Roşan Lezgîn – KurdsWiki

Roşan Lezgîn, 1964 yılında Diyarbakır’ın Lice ilçesine bağlı Dingilhava (Dingilhewa) köyünde dokuz kardeşin dördüncüsü olarak dünyaya geldi. Ailesi ikisi kız, yedisi erkek olmak üzere dokuz çocuktan oluşuyordu.¹²³

Çocukluk ve İlk Eğitim Yılları

Roşan Lezgîn henüz altı yaşındayken köyünden ayrıldı ve Gaziantep’in Oğuzeli ilçesinin Büyükkaracaören köyünde fahri imamlık yapan abisi ile birlikte yaşamaya başladı. İlkokula bu köyde başlayan Lezgîn, çok hızlı öğrenen bir çocuktu. Birinci sınıfın ilk sömestrinde ikinci sınıflar düzeyinde okuma yazmayı öğrendi ve ilkokulun bir ve ikinci sınıfını tek yılda bitirdi.³⁴

Ağabeyinden Arapça alfabeyi de öğrenen Lezgîn, üçüncü sınıftan sonra abisinin askere gitmesi nedeniyle mecburen Lice’deki köyüne dönmek zorunda kaldı. Köylerinde okul olmadığından dolayı bir buçuk saat yaya yürüme mesafesindeki başka bir köyde ilkokulun dördüncü ve beşinci sınıfını okuyarak 1975 yılında mezun oldu.³

Eğitim Hayatındaki Zorluklar ve Çözümler

1975 yılında öğretmeninin teşvikiyle parasız yatılı okul sınavlarına girip başarılı olan Lezgîn, 6 Eylül 1975 Lice depreminden dolayı ailesinin yaşam şartlarının daha da zorlaşması üzerine Diyarbakır’ın bir kenar mahallesine göç etmek zorunda kaldılar. Şehre göçtüklerinde babası bir trafik kazası sonucu sakatlandı ve henüz 11 yaşındayken beş kardeşi ile anne ve babasının geçimi omuzlarına yüklendi.³

Bu zorlu şartlar altında sadece dört yıl formal eğitim alabildi. Ancak okuma tutkusu hiç azalmadı ve çeşitli işlerde çalıştı: atölyelerde çıraklık, lokantalarda garsonluk yaptı, daha sonra inşaatlarda çalıştı. Bütün bu süre boyunca bulabildiği her türlü kitap, dergi ve gazeteyi okudu. İnşaatlarda yastığının altında sürekli kitap bulundururdu.²¹³

Geç Yaşta Tamamlanan Formal Eğitim

Okuma aşkıyla gençliğinde dışarıdan ortaokulu 1984 yılında bitirdi. Çocuklarını büyütüp okuttuktan sonra, ellinci yaşına bastığı gün liseye kaydını yaptırdı ve açıktan üç yıl okuyarak lise diplomasını aldı. Üniversite sınavlarına girip 305 puanla Türk Dili ve Edebiyatı bölümüne kaydını yaptıran Lezgîn, yedi yılda hem liseyi okudu hem de Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü okuyup lisans eğitimini tamamladı.⁴³

Dil Bilgisi ve Yetkinlikleri

Roşan Lezgîn çok dilli bir kişidir. Kürtçenin Zazakî ve Kurmancî diyalektlerini çok iyi, Soranî ve Hewramî diyalektlerini kısmen biliyor. Türkçeyi çok iyi, Farsçayı orta düzeyde, Arapçayı da kısmen biliyor.⁵⁴

Yazarlık Kariyerinin Başlangıcı

İlk kez 1991 yılında birkaç kısa yazı yazıp dergilere gönderen Lezgîn, 1996 yılından itibaren kesintisiz bir şekilde yazma faaliyetlerini sürdürüyor. 1996 yılından beri çok sayıda dergi ve gazetelerde Kurmancî, Zazakî ve Türkçe olmak üzere yazıları yayınlandı.¹²⁴

2000 yılına kadar gönüllü olarak İstanbul’da haftalık yayınlanan Azadiya Welat gazetesine çalıştı. Bu süreçte daha çok haber, röportaj, makale ve çeviriler ile zaman zaman şiirleri yayımladı. Bu süreçten sonra daha çok edebiyata yönelerek ağırlıklı olarak öykü yazdı.²

Siyasi Aktivizmi ve Baskılar

1996-1999 yılları arasında Halkın Demokrasi Partisi yönetiminde yer alan Lezgîn, aynı zamanda Azadiya Welat gazetesine Kırdkî ve Kurmancî lehçesiyle sürekli yazılar yazdı. Kürtçe okur-yazar kitlenin oluşması için parti teşkilatına gelen halka Kürtçe kurslar verdi.³

Avrupa’da kurulan Med TV’ye muhabirlik yaparak Kurmanci ve Zazaki haberler geçen Lezgîn, bu sürede mükerreren gözaltına alındı ve ağır işkenceler gördü. Evine yapılan baskınlarda kitaplarına, bilgisayarındaki yazı dosyalarına geri verilmemek üzere el konuldu ve defalarca DGM’de yargılandı. Şubat 1999 sürecinden sonra siyasal harekete eleştirel yaklaşmaya başladı ve siyasetten uzaklaştı.³

Edebiyat ve Dil Çalışmalarına Odaklanma

2000’li yılların başından itibaren siyasetle arasına mesafe koyan Lezgîn, tamamen dil ve edebiyat araştırmalarına yoğunlaştı. 1997 yılından başlayarak 2013 yılına kadar Diyarbakır’da farklı zamanlarda Kürdçe (Zazakî ve Kurmancî) dil kursları vererek birçok kişinin Kürdçeyi konuşma, anlama, okuma ve yazma becerileri kazanmasına önayak oldu.⁴³

Editoryal Faaliyetleri

Newepel Gazetesi

2011 yılı Mart ayından itibaren tarihte ilk Zazaca gazete olan ve on beş günde bir yayımlanan Newepel (Yeni Yaprak) gazetesini birkaç arkadaşıyla birlikte çıkarmaya başladı. Gazete 15 Mart 2011’de yayına başladı, 50. sayıdan itibaren ayda bir çıkardılar ve 100. sayıda kapandı.⁶⁷²

Newepel gazetesi Zazakî Kürtçesinde okur-yazar bir kitlenin yetişmesinde okul görevi gördü. 100 sayısında modern edebi eser tanımına giren 319 şiir ve 44 öykü, 390 farklı konularda yazı, 67 röportaj, 319 dil ile ilgili yazı, 6 araştırma-inceleme makalesi, 319 haber yayınlandı. 250’den fazla kişi ilk kez Newepel ile yazmaya başladı ve bunların çoğu daha sonra kitap yayınladı.⁸⁷⁶

Şewçila Dergisi

2011 yılından beri Şewçila (Gece Lambası) dergisinin editörlüğünü/redaktörlüğünü yapıyor. “Şew” gece, “çila” ise lamba anlamına geliyor. “Biz Kürtler henüz sabahı göremedik, yüzlerce yıldır gece karanlığındayız. Bu bitmek bilmeyen gecemizi aydınlatsın istedim Şewçila yani gece lambası” diyor Lezgîn.⁸¹²

Zazaki.net

2009 yılından bu yana www.zazaki.net sitesinin editörlüğünü/redaktörlüğünü yapmaktadır.¹²

Roşna Yayınevi

2012 yılında Roşna Yayınevi’ni kuran Lezgîn, büyük çoğunluğu kendi gazete ve dergi çalışmaları sürecinde yazmaya başlayan 50 kadar yeni yazarın kitaplarını yayınladı. Bu kitapların büyük bir kısmı onun teşviki ile yazılmış, onun redaktesinden geçmiş yarı yarıya onun eseri sayılabilir.³

Vate Dergisi

Vate Çalışma Grubu üyesi olan Lezgîn, 1997 yılından bu yana çıkan Vate Dergisi‘nin de yazarları arasında yer alıyor.⁹²

Eserleri ve Kitapları

Telif Eserleri

Öykü Kitapları:

Binê Dara Valêre de (Söğüt Ağacının Altında) – 2002, 2003, 2012, 2019 (dört baskı)¹⁰¹
Halîn – 2006, 2015¹¹¹⁰
Ez Gule ra Hes Kena (Ben Gülden Etkileniyorum) – 2007, 2018¹⁰¹¹
Tarîyîya Adirî de (Karanlığın İçinde) – 2012, 2015¹¹¹⁰

Şiir Kitabı:

Dêsan de Sûretê Ma Nimite (Aynalarda Yüzümüz Görünmüyor) – 2005, 2013¹⁰¹¹

Dil Bilim ve Gramer:

Ferhengê Îdyomanê Kurdî (Kürt Deyimler Sözlüğü) – 2005, 2017¹¹¹⁰
Dersê Ziwanî (Dil Dersleri/Gramer) – 2012, 2015¹⁰¹¹
Ferhengê Zazakî -Tirkî \& Türkçe – Zazaca Sözlük – 2024 (504 sayfa, 93.774 sözcük)¹²¹¹
Ji bo Kurmancan bi Awayê Muqayeseyî: Gramera Kirdkî (Zazakî) (Kurmanclar İçin Karşılaştırmalı Zazaca Gramer) – 2013¹¹

Diğer Eserler:

Sanikanê Diyarbekirî ra Guldesteyêk (Diyarbakır Masallarından Bir Demet) – 2009¹⁰¹¹
Gotin Diçe Nivîs Dimîne (Söz Geçer Yazı Kalır) – 2009¹¹¹⁰

Çeviri Eserleri

22 çeviri kitabı yayınlanan Lezgîn’in önemli çevirileri arasında Kur’an-ı Kerim’in Zazaca meali ve İncil çevirisi bulunuyor. Ayrıca çeşitli dillerden Kurmancîye ve Zazakîye birçok tercüme yapmıştır.¹³¹⁴⁵

Ödüller ve Başarılar

Roşan Lezgîn, ilk hikâye kitabı Binê Dara Valêre de (Söğüt Ağacının Altında) ile 2002 yılında Apec Förlag AB edebiyat ödülünü aldı. Daha sonra Serkewtena Zerencan (Kekliklerin Zaferi) adlı öyküsüyle Diyarbakır Sur Belediyesinin düzenlediği Birinci Çocuk Edebiyatı Yarışmasında ikincilik ödülünü aldı.²¹¹¹

Önemli Katkıları ve Etkileri

Zazaca’nın Yazılı Dile Dönüşümü

Roşan Lezgîn, Zazaca’nın sözlü gelenekten yazılı dile geçişinde kritik bir rol oynadı. Newepel gazetesi ile modern gazete dili, Zazaca’da ilk kez sistematik olarak geliştirildi.¹⁵⁸

Yeni Nesil Yazarların Yetişmesi

Newepel gazetesinde yazmaya başlayan 250’den fazla kişinin çoğu, daha sonra kitap yayınladı. Verdiği dil kursları ile yüzlerce kişi Kürtçeyi okuma yazma öğrendi.⁷⁴

Dil Standartlaşması

Vate Çalışma Grubu üyesi olarak Zazaca’nın standartlaşmasına önemli katkılarda bulundu. Gramer kitapları ve sözlük çalışmaları ile Zazaca yazım kurallarının gelişimine katkı sağladı.¹⁵⁹

Kutsal Metinlerin Çevirisi

Kur’an-ı Kerim ve İncil’in Zazaca çevirisini yaparak, dinî metinlerin ana dilde okunması imkanını sağladı.¹⁴¹⁶¹³

Görüşleri ve Yaklaşımları

Dil ve Kimlik Konusunda

Lezgîn, Zazaları toplumsal bir Kürt grubu olarak tanımlar. “Zazakî” ile “Zaza Dili”nin farklı şeyler olduğunu, “Zaza”nın dışarıdan verilen bir ad olduğunu, Zazaların kendilerine “Kırd” dediklerini ve dillerini “Kırdî” olarak adlandırdıklarını vurgular.¹⁷¹⁸

Modern Edebiyat Konusunda

Modern Zazaca edebiyatının en önemli özelliğinin sloganik bir dil kullanılmaması, klişe ve didaktik metinlerin olmaması olduğunu belirtir. Modern Zaza Edebiyatının sanatsal ve estetik kalite açısından diğer Kürt lehçelerinin, hatta diğer milletlerin edebiyatından aşağı olmadığını önemle vurgular.¹⁵

Dil Koruma Konusunda

Zazaca’nın kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu, ancak kayıt altına alınırsa dillerin ölmeyeceğini belirtir. “Hiç ölmeyecekmişsin gibi çalış” sözünü şiar edinmiştir.¹⁶

Akademik ve Kültürel Faaliyetler

1997 yılından başlayarak Türkiye içinde ve dışında birçok üniversitede, farklı kurum ve kuruluşta onlarca konferans ve sempozyuma katıldı. Akademik dergilerde yazıları yayınlanmaya devam ediyor.⁴

Güncel Durumu

Diyarbakır’da yaşamını sürdüren yazar, herhangi bir sağlık güvencesi bile olmayan, gündelik işlerle ailesinin geçimini sağlamaya çalışan biri olmasına rağmen, tüm bu çalışmaları başarıyla yürütmeye devam ediyor. Hâlen Zazaki.net sitesinin editörlüğünü yapıyor ve yeni projeler üzerinde çalışıyor.¹⁹³

Önemi ve Değerlendirmeler

Roşan Lezgîn, İbraniceyi dirilten Eliezer Ben Yahuda’ya benzetilir. Zazaca’nın yazılı dile dönüşmesinde, modern edebiyatın gelişmesinde ve yeni nesil yazarların yetişmesinde oynadığı rol tartışılmazdır. Yegane amacının milletinin diline, edebiyatına ve sanatına katkı sunmak ve onları geliştirmek için sürekli çaba sarf etmek olduğu belirtilir.³

“Eşine nadiren rastlanan muhteşem bir adam” olarak tanımlanan Lezgîn, kendine, diline, işine gösterdiği saygı ve özenli davranış ile tanınır. Zazaca’nın korunması ve geliştirilmesindeki rolü, onu çağdaş Zazaca edebiyatının en önemli isimlerinden biri haline getirmiştir.³

⁂