Şerafettin Elçi – KurdsWiki

Şerafettin Elçi (14 Mart 1938, Cizre – 25 Aralık 2012, Ankara), Türkiye siyasetinde Kürt kimliğini açıkça savunan ve bu uğurda büyük fedakarlıklar yapan öncü bir siyasetçi, avukat ve devlet adamıdır. Şırnak’ın Cizre ilçesinde doğan Elçi’nin babası Muhsin Elçi, annesi ise Gülsün Elçi’dir.¹²

Eğitim Hayatı

Elçi’nin eğitim serüveni memleketinde başlamıştır:

İlk ve ortaöğretim: Cizre’de tamamlamıştır³⁴¹
Lise eğitimi: Mardin’de okumuştur⁴³¹
Yüksek öğretim: 1955 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur⁵⁶
Meslek stajı: Diyarbakır’da avukatlık stajını yapmıştır³⁴

Siyasi ve Hukuki Mücadelesinin Başlangıcı

49’lar Davası

Şerafettin Elçi’nin siyasi mücadelesi üniversite yıllarında başlamıştır. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisiyken “49’lar Davası” olarak bilinen Kürtçülük davasında yargılanmıştır. Bu dava, 1959 yılında Musa Anter’in İleri Yurt gazetesinde yayımlanan Kürtçe “Qimil/Kımıl” şiiri nedeniyle açılmış ve 49 Kürt aydınının tutuklanmasıyla sonuçlanmıştır.⁷⁸⁹⁴³

49’lar Davası’nda yargılanan diğer önemli isimler arasında Musa Anter, Naci Kutlay, Kemal Burkay ve Sait Kırmızıtoprak bulunmaktaydı. Bu dava, Kürtlerin Türkiye’deki ilk resmi kamusal talepleri olarak tarihe geçmiştir.⁸⁹

1971 Muhtırası Dönemi

12 Mart 1971 Muhtırası döneminde Elçi, Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi sanıkları arasında Diyarbakır Askeri Mahkemesi’nde yargılanmış ve yaklaşık 8 ay askeri cezaevinde tutuklu kalmıştır.¹⁰⁴³

Siyasi Kariyeri ve Bakanlık Dönemi

Milletvekilliği

1977 Türkiye genel seçimlerinde Adalet Partisi’nden Mardin milletvekili seçilerek parlamentoya girmiştir. Elçi, 22 Aralık 1977’de Bülent Ecevit’in İstanbul Florya’daki Güneş Moteli’nde gerçekleştirdiği görüşmelerde yer almış ve “11’ler” olarak anılan gruptan biri olarak Demirel hükümeti aleyhindeki gensoruyu desteklemiştir.¹¹¹³

Bayındırlık Bakanlığı (1978-1979)

Şerafettin Elçi, 1978-1979 yılları arasında Ecevit hükümetinde Bayındırlık Bakanı olarak görev yapmıştır. Bu dönem onun siyasi hayatının en önemli dönüm noktalarından biri olmuştur.¹²⁴³

Tarihi Açıklama ve Sonuçları

Bakan bulunduğu dönemde yaptığı “Türkiye’de Kürtler var, ben de Kürdüm” açıklaması, Türkiye siyasetinde bir devrim niteliği taşımıştır. Bu açıklama nedeniyle:¹³¹⁴⁴³

Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi tarafından 2 yıl 3 ay hapis cezasına çarptırılmıştır⁴¹¹³
Ayrıca “bazı Kürtleri işe aldığı” gerekçesiyle Yüce Divan’da yargılanmış ve 2 yıl 4 ay hapis cezası almıştır¹⁵¹⁶³
Bu cezalar nedeniyle toplamda 30 ayı aşkın süre cezaevinde kalmıştır¹⁷¹¹
10 yıl siyasi haklardan mahrum bırakılmış ve avukatlık mesleğini yapmaktan alıkonulmuştur¹¹¹

12 Eylül Darbesi Sonrası Dönem

12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra tutuklanan Elçi, bu dönemde de büyük sıkıntılar yaşamıştır. Darbeyi gerçekleştiren yönetim, onun Bayındırlık Bakanlığı dönemindeki faaliyetlerini hedef almış ve ağır cezalar vermiştir.¹⁸⁵³

Yüce Divan Yargılaması

Elçi, 19 Mart 1982 tarihinde Bayındırlık Bakanı olarak Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan sıfatıyla gerçekleştirdiği yargılamada şu cezalara çarptırılmıştır:¹⁶¹⁵

2 yıl 4 ay hapis
4 bin 666 lira ağır para cezası
14 ay süreyle memuriyetten yoksun kılınma
Ehliyetinin 2 yıl 4 ay süreyle geri alınması

Sivil Toplum ve Siyasi Örgütlenme Faaliyetleri

Kürt Hak ve Özgürlükler Vakfı

1992 yılında 98 Kürt aydınıyla birlikte Kürt Hak ve Özgürlükler Vakfı’nı kurmuş ve vakfın kurucu başkanlığını yürütmüştür. Vakıf, uzun hukuki mücadeleler sonucunda 1995’te Kürt Kültür ve Araştırma Vakfı olarak tescil edilmiştir. Bu, Cumhuriyet tarihinde “Kürt” adını taşıyan ilk resmi kurum olması bakımından son derece önemlidir.¹⁹¹¹¹⁷¹

Kürt Demokratik Platformu

1994 yılında bir grup arkadaşıyla birlikte Kürt Demokratik Platformu’nun kuruluşunda yer almış ve bu platformun sözcülüğünü yapmıştır.²⁰¹⁹¹

Demokratik Kitle Partisi

Kürt Demokratik Platformu, 3 Ocak 1997’de kurulan Demokratik Kitle Partisi’nin oluşum faaliyetlerini yürütmüştür. Elçi, daha sonra bu partinin genel başkanlığına getirilmiştir. Ancak parti, 26 Şubat 1999 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından “devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı” gerekçesiyle kapatılmıştır.²¹²²¹⁹²⁰

Katılımcı Demokrasi Partisi (KADEP)

19 Aralık 2006 tarihinde kurulan Katılımcı Demokrasi Partisi’nin genel başkanlığına getirilmiştir. KADEP’in kuruluş felsefesi ve hedefleri konusunda Elçi şunları belirtmiştir:²²¹⁹²⁰⁴

“KADEP, insan hak ve özgürlüklerine, hukukun üstünlüğüne bağlı, özgürlükçü, çoğulcu, katılımcı, laik ve demokratik bir siyasi parti… En makul ve adil devlet modelinin federatif sistem olduğunu iddia ediyoruz. Türkiye’nin temel ve öncelikli sorunu olan Kürt sorununa, adil, makul ve kalıcı bir çözüm federatif sistemle sağlanır.”

Son Dönem Milletvekilliği

12 Haziran 2011 seçimlerinde Barış ve Demokrasi Partisi’nin desteklediği bağımsız adaylardan biri olarak Diyarbakır’dan milletvekili seçilmiştir. TBMM’deki yemin töreninde dikkat çeken bir açıklama yapmış ve şunları söylemiştir:¹⁹³⁴

“Parlamentoda edilecek yemini kabul etmemiz mümkün değil. Bu yemin faşizan bir anlayışla, sadece Türk şoven anlayışıyla hazırlanmış bir yemindir. Hiçbir zaman bu yemin bizim kabulleneceğimiz, benimseyeceğimiz, siyasi mücadele olarak bağlı kalacağımız bir yemin değil.”

Siyasi Görüşleri ve Felsefi Yaklaşımı

Federasyon Anlayışı

Şerafettin Elçi, Kürt sorunun çözümü konusunda federatif sistem önermiştir. Bu konudaki görüşlerini şöyle açıklamıştır:²³²⁴

“Türkiye’nin mevcut sınırlarına saygılı, Kürt sorununu bu sınırlar içinde federatif sistemle çözmeyi hedeflemişitr. KADEP her türlü şiddeti reddeder, barışçıl, demokratik, siyasi mücadeleyi benimser.”

Şiddete Karşı Duruşu

Yaşamı boyunca şiddetten uzak durmasına rağmen, silahlı mücadelenin Kürt meselesinin gündeme gelmesindeki rolünü şöyle değerlendirmiştir:²³

“Ben parti ve kişi olarak şiddeti dışladım hep ama silahlı mücadele olmasaydı Kürtlerin Türkiye’nin gündemine oturması, Kürtlüğün konuşulabilir düzeye gelmesi mümkün olmazdı.”

Aile Yaşamı

Şerafettin Elçi, Fatma Hanım ile evlidir. Bu evlilikten 7 çocuğu olmuştur:²⁵²⁶²⁰

Hêja
Rênas
Bedirxan
Mêrxas
Evin
Rostem
Zerîn

Elçi’nin çocuklarının isimlerinin Kürtçe olması, onun kimlik mücadelesinin aile yaşamındaki yansıması olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca eski futbolcu ve teknik direktör Mustafa Denizli’nin kayınpederidir.²⁷²⁵¹⁷

Vefatı ve Cenazesi

Şerafettin Elçi, bir süredir kanser tedavisi gördüğü Ankara Medicana International Hastanesinde 25 Aralık 2012 tarihinde solunum yetmezliği nedeniyle vefat etmiştir.²⁸⁴¹⁹

Cenaze Töreni

Elçi’nin cenazesi için hem Ankara’da hem de memleketi Cizre’de kapsamlı törenler düzenlenmiştir:

Cenazesi özel bir uçakla Diyarbakır’a getirilmiştir²⁹²⁷
Cizre’de vasiyeti üzerine Seyidan Camisi’nde yıkanmıştır³⁰
Cenaze namazı Ulu Cami’de kılınmıştır²⁷³⁰
Yaklaşık 100 bin kişi cenaze törenine katılmıştır³⁰

Törenere katılan önemli isimler arasında:

Mesut Barzani’nin kardeşi Sidat Barzani²⁷³⁰
Irak Kürdistan Demokrat Partisi Genel Sekreteri Fadıl Mirani²⁷
BDP Genel Başkanı Selahattin Demirtaş³¹²⁷
CHP’den milletvekilleri³⁰²⁷
Şişli Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül³¹²⁷
Damadı Mustafa Denizli³⁰²⁷

Elçi, amcası Seyit Abdulkadir Elçi’nin yanında toprağa verilmiştir.³⁰

Ödül ve Anma Faaliyetleri

Havalimanı Adı

Şerafettin Elçi’nin anısına Şırnak Şerafettin Elçi Havalimanı adı verilmiştir. Havalimanı 26 Temmuz 2013 tarihinde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından açılmıştır. Havalimanı, Şırnak il merkezine 60 km, Cizre’ye ise 10 km mesafede bulunmaktadır.³²³³⁴

Hakkında Yazılan Eserler

Şerafettin Elçi’nin yaşamı ve mücadelesi hakkında Hasan Kaya tarafından “Doğu’nun Elçisinden Yüce Divan’a Şerafettin Elçi” adlı biyografi kaleme alınmıştır. Bu eser, Fanos Yayınları tarafından 408 sayfa olarak yayımlanmıştır.³⁴³⁵³⁶

Önemi ve Etkisi

Şerafettin Elçi, Türkiye siyasetinde Kürt kimliğini açıkça ifade eden ilk üst düzey devlet adamı olması bakımından tarihi öneme sahiptir. Onun “Türkiye’de Kürtler var, ben de Kürdüm” sözü, bir dönemin ezberini bozmuş ve büyük toplumsal tartışmalara yol açmıştır.³⁷³⁸¹³

Siyasi Mirası

Kürt siyasetinin kurumsallaşmasında öncü rol oynamıştır
Barışçıl, demokratik mücadele anlayışını benimseyen Kürt siyasi hareketin temellerini atmıştır
Sivil toplum örgütlenmesi konusunda önemli deneyimler kazandırmıştır
Federatif sistem önerisini Kürt siyasi literatürüne kazandırmıştır

Şerafettin Elçi’nin yaşamı, Türkiye’de demokratikleşme mücadelesi ve Kürt meselesinin çözümü konusunda ılımlı yaklaşımların önemini gösteren bir örnek teşkil etmektedir. Yaşamı boyunca şiddetten uzak durması, demokratik yolları tercih etmesi ve insan haklarına olan bağlılığı, onu Türkiye siyasetinin saygın isimlerinden biri haline getirmiştir.

⁂