Tarık Ziya Ekinci

Dr. Tarık Ziya Ekinci, 20. yüzyılın ikinci yarısından 21. yüzyılın ilk çeyreğine kadar uzanan uzun yaşamında Türkiye’nin siyasi, toplumsal ve kültürel dönüşümlerine tanıklık etmiş, aynı zamanda bu süreçlerin aktif bir katılımcısı olmuş çok boyutlu bir kişiliktir. Hekim, siyasetçi, yazar, tarihçi ve insan hakları savunucusu kimlikleriyle öne çıkan Ekinci, özellikle Kürt sorununun çözümü ve Türkiye’nin demokratikleşmesi konularındaki katkılarıyla hatırlanmaktadır.¹²³⁴

Doğum ve Erken Yaşamı

Doğum Tarihi ve Yeri: Tarık Ziya Ekinci’nin doğum tarihi konusunda kaynaklarda farklılık bulunmaktadır. Nüfus kayıtlarında 1925 yılı görünse de, Ekinci’nin kendi anılarında belirttiğine göre gerçek doğum tarihi 18 Şubat 1926‘dır. Diyarbakır’ın Lice ilçesinde dünyaya gelmiştir.⁴⁵⁶⁷⁸¹

Aile Yapısı: Ekinci’nin ailesi, o dönem Lice’de etkili ailelerden biriydi. Babasının Osmanlı’dan gelen memurluğu vardı ve bu durum, onu coğrafyadaki diğer çocuklardan daha şanslı kılıyordu. Babasının eğitime verdiği önem, Ekinci’nin gelecekteki başarılarının temelini oluşturmuştur.⁹

Tarihsel Bağlam: Ekinci’nin doğduğu dönem, 1925 Şeyh Said İsyanı’nın yaşandığı ve bastırıldığı bir zamandır. Bu coğrafya savaşın etkisindeydi, kıtlık zamanıydı, eğitim ve sağlık hizmetleri yoktu. Bu koşullar, Ekinci’nin ilerideki sosyal bilinç gelişiminde önemli rol oynamıştır.⁸⁹

Eğitim Hayatı

İlk ve Orta Öğrenim

İlkokul: Türkçeyi diğer arkadaşları gibi, Lice’nin tek ilkokulunda öğrenmiştir.¹⁰
Ortaokul ve Lise: Diyarbakır’da tamamlamıştır.¹⁴¹⁰

Yükseköğrenim

Tıp Fakültesi: 1943 yılında 2. Dünya Savaşı’nın devam ettiği yıllarda İstanbul Tıp Fakültesi‘ne girmiş ve 1949 yılında mezun olmuştur.¹¹⁹¹⁰
Mecburi Hizmet: Mezuniyetinin ardından Siverek, Diyarbakır ve Lice‘de mecburi hizmetini tamamlamıştır.¹²¹⁰

İhtisas Eğitimi

Paris’te İhtisas: 1951 yılında hem yabancı dilini geliştirmek hem de ihtisas yapmak için Paris Tıp Fakültesi‘ne gitmiştir.⁹¹⁰
Uzmanlık: 1957 yılında iç hastalıkları uzmanı olarak Diyarbakır’a dönmüştür.¹⁰¹⁹

Mesleki Kariyeri

Hekimlik

Uzmanlık Alanı: İç hastalıkları uzmanıdır.¹³⁴¹¹
Görevleri:
– Siverek Sıtma Savaş Tabipliği
– Diyarbakır Merkez Belediye Baştabipliği
– Lice Hükûmet Tabipliği⁵¹¹

Tabip Odası Faaliyetleri

Diyarbakır-Mardin–Siirt Tabip Odası Başkanlığı: Üç dönem boyunca sürdürmüştür.¹⁴¹⁵¹
TTB Merkez Konseyi: 1958-1980 yılları arasında Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi Kongresi’nde bölge hekimlerini temsil etmiştir.¹⁴¹¹⁰
Yüksek Disiplin Kurulu: Bir dönem TTB Merkez Konseyi Yüksek Disiplin Kurulu üyeliği görevini yapmıştır.¹¹⁴¹⁰
TTB Yüksek Onur Kurulu: Hayatını kaybettiğinde Türk Tabipleri Birliği Yüksek Onur Kurulu üyesiydi.¹⁶¹³¹¹

Toplumsal Hekim Rolü

Ekinci, politik mücadelesinin yanında yoksulları ücretsiz muayene eden bir doktor olarak toplumsal rolünü gündelik hayat pratiği içinde de sürdürmüştür. Bu yaklaşımı, “iyi hekim” tipinin timsali olarak değerlendirilmektedir.²¹⁷

Siyasi Hayatı

Erken Siyasi Deneyimler

CHP Üyeliği: 1957’de Cumhuriyet Halk Partisi’nde siyasete başlamıştır.¹⁵¹⁸⁴
Sosyalist Kültür Derneği: Bir grup arkadaşıyla birlikte Sosyalist Kültür Derneği’ni kurmuş ve Diyarbakır Şubesi’nde başkanlık yapmıştır.⁴¹⁴¹

Türkiye İşçi Partisi Dönemi

TİP Üyeliği: 1960’tan sonra Türkiye İşçi Partisi’nde siyaset yapmıştır.¹⁴¹
Yön Dergisi: Yön Dergisi’nin sosyalist manifestosunu imzalamıştır.⁴¹¹⁴
Milletvekilliği: 1965’te TİP’ten Diyarbakır milletvekili seçilmiştir.⁵¹⁴
Doğu Mitingleri: 1967’de TİP üyelerinin başlattığı ve 1 yıl boyunca devam eden Doğu Mitingleri’nin tümüne katılarak yol gösterici konuşmalar yapmıştır.¹⁹

DDKO ve Sol Hareket

DDKO Kuruculuğu: 1970’te Diyarbakır Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO)‘nın kuruluşunda aktif rol almıştır.²⁰¹⁵¹⁹¹
Sol Gençlik Örgütlenmesi: 1970 yıllarında sol gençliğin örgütlenmesinde öncü olmuştur.¹¹⁴
İkinci TİP: 1975’te İkinci TİP’in kurucuları arasında yer alarak 1970’lerin sert siyasal mücadelelerine dahil olmuştur.¹⁷¹⁰

Cezaevi ve Sürgün Yılları

12 Mart Dönemi

Tutuklama: 1971’de 12 Mart Muhtırası sonrası Diyarbakır Sıkıyönetim Cezaevi‘nde “Kürtçülük ve komünizm propagandası” suçlamasıyla tutuklanmıştır.²¹¹
Ceza: TCK’nin 142/1 maddesinden üç yıl hapis cezasına çarptırılmış ve iki yıl tutuklu kalmıştır.⁶⁵⁴
1974 Affı: 1974’teki genel afla birlikte hapisten çıkmıştır.²¹

12 Eylül Dönemi

Çoklu Tutuklamalar: 12 Eylül 1980 döneminde beş kez tutuklanmıştır.²⁰⁵⁴
Sürgün Kararı: Kısa bir süre özgür kalınca yurt dışına çıkmak zorunda kalmıştır.²⁰¹

Paris Sürgünü (1982-1989)

Sürgün Yılları: 1982’de yurt dışına çıkmış ve 1989’a kadar Paris’te doktorluk yapmıştır.²²¹⁹²⁰
Türkiye’ye Dönüş: 30 Haziran 1989 tarihinde Türkiye’ye dönmüştür.²³²⁰
Son Cezalar: Eski mahkumiyetinden kalan kısa süreli cezasını çektikten sonra İstanbul’a yerleşmiştir.²³²⁰

Yazarlık ve Entelektüel Faaliyetleri

Yayınlanan Kitapları

Ekinci’nin 12 kitabı bulunmaktadır ve bunların tümünü Paris’ten döndükten sonra yazmıştır :⁶²³

Doğu Dramı (1966)²⁴²⁵⁶
Faili Meçhul Bir Cinayet (1994)²⁴⁶
Devlet ve Ben (1995)⁶²⁴
Vatandaşlık Açısından Kürt Sorunu ve Bir Çözüm Önerisi (1997)²⁶²⁴⁶
Demokrasi, Çokkültürlülük ve Bir Yargısal Serüven (1999)²⁴⁶
Avrupa Birliği’nde Azınlıkların Korunması Sorunu Türkiye ve Kürtler (2001)⁶²⁴
Sol Siyaset Sorunları Türkiye İşçi Partisi ve Kürt Aydınlanması (2004)²⁴⁶
Millet, Milliyetçilik, Devlet ve Anayasa Sorunları (2004)⁶²⁴
Türkiye’de Demokrasi ve İnsan Hakları Sorunları (2004)²⁴⁶
Türkiye’nin Kürt Siyasetine Eleştirel Yaklaşımlar (2004)⁶²⁴
Türkiye’nin Çağdaşlaşması ve Kürtler (2006)²⁴⁶
Lice’den Paris’e Anılarım (2010, İletişim Yayınları)²⁷²⁸¹⁰

Gazetecilik ve Makale Yazarlığı

Sosyalist çevrelerin çıkardıkları çeşitli dergi ve gazetelerde yazılar yazmıştır.²²¹
T24 sitesinde yazılarına devam etmiştir.¹⁸²⁹
Neşter isimli üç aylık bir dergi çıkarmıştır.¹⁹

İnsan Hakları ve Sivil Toplum Faaliyetleri

Sivil Toplum Kuruluşları

Helsinki Yurttaşlar Derneği: Kurucu üyelerindendir.³⁰⁵
Sosyalist Kültür Derneği: Kurucusu ve yöneticisidir.⁵⁴¹

İnsan Hakları Kampanyaları

Ermenilerden Özür Diliyorum Kampanyası: 2008 yılında Ahmet İnsel ve Baskın Oran’ın başlattığı kampanyaya destek vermiştir.³¹³²³³⁵

Son Dönem Siyasi Faaliyetleri

BDP: Barış ve Demokrasi Partisi Akademik Siyasi Danışma Kurulu üyeliği yapmıştır.¹⁵²⁰¹
HDP: En son Halkların Demokratik Partisi Danışma Kurulu’nda yer almıştır.¹⁵²⁰¹

Görüşleri ve Önemi

Kürt Sorununun Çözümüne Yaklaşımı

Ekinci’nin söylemlerinde öne çıkan değerlerden biri eşit yurttaşlık ilkesinin hayata geçirilmesi ve Kürt sorununun çözüm mücadelesinin legal siyaset içinde verilmesi yönündeki değişmez ısrarıydı. Kürtlerin Türklerle barış içerisinde eşit haklarla yaşamalarını savunmuş ve bu “legal-sivil mücadelede” saçlarını ağarttığını ifade etmiştir.²²²¹⁹

Demokrasi ve Türkiye Anlayışı

Ekinci, Kürt sorunu çözülmeden Türkiye’de demokrasi olmaz yaklaşımını benimsemiştir. Bu bakış açısına göre, Kürt ulusal demokratik hareketi Türkiye’deki demokrasi hareketinin öznesidir.³⁴

Şiddete Karşı Duruşu

Yaşamı boyunca sosyalist dünya görüşünü benimsediğini ve hiçbir zaman şiddeti tasvip etmediğini ifade etmiştir. PKK’ya yönelik eleştiriler de getirmiş, “tek taraflı silah bırakmaktan başka çare yok” demiştir.²⁹²²¹⁹

Tarihi Tanıklığı

1915 Olayları ve Ermeniler

Ekinci’nin anılarında 1915’te Ermenilere yapılanlara dair önemli tanıklıklar yer alır. Ermenilere yapılanlara karşı çıktığı için öldürülen Lice Kaymakamı Hüseyin Nesimi’yi de anıyor. Bu konudaki tanıklıkları, tarihsel bellek açısından büyük değer taşımaktadır.³⁵

Cumhuriyet Tarihi Tanıklığı

1940’lardan başlayan siyasi hayatı boyunca, Musa Anter’in deyimiyle, “Türkiye siyasetinin hem sanığı, hem tanığı, hem müdafii, hem de tabibi” olduğunu belirtmiştir. Bu çok boyutlu rolü, onu Türkiye’nin yakın tarihinin önemli bir tanığı haline getirmiştir.¹⁹

Akademik ve Entelektüel Değerlendirmeler

Türk Solundaki Yeri

Ekinci, teorik alandaki çalışmalarıyla ve siyasi faaliyetleri ile Kürt siyasi muhalefetinin, özelde Türkiye İşçi Partisi’nin önemli bir aktörü ve entelektüeli olarak değerlendirilmektedir. TİP’in Doğu sorunu konusundaki rotasının belirlenmesinde öncü rol oynamıştır.²

“Türkiyelileşmenin” Öncüsü

Bazı değerlendirmeler Ekinci’yi “Türkiyelileşmenin öncülerinden” olarak tanımlamaktadır. Bu yaklaşım, onun çok kültürlü ve demokratik bir Türkiye vizyonunu temsil ettiğini göstermektedir.²

Vefatı ve Anma Törenleri

Vefat Tarihi: 15 Ağustos 2024 tarihinde İstanbul’da 99 yaşında hayatını kaybetmiştir.³⁶¹⁶⁵

Cenaze Törenleri:

İstanbul: 17 Ağustos 2024 tarihinde Üsküdar’daki Şakirin Camii’nde cenaze töreni düzenlenmiştir.³⁷³⁶
Diyarbakır: Vasiyeti üzerine 18 Ağustos 2024 tarihinde memleketi Diyarbakır’da Yenişehir Şehitlik Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.³³⁸³⁶

Katılımcılar: Cenaze törenlerine DEM Parti Eş Genel Başkanı Tuncer Bakırhan, ailesi, milletvekilleri, sivil toplum örgütü temsilcileri, siyasi partiler ve çok sayıda kişi katılmıştır.³⁸

Sonuç

Dr. Tarık Ziya Ekinci, yaklaşık bir asırlık yaşamında Türkiye’nin siyasi, toplumsal ve kültürel dönüşümlerinin hem tanığı hem de aktörü olmuş çok boyutlu bir kişiliktir. Hekim, siyasetçi, yazar, tarihçi ve insan hakları savunucusu kimlikleriyle öne çıkan Ekinci, özellikle Kürt sorununun demokratik yollarla çözümü, eşit yurttaşlık ve Türkiye’nin demokratikleşmesi konularındaki katkılarıyla hatırlanacaktır. Yaşamı boyunca yaşadığı zorluklara, tutuklamalara ve sürgüne rağmen inandığı değerlerden ödün vermeyen duruşu, gelecek nesiller için önemli bir miras teşkil etmektedir.

⁂

21.Yüzyıl, Aktivizm, Bakur, Diyarbakır, Edebiyat, Siyaset