Nuri Dersimi – KurdsWiki

Mehmet Nuri Dersimi (lakabı Baytar Nuri) 1890-1893 yılları arasında, bugünkü Dersim ilinin Hozat ilçesine bağlı Ağzunik (Akpınar) köyünde dünyaya geldi. Colikzadelerden Mıla İbrahim’in oğlu olarak doğan Nuri Dersimi’nin babası, dönemin okuryazar, şair ve müzisyen olarak tanınan önemli bir medrese hocasıydı. Ailesi, Dersim’in önemli liderlerinden Seyit Rıza’nın ailesiyle eskiye dayanan güçlü bağlara sahipti.¹²³⁴⁵

Nuri Dersimi’nin baba tarafı Milan kabilesinden, anne tarafı ise Ağuçan sülalesindendir. 1899 yılında Sorpiyan köyünde amcası Mıla Hasan tarafından ilk öğrenimine başlatılan Dersimi, daha sonra Harput Askeri Rüştiyesi ve Harput İdadi Mektebinde eğitim gördü.²³⁶

İstanbul’daki Eğitim Dönemi ve Siyasi Uyanış (1911-1918)

Veteriner Hekim Eğitimi

1911 yılında İstanbul’a giderek Sultanahmet’teki Mülkiye Baytar Mektebi’ne (Veteriner Okulu) kaydolan Dersimi, bu dönemde hem akademik hem de siyasi anlamda önemli gelişimler yaşadı. İstanbul’daki eğitimi sırasında Kürt milliyetçi düşünceleriyle tanıştı ve bu ideolojiye bağlandı.³⁷²

Kürt Örgütlenmelerindeki Rolü

İstanbul’da bulunduğu süre boyunca Kürt milliyetçi hareketinin örgütlenmesinde aktif rol aldı:

1912: Kürt Talebe Hevi Cemiyeti’ne üye oldu⁶²
1912: Kürdistan Muhiban Cemiyeti’nin genel sekreterliğini yaptı⁸²³
1918: Kürdistan Teali Cemiyeti’ne katıldı⁷³

Birinci Dünya Savaşı Dönemi

1914 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla son sınıf öğrencilerinin askere alınması üzerine, iki aylık askeri eğitim aldıktan sonra Erzincan’da veteriner hekim olarak görev yaptı. Bu dönemde Ermeni Soykırımı’na tanık oldu ve bu deneyim onu derinden etkiledi. Siyasi faaliyetleri nedeniyle 1916’da Kangal’a, ardından Giresun’a sürgüne gönderildi.⁹¹⁰³⁷

Siyasi ve Milli Mücadele Dönemi (1918-1937)

Kürdistan Teali Cemiyeti ve Koçgiri İsyanı

1918 yılında veteriner okulu mezunu olduktan sonra “Baytar Nuri” lakabıyla tanınmaya başlayan Dersimi, Kürt milliyetçi hareketinin önemli figürlerinden biri haline geldi.²³

Koçgiri İsyanı’ndaki Rolü (1920-1921):

İmranlı’da Kürdistan Teali Cemiyeti’nin şubesinin açılmasına öncülük etti¹¹²
Koçgiri isyanının fikri önderi olarak kabul edildi¹²¹³
Alişer Efendi ile birlikte isyanın örgütlenmesinde kilit rol oynadı¹⁴¹¹
İsyan sırasında oğlu Ali hayatını kaybetti⁵

25 Haziran 1921’de Sakallı Nurettin komutasındaki Merkez Ordusu tarafından kurulan Divan-ı Harp’te gıyaben ölüm cezasına çarptırıldı.¹

Dersim’deki Faaliyetler

Koçgiri İsyanı’nın başarısızlığa uğramasından sonra 15 Mayıs 1921’de Dersim’e geçen Dersimi, Seyit Rıza ile birlikte bölgesel çalışmalarda yer aldı. Bu dönemde:⁵¹

Çevresindekilere Latin harfleriyle Kürtçe okuma-yazma öğretti⁶²
Seyit Rıza’nın danışmanlığını yaptı¹
Dersim 1937-38 isyanının hazırlık süreçlerinde aktif rol aldı¹⁵

Sürgün Dönemi ve Entelektüel Çalışmalar (1937-1973)

Suriye’ye Kaçış

1937 Dersim direnişinin başlamasıyla birlikte Eylül 1937’de Suriye’ye iltica eden Dersimi, ömrünün geri kalan kısmını sürgünde geçirdi. Suriye, Ürdün ve tekrar Rojava bölgesinde çeşitli zorluklarla yaşamını sürdürdü.⁹²⁵¹

Entelektüel Mirası ve Eserleri

Başlıca Eserleri:

“Kürdistan Tarihinde Dersim” (1952): Halep’te yayımlanan bu eser, Dersim tarihi ve Kürt milli mücadelesi hakkında temel kaynak niteliğindedir¹⁶²⁵
“Hatıratım: Dersim’den Halep’e Bir Muhalifin Yaşamı”: Ölümünden sonra yayımlanan anıları, dönem hakkında birinci elden bilgiler içermektedir¹⁷¹⁸²

Bu eserler bugün bile araştırmacılar tarafından Kürt tarihi ve Dersim olayları konusunda temel kaynak olarak kullanılmaktadır.⁵¹

Diasporadaki Siyasi Faaliyetler

Suriye’deki sürgün döneminde:

1957’de Suriye’de kurulan Kürdistan Demokrat Partisi’nin kurucularından biri oldu¹⁹
1956’da “Kürt İlim ve Dayanışma Cemiyeti”nin kurulmasında rol aldı¹⁹
Kürt dili, edebiyatı ve tarihinin geliştirilmesi için çalışmalar yürüttü¹⁹

Ölümü ve Mezarının Akıbeti

Nuri Dersimi 22 Ağustos 1973 tarihinde Halep’te vefat etti. Vasiyeti üzerine Efrin-Halep yolu üzerindeki Henan Mezarlığı’nda defnedildi. Cenaze konvoyunun Halep’teki Türk konsolosluğunun önünden geçmesi de vasiyetleri arasındaydı.³²¹¹⁹

Mezarına Yönelik Saldırılar:
2018 yılında Türkiye’nin Efrin operasyonu sırasında, Özgür Suriye Ordusu’na bağlı gruplar tarafından mezarı tahrip edildi. Mezar taşı kayboldu, kemikleri çalındı ve mezar çevresi tamamen yıkıldı. 2025 yılında Suriye Kürt Ulusal Konseyi (ENKS) tarafından mezar restore edildi.²⁰²¹²²²³

Tarihsel Önemi ve Etkileri

Kürt Milliyetçiliğindeki Yeri

Dr. Nuri Dersimi modern Kürt milliyetçiliğinin öncü isimlerinden biri olarak kabul edilmektedir:

Örgütsel Liderlik: Kürdistan Teali Cemiyeti’nden Koçgiri ve Dersim isyanlarına kadar geniş bir yelpazede liderlik rolü üstlendi¹⁴¹¹
Entelektüel Katkı: Kürt tarihçiliğine önemli eserler kazandırdı⁵
Eğitimci Kimliği: Latin harfleriyle Kürtçe okuma-yazma öğretimi konusunda öncü oldu²

Akademik Değerlendirmeler

Ünlü tarihçi İsmail Beşikci’nin değerlendirmesine göre: “Dr. Nuri Dersimi, Koçgiri Halk Hareketinden itibaren Kürdistan’daki olayları bizzat yaşayan bir kişidir. Özellikle, gerek Koçgiri, gerek Dersim hareketlerinin önemli bir kişisidir”.⁵

Uluslararası Tanınırlık

Sciences Po gibi prestijli akademik kurumlar Dersimi’yi “Kürt milliyetçi mücadelesinin sembol isimlerinden biri” olarak tanımlamaktadır. Eserlerinin Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Almanca kaynaklarda referans alınması, onun uluslararası akademik çevrelerdeki tanınırlığını göstermektedir.²⁴²⁵²⁶¹⁰⁸

Kişilik Özellikleri ve İdeolojik Duruşu

Nuri Dersimi’nin kişiliği ve ideolojik duruşu şu özelliklerle karakterize edilebilir:

Milliyetçi Kararlılık: Genç yaşlardan itibaren Kürt milliyetçiliğine adanmış bir yaşam sürdü²⁷
Enternasyonalist Yaklaşım: Kürt davasını uluslararası platformlarda dile getirme çabası²⁸
Eğitime Verdiği Önem: Kürt dilinin gelişimi için sistematik çalışmalar yürüttü²
Fedakarlık Ruhu: Mücadele için oğlunu, kardeşlerini ve kızını kaybetmesine rağmen davadan vazgeçmedi¹⁰

Günümüzdeki Anma Etkinlikleri

Dr. Nuri Dersimi bugün hem Türkiye’de hem de diasporada anılmaya devam etmektedir. Her yıl 22 Ağustos’ta vefat yıldönümünde anma törenleri düzenlenmektedir. 2025 yılında vefatının 52. yıldönümü kapsamında Efrin’de geniş katılımlı bir tören düzenlenmiştir.²²²⁰¹⁹