Kendal Nezan - Salim Gemici

Kendal Nezan, asıl adı Salim Gemici olan, 1949 yılında Diyarbakır’ın Silvan ilçesinde doğmuş Fransız-Kürt nükleer fizikçi ve Paris Kürt Enstitüsü’nün kurucusu ve başkanıdır. Türkiye’de doğmasına rağmen, 1981 yılında Türk vatandaşlığından çıkarılmış ve Fransız vatandaşlığı kazanmıştır.¹²³⁴⁵

Eğitimi ve Akademik Kariyeri

Nezan, Fransa’da fizik eğitimi görmüş ve nükleer fizik alanında doktora derecesi almıştır. Profesyonel anlamda atom fiziği alanında uzmanlaşmış olan Nezan, akademik kariyerinin yanı sıra Kürt kültürü ve hakları konularında çalışmalarını sürdürmüştür.²⁶⁵⁷

Paris Kürt Enstitüsü ve Kuruluş Süreci

Erken Dönem Çalışmaları

Kendal Nezan’ın Kürt davasına olan ilgisi 1974-1975 yıllarında başlamıştır. İlk olarak 1974 yılında Fransa-Kürdistan Derneği’ni kurmuştur. Bu derneğin kurucuları arasında ünlü Fransız düşünür Jean-Paul Sartre da yer almıştır.⁵⁸⁹¹²

1975 yılında Nezan, önde gelen Fransız entelektüel Jean-Paul Sartre’ın da içinde bulunduğu Fransa-Kürdistan Cemiyeti’ni kurarak Kürt davasına uluslararası destek sağlamaya başlamıştır.²⁵

Paris Kürt Enstitüsü’nün Kuruluşu

24 Şubat 1983 tarihinde, Kendal Nezan’ın öncülüğünde Paris Kürt Enstitüsü (Institut kurde de Paris) kurulmuştur. Enstitünün kurucuları arasında:¹⁰¹¹¹²

Yılmaz Güney (1982’de Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye ödülü alan ünlü yönetmen)
Cigerxwîn (Suriyeli Kürt şair)
Hejar Mukruryani (İranlı Kürt şair ve dilbilimci)
İsmet Şerif Vanlı
Dr. Nureddin Zaza
Abdurrahman Şerefkendi (dilbilimci)

yer almıştır.¹¹¹²¹³

Enstitü, 1993 yılında Fransız Başbakanı’nın imzaladığı kararname ile kamu yararına tanınan vakıf statüsü kazanmıştır.⁷¹²

Danielle Mitterrand ile İlişkiler

Kendal Nezan’ın yaşamında önemli bir dönüm noktası, 1976 yılında Boulevard Saint-Germain’de François Mitterrand ile karşılaşması olmuştur. Bu karşılaşma sonrasında Mitterrand çifti ile yakın ilişkiler kurmuş, özellikle Danielle Mitterrand ile derin bir dostluk geliştirmiştir.¹⁴¹⁵

Danielle Mitterrand, Kürtlerin “anası” olarak anılan ve 40 yılı aşkın süredir Kürt davasını destekleyen önemli bir figür olmuştur. Nezan, 1982’den itibaren Madam Mitterrand ile yakın bir dostluk ilişkisi sürdürmüştür.¹⁵¹⁶

Enstitünün Faaliyetleri ve Katkıları

Kütüphane ve Dijital Arşiv

Paris Kürt Enstitüsü, Batı dünyasının en büyük Kürt kütüphanesini barındırmaktadır. Kütüphanede:

25 dilde 10.000’den fazla monografi
On binlerce yayınlanmış belge
Dergi ve gazete koleksiyonları
Fotoğraf, video ve ses arşivleri
Müzik kayıtları

bulunmaktadır.¹⁷¹⁸¹⁹

2010 yılında Kürt Dijital Kütüphanesi kamuya açılmıştır. Bu kütüphane, bir milyondan fazla sayfanın dijitalleştirildiği ve çoğunun bnk.institutkurde.org adresinden erişilebilir olduğu kapsamlı bir kaynak merkezi haline gelmiştir.¹⁹

Yayınlar ve Dergiler

Enstitü çeşitli yayınlar çıkarmıştır:

Bulletin de liaison et d’information (Bağlantı ve Bilgi Bülteni) – 1983’ten beri yayımlanan, bugüne kadar 462 sayı çıkmış aylık dergi¹⁹
Kurmancî – İki yılda bir çıkan dilbilim dergisi, bugüne kadar 68 sayı yayımlanmış¹⁹
Hêvî (Umut) – Kürtçe sanat ve edebiyat dergisi
Studia Kurdica – Beşeri bilimler dergisi
Études Kurdes – Fransızca araştırma dergisi²⁰²¹

Eğitim ve Burs Programları

Enstitü, Kürt gençlerine yönelik kapsamlı burs programları yürütmüştür. Bugüne kadar 540’dan fazla Kürt öğrenci bu program kapsamında eğitim görmüştür. Bu öğrencilerin %40’ı kadın olup, birçoğu üniversite profesörü, mühendis, avukat, sinemacı ve diplomat olmuştur.²²¹⁹

Uluslararası Diplomasi ve Lobi Faaliyetleri

Avrupa İlişkileri

Kendal Nezan, çok sayıda Avrupa hükümeti ve Avrupa Parlamentosu ile yakın ilişkiler sürdürmektedir. 1992 yılında Avrupa Parlamentosu’nun “Kürt Halkının Hakları” konulu kararının alınmasında önemli rol oynamıştır.²³⁵⁷

Washington Kürt Enstitüsü

Nezan aynı zamanda Washington Kürt Enstitüsü’nün yönetim kurulu üyesidir.²⁴⁵²

Turgut Özal ile Diyalog

1988 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal ile Türkiye’de Kürt dili ve kültürü üzerindeki yasakların kaldırılmasına yönelik dolaylı diyaloglar kurmuştur. Bu diyalogların Özal’ın PKK ile diyalog kurma kararına katkıda bulunduğu değerlendirilmektedir.²⁵²⁶

Önemli Çalışmaları ve Eserleri

Leyla Zana Çevirileri

Kendal Nezan, eski milletvekili Leyla Zana’nın yazılarını Fransızca’ya çevirmiştir. Zana’nın hapisteyken yazdığı metinleri “Leyla Zana: Écrits de Prison” başlığıyla yayımlamıştır.²⁷¹

Dilbilim Çalışmaları

2017 yılında 85.000 maddeli Kürtçe-Fransızca Sözlük yayımlamıştır¹⁹
Kürtçe-Türkçe versiyonu 2024’te yayımlanması planlanan sözlük çalışmaları
Celadet Ali Bedirhan ve Roger Lescot tarafından kurulan Kürt Gramerinin Türkçe çevirisi¹⁹

Müzik ve Kültür Araştırmaları

Nezan, Kürt müziği ve dansı konularında da akademik çalışmalar yapmıştır. “Kurdish Music and Dance” başlıklı çalışması 1979 yılında yayımlanmıştır.²⁸

Toplumsal ve Siyasi Etkisi

Fransız Kamuoyuna Etkisi

2002 yılında yapılan bir kamuoyu yoklamasına göre, Fransızların %74’ü Kürt halkına sempati duymakta ve Fransız hükümetinin Kürtleri desteklemesini istemektedir.²⁵²²

Kürt-Kürt Barışı İnisiyatifleri

1994-95 yıllarında Kürdistan Yurtseverler Birliği ile Kürdistan Demokrat Partisi arasındaki çatışmaları sonlandırmak için barış inisiyatifi başlatmıştır. Ancak Ankara’nın barzani/” rel=”noopener”>Mesud Barzani’nin, Tahran’ın da Celal Talabani’nin Paris’e gelmesini engellemesi sonucu bu çaba başarısız olmuştur.¹⁰²⁵

Ödüller ve Tanınma

Danielle Mitterrand Ödülü

2015 yılında, Kürt davasındaki yorulmaz çabaları ve Paris Kürt Enstitüsü’nün önderlik rolü nedeniyle Danielle Mitterrand Ödülü ile onurlandırılmıştır.²⁹

Enstitünün Kurumsallaşması

Yönetim Yapısı

Enstitünün yönetimi 15 kişilik bir yönetim kurulu tarafından sağlanmaktadır. Kurulda Fransız İçişleri ve Kültür Bakanlıklarından iki temsilci de yer almaktadır.⁷

Mevcut Yönetim:

Başkan: Dr. Kendal Nezan (nükleer fizikçi)
Başkan Yardımcıları: Dr. Abbas Vali (Swansea Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü), Dr. Fuad Hussein (Amsterdam Üniversitesi öğretim üyesi)
Sayman: Dr. Joyce Blau (INALCO’da Kürt Dili ve Medeniyeti Profesörü)
Sekreter: Kamuran F. Çeçen (avukat)⁷

Güncel Durumu ve Geleceğe Bakış

40. Yıl Kutlamaları

2023 yılında Paris Kürt Enstitüsü’nün 40. kuruluş yıldönümü kutlanmıştır. Kutlamalara eski Cumhurbaşkanı François Hollande, eski Başbakan Lionel Jospin, Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo ve eski Kültür Bakanı Jack Lang gibi önemli isimler katılmıştır.¹⁹

Finansal Zorluklar

Enstitü, Fransız hükümetinin kemer sıkma politikalarından olumsuz etkilenmiş ve faaliyetlerini sürdürebilmek için bağış kampanyaları düzenlemek zorunda kalmıştır.³⁰¹³

Eleştiriler ve Tartışmalar

Türk Basınındaki Görüş

Bazı Türk medya organları, Kendal Nezan’ı “Avrupa’daki Kürt lobisinin en etkili adamı” olarak tanımlamış ve Fransız istihbaratıyla yakın ilişkiler kurduğunu iddia etmiştir. 2013 yılında Paris’te gerçekleşen üç Kürt kadının öldürülmesi olayının ardından bazı çevreler tarafından bu olayla bağlantılı olduğu iddiaları gündeme gelmiş, ancak bu iddialar asılsız kalmıştır.³¹¹

Kürt Aydınlarından Eleştiriler

Bazı Kürt aydınları, Kürt diasporasını “Avrupa’nın siyasi ve entelektüel hayatının içinde olmamak” ve “uzak mesafe milliyetçiliği yapmak” ile eleştirmiş, ancak Nezan bu eleştirilere karşı diasporanın 30-40 yıl gibi kısa sürede önemli mesafeler kat ettiğini savunmuştur.²⁵

Mirası ve Önemi

Kendal Nezan, 40 yılı aşkın süredir Kürt kültürünün, dilinin ve siyasi haklarının uluslararası arenada tanınması için çalışan önemli bir figür olarak öne çıkmaktadır. Paris Kürt Enstitüsü aracılığıyla yürüttüğü çalışmalar, Kürt diasporasının örgütlenmesinde ve Batı kamuoyunun Kürt meselesine olan yaklaşımının şekillenmesinde kritik rol oynamıştır.¹²¹⁹

Enstitü, sadece kültürel ve akademik bir kurum olmaktan öte, Kürt siyasi diplomasisinin önemli merkezlerinden biri haline gelmiş ve dünya çapında Kürt araştırmalarının gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır.²²¹⁰

⁂

Kendal Nezan – Salim Gemici