Prof. Dr. Nadir Nadirov

Nadir Karimovich Nadirov (Kürtçe: Nadirê Kerema Necî Nadir), 6 Ocak 1932 tarihinde Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde, Sederek (Qîqaçê) köyünde doğmuştur. Kürt kökenli bir ailede dünyaya gelen Nadirov, ailesi 1925 yılında Van’dan Şeyh Sait İsyanı sonrasında Erez Nehri’ni geçerek Nahçıvan’a yerleştikten sonra doğmuştur.¹²³

Erken Yaşam ve Sürgün Dönemi

Nadirov’un hayatındaki en dramatik olay, henüz beş yaşındayken 1937 yılında ailesinin Stalin’in zorla göç ettirme politikası çerçevesinde Kazakistan’a sürgün edilmesi olmuştur. Bu sürgün, sadece Nadirov ailesi için değil, binlerce Kürt için trajik sonuçlar doğurmuştur. Stalin döneminde gerçekleştirilen bu toplu sürgün, Sovyetler Birliği’nde yaşayan Kürtlerin hayatlarını kökten değiştirmiştir.²³⁴⁵⁶¹

Eğitim Hayatı

Zorlu sürgün şartlarına rağmen eğitim hayatına devam eden Nadirov, ilk ve orta öğrenimini Kazakistan’da tamamlamıştır. Kazakistan hükümeti ilk başta üniversitede okumasına izin vermemiş, ancak büyük uğraşlar sonucunda alınan izinle Gogol Devlet Pedagoji Enstitüsü Kimya ve Biyoloji Bölümü‘nü başarıyla bitirmiştir.⁷⁸²

Akademik Kariyeri

1956: Moskova’daki Lenin Enstitüsü’nde master eğitimi⁹²⁷
1967: Kimya bilim dalında doktora⁹²⁷
1970: Profesörlük unvanı²⁷⁹
1983: Akademisyenlik unvanı⁹²

Bilimsel ve Akademik Başarıları

Akademik Görevler ve Pozisyonlar

Prof. Dr. Nadir Nadirov, Kazakistan’ın bilim dünyasında çok önemli görevlerde bulunmuştur:

Kazakistan Kürt Derneği (Berbang) Başkanlığı¹⁰¹
Kazakistan Mühendislik Akademisi İlk Başkan Yardımcılığı¹¹⁰
Neft Bilim Merkezi Direktörlüğü¹⁰¹
Kazakistan Ulusal Bilimler Akademisi Daimi Üyesi (1993’ten itibaren)⁷²
Kazakistan Kimya Akademisi Başkanlığı²⁷⁹
Uluslararası Bilim Akademisi Üyesi⁹²
Sovyet Kürtleri Birliği Onursal Başkanı⁷²
Kazakistan Halk Meclisi Üyesi²⁷

Bilimsel Çalışmaları ve Buluşları

Nadirov’un bilimsel katkıları oldukça kapsamlıdır:

950’den fazla bilimsel makale yazmıştır¹⁷²
250’den fazla bilimsel buluşa sahiptir¹⁷²
35 kitabı yayınlanmıştır⁷¹²
Bu kitaplardan 8’i kimya ve petrol üzerinedir²⁷
31 monografi ve 10 ders kitabı yazarı¹¹
250’den fazla patent ve telif hakkı belgesi sahibi¹²¹¹

Petrokimya Alanındaki Öncü Çalışmaları

Nadirov, özellikle petrol ve gaz bilimi alanında çığır açan çalışmalar yapmıştır:

“Rekombinasyon tekniği” adını verdiği buluşu öne çıkmaktadır¹³
Su molekülleri ile karışık petrolün arıtılması konusunda elektrik kullanımı ile ilgili önemli buluşlar⁸¹⁴
Petrolün su moleküllerinden elektrik enerjisi kullanılarak ayrıştırılması buluşu bilim dünyasına yeni yol açmıştır²
Dünya’nın belli dönemlerde büzülüp açıldığı teorisi ile petrol üretimine dair hesaplamalar²

Kürt Kimliği ve Toplumsal Faaliyetler

Kürt Halkına Hizmetleri

Nadirov, bilimsel başarılarının yanı sıra Kürt halkının hakları için de mücadele etmiştir:

1992 yılında Sovyetler Birliği’nde 1930’lu ve 1940’lı yıllarda Kürtlerin toplu sürgününe dair tarihi belgeleri kamuya açıkladı¹⁵¹⁰¹
Kazakistan’daki Kürt topluluğunun lideri olarak görev yaptı¹⁵
Kazakistan Başkanlığı azınlıklar delegasyonunda Kürt azınlığın temsilcisi olarak yer aldı⁹⁷²
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nur Sultan Nazarbayev’in danışmanlığını yaptı⁷⁹²

Molla Mustafa Barzani ile Tarihi Buluşma

Nadirov’un hayatındaki en önemli anlardan biri, 1956 yılında Moskova’da Molla Mustafa Barzani ile tanışması olmuştur. Bu tarihi buluşma, Nadirov’un Kürt davasına olan bağlılığını daha da derinleştirmiştir.¹⁶⁷²

Barzani Ailesi ile İlişkiler

Nadirov, yaşamı boyunca Barzani ailesi ile yakın ilişkiler kurmuş ve sürdürmüştür:

1989 yılında Başkan Mesud Barzani’ye KDP’nin 10. kongresi dolayısıyla mektup göndermiştir¹⁷
2016 yılında yeniden Barzani’ye uzun bir mektup yazarak geçmiş günleri hatırlatmıştır¹⁷
Vefatı üzerine Başkan Neçirvan Barzani ve Başbakan Masrour Barzani başsağlığı mesajları yayınlamışlardır¹⁸⁷

Eserleri ve Yayınları

Önemli Kitapları

“Protein from Petroleum” (N.K. Nadirov, A.P. Popov) – 1974, ABD³¹⁹²⁰
“Podsolevye nefti Prikaspiĭskoĭ vpadiny” – 1983, Rusça¹⁹³
“Tokoferollar ve Tıp ile Tarımda Kullanımları” – 1991³¹⁹
“Kurds of Kazakhstan” (Kazakistan Kürtleri) – 2003, Rusça¹⁹³
“Tengiz: more nefti, more problem” (Tengiz: Petrol Denizi, Sorun Denizi) – 2003³¹⁹
“Kazakistan Petrolü ve Doğal Gazı” – 1996 yılının en iyi kitabı ödülünü aldı⁸⁹²

Kürt Konulu Eserleri

Nadirov’un iki kitabı kendi hayatı ve Kazakistan Kürtlerine dairdir. Bu eserlerinde Kazakistan Kürtlerinin sosyo-kültürel geçmişleri ve günümüzdeki yaşamları hakkında detaylı bilgiler vermiştir.⁹⁷²

Aldığı Ödüller ve Nişanlar

Sovyet Dönemi Ödülleri

1967: “Sovyet Sosyalist Halk Eğitiminin Öncüsü” madalyası²
1980: “Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Kazakistan Devlet Ödülü”¹⁴²
1981: “Sovyet Kızıl Bayrak Emek Ödülü”²
1982: “Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerin Kazakistan Çalışan Ödülü”¹⁴²
1985: “Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Keşif Ödülü”¹⁴²
1991: “Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Fahri Petrolkimya Buluşu Ödülü”¹⁴²

Uluslararası Ödüller

2000: “20. Yüzyılın Büyük Mühendisi” ödülü¹⁴²
2001: “Kazakistan Fahri Mühendisi” ödülü²
2003: Fransa’da Uluslararası Sanayiyi Destekleme Birliği tarafından “Altın Madalya”²
2004: Fransa Altın Madalyalar Komitesi tarafından “Bilim Mareşali” olarak “Napolyon Ödülü”⁸²

Devlet Nişanları

“Kızıl Bayrak Emek Nişanı”¹¹
“Kurmet” Nişanı¹¹
“Dostluk” Nişanı¹¹
“Parasat” Nişanı¹¹

Bilim Dünyasındaki Önemi

Nadirov, Kazakistan’da “Bilimin Mareşali” ve “Gaz ve Petrol Mareşali” unvanlarıyla anılmaktadır. Onun buluşları sadece Kazakistan’da değil, dünya çapında kullanılmaktadır.⁸¹¹⁴²

Bio-Kimya Alanındaki Öncülüğü

Nadirov, bio-kimya alanında yaptığı buluşlardan dolayı ilk mucit diploması alan kişi unvanına sahiptir. Özellikle petrokimya alanındaki buluşları bilim dünyasına büyük katkıda bulunmuştur.⁸¹⁴

Son Yılları ve Vefatı

Prof. Dr. Nadir Nadirov, uzun süredir çeşitli hastalıkları nedeniyle hastanede tedavi görüyordu. 24 Ağustos 2021 tarihinde, 89 yaşında Kazakistan’ın başkenti Nur-Sultan’da (Astana) vefat etmiştir.²¹³¹²

Vefat haberini gelini Narin Nadirova sosyal medya hesabı üzerinden duyurmuş ve Kürtçe olarak “Mixabin min îro bavê xwe winda kir. Wateya gotinan nema…” (Maalesef bugün babamı kaybettik. Sözler anlamını yitirdi) paylaşımında bulunmuştur.²

Mirası ve Kalıcı Etkisi

Kazakistan’daki Etkisi

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, Nadirov’un vefatı üzerine yayınladığı mesajında: “Nadir Nadirov yerel petrokimyanın kurucularından biriydi, Kazakistan’ın bilimsel ve ekonomik potansiyelinin güçlenmesine büyük katkıda bulundu. Aktif bir toplumsal duruşa sahipti ve ülkemizdeki etnik uyumun güçlenmesine katkıda bulundu” ifadelerini kullanmıştır.²²

Kürt Halkı İçin Önemi

Nadirov, sadece bir bilim insanı olarak değil, aynı zamanda Kürt halkının haklarını savunan bir aydın olarak da hatırlanmaktadır. Onun Kürt kimliğinden hiç ödün vermemesi ve bu kimlikle dünya çapında başarılara imza atması, diasporadaki Kürtler için önemli bir örnek teşkil etmektedir.²³⁸

Akademik Mirasın Devamı

Nadirov’un bilimsel çalışmaları, özellikle petrokimya ve mühendislik alanlarında gelecek nesillere ışık tutmaya devam etmektedir. Kazakistan’da kurduğu bilimsel okullar ve yetiştirdiği öğrenciler, onun mirasını yaşatmaktadır.¹¹

Uluslararası Tanınırlığı

Prof. Dr. Nadir Nadirov, yalnızca Sovyetler Birliği ve Kazakistan’da değil, uluslararası bilim camiasında da tanınan önemli bir figür olmuştur. Onun çalışmaları Amerika Birleşik Devletleri, Fransa ve Rusya’da patent almış ve dünya çapında kullanılmaktadır.²⁴

Satbayev Üniversitesi’nin Değerlendirmesi

Kazakistan’ın prestijli eğitim kurumlarından Satbayev Üniversitesi, Nadirov’u “dünyaca ünlü petrokimya bilimci, bilimin büyük organizatörü, Kazakistan’ın tanınmış kamu figürü” olarak tanımlamıştır.¹¹

Prof. Dr. Nadir Nadirov’un yaşamı, bir yandan bilimsel mükemmeliyetin peşinde koşan bir akademisyenin, diğer yandan kimliğinden hiç ödün vermeyen bir Kürt aydınının hikayesidir. Sürgünün acısını yaşamış, zorluklarla mücadele etmiş, ancak hiçbir zaman pes etmemiş bu büyük bilim insanı, hem Kürt halkı hem de dünya bilim camiası için unutulmaz bir miras bırakmıştır.

⁂