Selim Temo

Selim Temo Ergül, 27 Nisan 1972 tarihinde Batman’ın Mêrîna köyünde dünyaya geldi. Asıl adı Selim Temo Ergül olan sanatçı, yazarlık adı olarak “Selim Temo”yu kullanmaktadır. Temo isminin anlamı ve kökeni hakkında verdiği açıklamaya göre, “Temo” hem anne hem baba tarafından dedelerinin adıdır ve Timur adının Kürtçedeki söyleniş biçimidir. Timur, Temer, Temel, Demir, Temir, Teymur gibi Arnavutlardan Kürtlere, Türklerden Lazlara kadar geniş bir coğrafyada kullanılan bir isimdir.¹²³⁴⁵⁶

Ergül soyadının ise o dönemde verilen soyadlardan biri olduğunu, ailenin Temo’yu soyadı olarak almaktan çekindiğini belirtmektedir. Bunun sebebi, 1925’teki olaylarda ailenin pek çok erkeğinin idam edilmesi ve 1930’daki Ağrı ayaklanmasından sonra ailenin kalan bütün erkeklerinden 36 kişinin idam edilmesi olarak açıklanmaktadır. O dönemki aile büyüğü Osmanê Temo da savaşanlardan birini sakladığı gerekçesiyle idam edilenler arasındaydı.⁶

Eğitim Hayatı

Selim Temo’nun eğitim serüveni ilkokulu doğduğu köyde başlamıştır. Ortaöğrenimini Batman’da, Batman 60. Yıl Cumhuriyet Ortaokulu’nda (1986) ve Batman Lisesi’nde (1991) tamamlamıştır.³⁵¹

2000 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Sosyal Antropoloji ve Etnoloji Bölümü‘nden mezun olmuştur. Üniversite yıllarında (1992-2000) edebî ürünler yayınlatmaya başlamıştır.⁷⁸¹³

Yüksek lisans eğitimini Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü‘nde “Cemal Süreya Şiirinde Bedenin Yazınsallaşması” başlıklı teziyle 2003 yılında tamamlamıştır.⁵¹³

Doktora çalışmasını aynı üniversitede “Türk Şiirinde Taşra: 1859-1959” başlıklı teziyle 2009 yılında bitirmiştir.¹³⁵

Akademik Kariyeri

Mardin Artuklu Üniversitesi Dönemi

2009 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi‘nde Yardımcı Doçent Doktor olarak çalışmaya başlamıştır. Türkiye’de açılacak ilk Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü‘nün kuruluş çalışmalarını uzun süre yürütmüştür. Ancak YÖK’ten söz konusu bölüm yerine Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü adlı bir enstitü ve Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı gibi bir birim verilmesi üzerine istifa ederek ayrılmıştır.²⁹³¹

Aralık 2016‘da Kürt Dili ve Edebiyatı alanında ilk doçentlik derecesini “Uzak Komşu: Kürt ve Türk Şiiri İlişkileri” başlıklı teziyle almıştır.³

KHK ile İhraç

6 Ocak 2017 tarihli 679 sayılı KHK ile üniversitedeki görevinden ihraç edilmiştir. Bu durumu Twitter hesabından “KHK ile üniversiteden ihraç edilmişim. Kimseden değerli değilim. Berxwedan jiyan e!” sözleriyle duyurmuştur.¹⁰¹¹³

Uluslararası Akademik Deneyimler

2011 yılında Exeter Üniversitesi‘ndeki (İngiltere) Centre for Kurdish Studies‘de konuk öğretim görevlisi olarak çalışmıştır.¹⁰¹³

2020-2021 yılları arasında Fransa’nın Montpellier şehrindeki Paul Valéry Üniversitesi‘nde çalışmıştır.⁸¹²³

Halen TU Dortmund Üniversitesi‘nde çalışmakta ve Paris’te yaşamaktadır.⁴⁸³

Yazın ve Gazetecilik Faaliyetleri

Selim Temo çeşitli gazetelerde köşe yazıları yazmıştır:

Ekim 2013-Ekim 2014: Radikal gazetesi⁵¹³
2017-2019: Gazete Duvar¹³³
2020: Xwebûn gazetesi³
2025 Ocak‘tan itibaren: Nûpel gazetesi⁷³

Edebî Eserleri

Şiir Kitapları

Türkçe Şiir Kitapları:

Ah! Tamara (1995) – Suteni Yayınları⁴¹⁵
Kırgın Nehirler Meseli (1997) – Suteni Yayınları¹⁴⁵
Uğultular (2000) – Avesta Yayınları⁴⁵¹
Jübile – Toplu Şiirler (2011) – Agora Kitaplığı¹⁴

Kürtçe Şiir Kitapları:

Sê Deng (2011) – Agora Kitaplığı²⁴¹
Keştiya Bayê (2016)⁷⁴
Pûnga li Bajêr (2021)²⁷
112 Hesp û Xezelek (2023) – Dara Yayınları¹⁴²⁷

Roman

Çiftlere Cinayet Dersleri (1998) – Halkevleri Yayınları⁵⁴¹

Antoloji ve İnceleme Kitapları

Kürt Şiiri Antolojisi (2 cilt, 2007) – Agora Kitaplığı – 293 şairin 520 şiirini Türkçe çevirileriyle birlikte sunan kapsamlı bir eser¹⁵¹⁶¹
Türk Şiirinde Taşra (2011) – Edebiyat kuramı¹
Uzak Komşu: Kürt ve Türk Şiiri İlişkileri (2015) – Kriter Yayınları¹⁷¹⁸¹⁹
Horasan Kürtleri (2018) – Alfa Yayınları – 726 sayfalık kapsamlı araştırma²⁰¹⁷
Ruhun Bedeni (2014) – Gazete yazıları derlemesi²¹¹

Çocuk Kitapları

12 çocuk kitabı yayımlanmıştır, bunun başında Serê Şevê Çîrokek (Her Geceden Bir Hikaye) serisi gelmektedir.²⁴⁷

Çeviriler

Selim Temo önemli çeviri çalışmaları yapmıştır:

Mehmed Uzun‘un öykü ve romanlarını Kürtçeden Türkçeye çevirmiştir²²²³⁴
Fırat Ceweri‘nin eserlerini çevirmiştir⁴
Fawaz Husên‘in anlatılarını çevirmiştir⁴
Ehmedê Xanî‘nin Mem ile Zîn mesnevisini Türkçeye çevirmiştir²⁴⁴
Mueyed Teyib‘in şiirlerini Türkçeye çevirmiştir⁴

Ödüller ve Takdirler

1997: Yaşar Nabi Nayır Şiir Ödülü – “Kırgın Nehirler Meseli” adlı şiir kitabıyla²⁵⁷²⁴
1998: Halkevleri Roman Ödülü – “Çiftlere Cinayet Dersleri” romanıyla⁷²¹
2011: Hrant Dink Vakfı Geleceğin Işıkları Ödülü – “Dünyanın dört bir yanında attıkları küçük adımlarla geleceğe dair umudu çoğaltan kişilerden” biri olarak³⁷¹

Uluslararası Tanınırlık ve Çeviriler

Selim Temo’nun şiirleri ve yazıları birçok dile çevrilmiştir:

Çevrildiği diller: Almanca, Azerice, Baskça, Danca, Ermenice, Farsça, Flamanca, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, İtalyanca, Japonca, Kürtçe (Kurmancca, Soranca, Zazaca) ve Türkçe.³⁷⁴

2024 yılında Nightlands adlı şiir kitabı New York’taki Pinsapo Yayınevi‘nin Kurdish Poetry Series‘inin ilk kitabı olarak İngilizceye çevrilmiş ve yayımlanmıştır. Bu kitap Zêdan Xelef ve Alana Marie Levinson-LaBrosse tarafından Kurmancca’dan İngilizceye çevrilmiş ve Öykü Tekten tarafından editörülmüştür.²⁶²⁷²⁸

Akademik ve Edebî Katkıları

Kürt Edebiyatı Araştırmaları

Selim Temo, Kürt edebiyatı alanında öncü çalışmalar yapmıştır. Kürt Şiiri Antolojisi‘si bu alandaki ilk kapsamlı çalışma olarak kabul edilmektedir. 1200 yıllık Kürt şiir tarihinin birikimini ortaya koyan bu eser, Kürtçenin bütün lehçelerinde yazan şairlerin eserlerini içermektedir.¹⁶¹⁵

Horasan Kürtleri Üzerine Araştırmalar

2018 yılında yayımlanan “Horasan Kürtleri” kitabı, Kürtlerin “En büyük Kürt diasporası” ve “Küçük Kürdistan” olarak adlandırılan Horasan bölgesiyle tarihsel ilişkilerini kapsamlı şekilde ele almaktadır. Bu eser Almanca, Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Kürtçe (Kurmanci, Sorani, Zazaki), Rusça ve Türkçe kaynaklarını bir araya getirmektedir.²⁹¹⁸¹⁷

Karşılaştırmalı Edebiyat Çalışmaları

“Uzak Komşu: Kürt ve Türk Şiiri İlişkileri” adlı çalışması, Kürt ve Türk şiirini karşılaştırmalı edebiyat dairesinde değerlendiren önemli bir akademik eserdir.¹⁷²¹

Sağlık Sorunları

2019 Şubat‘ında, kalp hastası kardeşini hastanede ziyaret ederken kalp krizi geçirmiş, bir damarına stent takılmıştır. Bu olay medyada geniş yer bulmuş ve sağlık durumunun iyiye gittiği belirtilmiştir.³⁰

Güncel Yaşamı ve Faaliyetleri

Selim Temo halen Paris’te yaşamaktadır. 2025 yılının başından itibaren Nûpel gazetesinde her ayın 1’inde ve 15’inde düzenli olarak yazılar yazmaktadır.³¹³²⁸¹⁴⁷

2024 Nisan ayında Batman ve Diyarbakır’da okurlarıyla buluşma etkinlikleri düzenlemiştir. Son şiir kitabı “112 Hesp û Xezelek” Kürtçe okur kitlesinin yoğun ilgisiyle karşılanmış ve şiirleri Arapça, Baskça, Danca, İngilizce, İspanyolca ve İtalyanca gibi dillere çevrilmiştir.¹⁴

Edebî Görüşleri ve Önemi

Selim Temo’nun şiiri hakkında yapılan değerlendirmelerde, şairliğinin “benzersiz derinlikte” olduğu, “şaşırtıcı bir şiir” kurduğu ve “derin köklere bağladığı” şiiriyle dikkat çektiği vurgulanmaktadır. Muhsin Şener‘in değerlendirmesine göre: “Tarihten, gelenekten, toplumsaldan gelen ya da onlara yaslanan neyi, niçin söylemek istediğini bilen bir şiiri var Selim’in”.⁵

Şairin Kürt kültürü ve tarihiyle olan derin bağı, eserlerinde sürekli olarak kendini göstermektedir. “112 Hesp û Xezelek” adlı son şiir kitabında Kürt tarihi ve kültüründeki atlardan ilham almış, 112 farklı atın dilinden şiirler yazmıştır.²

Toplumsal ve Kültürel Etkisi

Selim Temo, Kürt dili ve edebiyatının akademik düzeyde tanınmasına büyük katkılar sağlamıştır. Türkiye’de Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü kurmak için yürüttüğü çalışmalar ve bu konudaki ısrarı, Kürt kültürünün kurumsallaşması açısından önemlidir.¹³

KHK ile ihraç edilmesine rağmen akademik ve edebî çalışmalarına devam etmesi, sürgünde yaşarken bile Kürt kültürüne hizmet etmeye devam etmesi, onun kültürel dirençinin önemli bir göstergesidir.⁸³

Hrant Dink Vakfı tarafından “geleceğe dair umudu çoğaltan kişiler” arasında gösterilmesi, onun toplumsal etkisinin bir değerlendirmesidir.³¹

⁂

20.Yüzyıl, 21.Yüzyıl, Akademi, Bakur, Basın ve Yayın, Batman, Dil Bilimi, Edebiyat, Eğitim, Kültür, S, Şiir, Sosyoloji, Tarih