilere Latin harfleriyle Kürtçe okuma-yazma öğretti62
  • Seyit Rıza’nın danışmanlığını yaptı1
  • Dersim 1937-38 isyanının hazırlık süreçlerinde aktif rol aldı15

Sürgün Dönemi ve Entelektüel Çalışmalar (1937-1973)

Suriye’ye Kaçış

1937 Dersim direnişinin başlamasıyla birlikte Eylül 1937’de Suriye’ye iltica eden Dersimi, ömrünün geri kalan kısmını sürgünde geçirdi. Suriye, Ürdün ve tekrar Rojava bölgesinde çeşitli zorluklarla yaşamını sürdürdü.9251

Entelektüel Mirası ve Eserleri

Başlıca Eserleri:

  1. “Kürdistan Tarihinde Dersim” (1952): Halep’te yayımlanan bu eser, Dersim tarihi ve Kürt milli mücadelesi hakkında temel kaynak niteliğindedir1625
  2. “Hatıratım: Dersim’den Halep’e Bir Muhalifin Yaşamı”: Ölümünden sonra yayımlanan anıları, dönem hakkında birinci elden bilgiler içermektedir17182

Bu eserler bugün bile araştırmacılar tarafından Kürt tarihi ve Dersim olayları konusunda temel kaynak olarak kullanılmaktadır.51

Diasporadaki Siyasi Faaliyetler

Suriye’deki sürgün döneminde:

  • 1957’de Suriye’de kurulan Kürdistan Demokrat Partisi’nin kurucularından biri oldu19
  • 1956’da “Kürt İlim ve Dayanışma Cemiyeti”nin kurulmasında rol aldı19
  • Kürt dili, edebiyatı ve tarihinin geliştirilmesi için çalışmalar yürüttü19

Ölümü ve Mezarının Akıbeti

Nuri Dersimi 22 Ağustos 1973 tarihinde Halep’te vefat etti. Vasiyeti üzerine Efrin-Halep yolu üzerindeki Henan Mezarlığı’nda defnedildi. Cenaze konvoyunun Halep’teki Türk konsolosluğunun önünden geçmesi de vasiyetleri arasındaydı.32119

Mezarına Yönelik Saldırılar:
2018 yılında Türkiye’nin Efrin operasyonu sırasında, Özgür Suriye Ordusu’na bağlı gruplar tarafından mezarı tahrip edildi. Mezar taşı kayboldu, kemikleri çalındı ve mezar çevresi tamamen yıkıldı. 2025 yılında Suriye Kürt Ulusal Konseyi (ENKS) tarafından mezar restore edildi.20212223

Tarihsel Önemi ve Etkileri

Kürt Milliyetçiliğindeki Yeri

Dr. Nuri Dersimi modern Kürt milliyetçiliğinin öncü isimlerinden biri olarak kabul edilmektedir:

  • Örgütsel Liderlik: Kürdistan Teali Cemiyeti’nden Koçgiri ve Dersim isyanlarına kadar geniş bir yelpazede liderlik rolü üstlendi1411
  • Entelektüel Katkı: Kürt tarihçiliğine önemli eserler kazandırdı5
  • Eğitimci Kimliği: Latin harfleriyle Kürtçe okuma-yazma öğretimi konusunda öncü oldu2

Akademik Değerlendirmeler

Ünlü tarihçi İsmail Beşikci’nin değerlendirmesine göre: “Dr. Nuri Dersimi, Koçgiri Halk Hareketinden itibaren Kürdistan’daki olayları bizzat yaşayan bir kişidir. Özellikle, gerek Koçgiri, gerek Dersim hareketlerinin önemli bir kişisidir”.5

Uluslararası Tanınırlık

Sciences Po gibi prestijli akademik kurumlar Dersimi’yi “Kürt milliyetçi mücadelesinin sembol isimlerinden biri” olarak tanımlamaktadır. Eserlerinin Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Almanca kaynaklarda referans alınması, onun uluslararası akademik çevrelerdeki tanınırlığını göstermektedir.242526108

Kişilik Özellikleri ve İdeolojik Duruşu

Nuri Dersimi’nin kişiliği ve ideolojik duruşu şu özelliklerle karakterize edilebilir:

  • Milliyetçi Kararlılık: Genç yaşlardan itibaren Kürt milliyetçiliğine adanmış bir yaşam sürdü27
  • Enternasyonalist Yaklaşım: Kürt davasını uluslararası platformlarda dile getirme çabası28
  • Eğitime Verdiği Önem: Kürt dilinin gelişimi için sistematik çalışmalar yürüttü2
  • Fedakarlık Ruhu: Mücadele için oğlunu, kardeşlerini ve kızını kaybetmesine rağmen davadan vazgeçmedi10

Günümüzdeki Anma Etkinlikleri

Dr. Nuri Dersimi bugün hem Türkiye’de hem de diasporada anılmaya devam etmektedir. Her yıl 22 Ağustos’ta vefat yıldönümünde anma törenleri düzenlenmektedir. 2025 yılında vefatının 52. yıldönümü kapsamında Efrin’de geniş katılımlı bir tören düzenlenmiştir.222019

  1. https://www.rudaw.net/turkish/opinion/22082023
  2. https://www.bernamegeh.com/nuri-dersimi-kimdir-hayati-ve-hakkinda-bilinmeyenler/
  3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Nuri_Dersimi
  4. http://enginerkiner.org/index.php?option=com_content\&view=article\&id=3788%3Adr-nuri-dersimi\&catid=36%3Akonuk-yazlar\&Itemid=1
  5. https://www.rudaw.net/turkish/opinion/07042019
  6. https://www.youtube.com/watch?v=FmSEosSBlOM
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/Nuri_Dersimi
  8. https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/fr/document/dersimi-nuri.html
  9. http://portal.netewe.com/nuri-dersiminin-vefatinin-ustunden-51-yil-gecti/
  10. https://kurdistan-au-feminin.fr/2019/04/30/hommage-au-resistant-kurde-nuri-dersimi/
  11. https://tr.wikipedia.org/wiki/Koçgiri_%C4%B0syan%C4%B1
  12. https://www.kovaradilop.net/2020/05/06/sene-1921-kocgiri-isyani-aliser-ve-zarife/
  13. https://www.jstor.org/stable/25817079
  14. https://yolpedia.eu/wp-content/uploads/2020/03/Kocgirili_Aliser_Efendi.pdf
  15. https://tr.wikipedia.org/wiki/Dersim_%C4%B0syan%C4%B1
  16. https://www.siyasalkitap.com/mehmet-nuri-dersimi
  17. https://bnk.institutkurde.org/images/pdf/5ASELP6H93.pdf
  18. https://www.kitapyurdu.com/kitap/hatiratim/348928.html
  19. https://www.rupelanu.org/nuri-dersiminin-vefatinin-ustunden-51-yil-gecti-29783h.htm
  20. https://munzurpress.com/dr-nuri-dersiminin-efrindeki-mezari-yenilendi/
  21. https://pirha.org/nuri-dersimi-ve-esinin-afrinde-bulunan-mezarlari-tahrip-edildi-135067.html/27/08/2018/
  22. https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/060920253
  23. https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/100720253
  24. https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/dersimi-nuri.html
  25. https://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12612127/index.pdf
  26. https://yolpedia.eu/wp-content/uploads/2021/03/Re_assessing_the_Genocide_of_Kurdish_Ale.pdf
  27. https://krdnews.org/yazar-diyax-polat-dr-nuri-dersimi-kurt-uluslasmasinin-onculerindendir
  28. https://www.aleviansiklopedisi.com/en/madde-x/tertele-6743/
  29. https://www.youtube.com/watch?v=J4IfKga0qKU
  30. http://www.kovaradeng.com/detay/dergiyazi/209/yasami-dersim-le-ozdeslesmis-yurtsever-bir-kavga-adami-nuri-dersimi
  31. https://www.rudaw.net/turkish/opinion/05122023
  32. https://eksisozluk.com/nuri-dersimi–1092200
  33. https://candname.com/tr/?p=23839
  34. https://www.kurdistan24.net/tr/story/430343
  35. https://www.tuba.gov.tr/files/yayinlar/tarih-serisi/TUBA-978-625-8352-70-2_ch12.pdf
  36. https://eksisozluk.com/kocgiri-ayaklanmasi–1116637
  37. https://kurdarastirmalari.com/yazi-detay-oku-133
  38. https://www.historystudies.net/dergi/tar201512b6cd2.pdf
  39. https://www.ulkucudunya.com/index.php?page=haber-detay\&kod=6549
  40. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/437148
  41. https://1000kitap.com/kitap/hatiratim–78399
  42. https://www.youtube.com/watch?v=ODKSWZmpes0
  43. https://www.institutkurde.org/conferences/dersim-1936-1938/gizli_belgeler.html
  44. https://1000kitap.com/gonderi/278972583
  45. https://www.halkkitabevi.com/kurdistan-tarihinde-dersim
  46. https://www.hepsiburada.com/kurdistan-tarihinde-dersim-pm-HB000000YJKU
  47. https://www.halkkitabevi.com/mehmet-nuri-dersimi-kitaplari
  48. https://studylibtr.com/doc/5908817/nuri-dersimi-hatiratim-pdf
  49. https://www.siyasalkitap.com/kurdistan-tarihinde-dersim
  50. https://www.hepsiburada.com/kitaplar-c-2147483645?filtreler=yazar%3AMehmet€20Nuri€20Dersimi
  51. https://www.kitapyurdu.com/kitap/hatiratim/17226.html
  52. https://www.dr.com.tr/kitap/kurdistan-tarihinde-dersim/nuri-dersimi/arastirma-tarih/etnoloji/urunno=0000000539562
  53. https://www.kitapyurdu.com/yazar/dr-vet-m-nuri-dersimi/1305.html
  54. https://www.pirtukakurdi.com/urun/hatiratim
  55. https://www.nadirkitap.com/kurdistan-tarihinde-dersim-m-nuri-dersimi-kitap28542054.html
  56. https://www.nadirkitap.com/kitapara.php?ara=kitaplari\&tip=kitap\&yazar=m.nuri+dersimi
  57. https://www.nadirkitap.com/hatiratim-nuri-dersimi-kitap22833729.html
  58. https://www.pirtukakurdi.com/urun/kurdistan-tarihinde-dersim
  59. https://www.nadirkitap.com/kitapara.php?ara=kitaplari\&tip=kitap\&yazar=DR.+VET.+M.+NUR�+DERS�M�
  60. https://www.nadirkitap.com/kitapara.php?ara=kitaplari\&tip=kitap\&yazar=Dr.+Vet.+M.+Nuri+Dersimi
  61. https://1000kitap.com/yazar/muhammed-nuri-dersimi/kitaplar
  62. https://21yyte.org/politik-sosyal-kulturel-arastirmalar-merkezi/dr-nuri-dersimi-anlatiyor/6383
  63. https://www.youtube.com/watch?v=NM6pzIAyD2Y
  64. https://www.rudaw.net/turkish/opinion/22072025
  65. https://www.indyturk.com/node/505431
  66. https://x.com/nupelonline/status/1164798557800419328?lang=ar
  67. https://x.com/RudawTurkce/status/1964399005124719015
  68. https://www.academia.edu/33340290/Nuri_dersimi_Hat%C4%B1rat%C4%B1m_pdf
  69. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nuri_Dersimi.jpg
  70. https://dckurd.org/wp-content/uploads/2023/01/The-Kurdish-Dilemma-in-Turkey.pdf
  71. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2667824
  72. https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nuri_Dersimi
  73. https://www.institutkurde.org/en/info/the-massacre-in-dersim-still-haunts-kurds-in-turkey-1232551954
  74. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4614684
  75. https://www.institutkurde.org/info/the-massacre-in-dersim-still-haunts-kurds-in-turkey-1232551954
  76. https://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12606923/index.pdf
  77. https://www.dersim.biz/html/nuri_dersimi.html
  78. https://www.kurdipedia.org/default.aspx/files/relatedfiles/2014/100608/default.aspx?q=20230730230219510589\&lng=8
  79. https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/20698/bruinessen_94_suppressionofthedersimrebellion.pdf?sequence=1
  80. https://www.kurdipedia.org/default.aspx/documents/62218/default.aspx?lng=8\&q=20230730230219510589
  81. https://www.academia.edu/87508079/DERSİM_S%C3%96ZL%C3%9C_GELENE%C4%9E%C4%B0N%C4%B0N_ANAL%C4%B0Z%C4%B0
  82. https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/fr/document/nuri-dersimi-dersim-1893-alep-1973.html
  83. https://www.kurdipedia.org/Default.aspx?q=20230730230219510589\&lng=8
  84. https://www.pirtukakurdi.com/de/product/meine-erinnerung-5568
  85. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/176837
  86. https://kurdistan-au-feminin.fr/2023/05/04/les-kurdes-commemorent-les-victimes-du-genocide-de-dersim-2/
  87. https://open.spotify.com/track/2YuPvhp0GkCpzrvMTkXzTd
  88. https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/dersim-massacre-1937-1938.html
  89. https://www.kurdipedia.org/default.aspx/documents/62218/default.aspx?q=20220202183758403592\&lng=16
  90. https://picryl.com/topics/nuri+dersimi